MODERN ZAZA EDEBİYATINDA ŞİİR, HİKÂYE VE ROMAN TÜRLERİNE DAİR TESPİT VE TAHLİLLER

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 7 - 41, 30.06.2020

İbrahim Dağılma

Öz

Modern/Modernizm terimleri, 17. yüzyıldan itibaren bilim, kültür ve siyaset alanlarındaki gelişmelere bağlı olarak yenilikçi eksende toplumsal değişime ayak uyduran zihniyettir. Modern anlayış veya Modernizm sanat, mimari ve edebiyat gibi alanlarda 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren konuşulur ve 20. yüzyılın başından itibaren etkili olur. Modern tarzı ortaya çıkaran ve gelişimini sağlayan feodalizm, kilise, yüzyıl savaşları, 1. ve 2. Dünya Savaşları gibi yıkıcı etkisi olan tutum ve gelişmelerdir. Yeni ve çağdaş olana tutunan modernizm günlük yaşamın etkilerinin azaldığı bir süreçte bir edebiyat ve sanat akımı olarak belirir. Modern edebi türler ‘ulusal, özgürlük, insan öznesi ve sosyal olaylar’ ekseninde insanın yalnızlığı, yaşadığı sıkıntılar, çıkmazları, gerçeklik, bilinç ve bilinçaltı gibi konuları ele alırlar.
Modern edebiyat, geleneksel yapı ve anlatımı reddeder, yeni olan tarzı günün anlayışına uydurmaya çalışır. Modern edebi eserlerde toplumun değer çatışmaları, insanın bunalımları, karmaşık ruh hali, yerleşik olan değerlere isyanın yanı sıra realist ve alegorik bir anlatım söz konusudur. İnsan psikolojisini çeşitli felsefik ve edebi akımların etkisinde edebi türlere bağlı irdeleyen modernizm anlatılan olayın insan üzerindeki etkilerini esas alır.
Batı edebiyatında 17. Yüzyıldan itibaren etkili olan modern edebiyat, Türk edebiyatında 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren etkili olur. Çeşitli nedenlerden dolayı yazılı edebiyat ürünlerini geç bir zamanda veren Zaza edebiyatında ise bu etki 1980’li yıllardan itibaren görülür.
Bu çalışma, modern Zaza edebiyatı geçiş sürecini etkenler ve şiir, öykü, roman gibi türler etrafında ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modern, edebiyat, tür, şiir, öykü

Kaynakça

• Akman, İlyas, “Halk Anlatıları, Halk İnanışları, Toplumsal Ritüeller ve Büyülü Gerçekçilik Ekseninde Borçlu (Deyndar) Romanı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi(The Journal of International Social Research), C.10, s. 51, 2017.
• Akman, İlyas, “Gecekondu Sorunu ve 12 Eylül 1980 Darbesi Ekseninde Gönül Yolculuğu (Barkerdena Zerrî) Romanı”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/21, s. 13-22.
• Akman, İlyas, “Kitabê Budelaê Gırşi de Meseleya Sunî û Elewîyan”, Dil Bilimleri Klasik Sorunlar Güncel Tartışmalar, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayımları, Mardin 2018, s. 699-709.
• Akman, İlyas, “Kurgusal Yapı ve Tematik Açıdan Her Çi Beno Sanıke (Her Şey Masal Olur) Romanı” adlı makalesinin sonuç kısmından.
• Akman, İlyas, “Zaza Romancılığı Giriş”, Sözden Yazıya Zazaca, Peywend Yayınları, İstanbul 2019, s. 179-233.
• Akman, İlyas, HALK İNANIŞLARI, HALK ANLATILARI VE DOĞAÜSTÜ OLAYLAR BAĞLAMINDA NİKÂHLI (MORIBER) ROMANI, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 10 Sayı: 51, s. 11-18.
• Andranîk, Dêrsim Raywanî û Cografya(Kurmanckî ra tercume: Roşan Lezgîn), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2010. Anuk, Nevzat, “Kürt Gazeteciliği ve Zazaca”, II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (04-06 Mayıs 2012), Bingöl Üniversitesi Yayımları, Bingöl 2012, s. 694.
• Arif, Ehmed Mi Hesreta To Ver Qeydûbendî Kerdî Kehan(Çeviren: Newzat Valeri), Vate Yayınevi, İstanbul 2015. Asmêno Bêwayir, “İlhami Sertkaya de Mobet”, Miraz, Serre: 1, Umar: 2, Sıbat 2007, r. 40-44.
• Astare Kemal, Cer Hard Cor Asmen, Weşanxaneyê Doz, Stenbol 1994.
• Astare, Kemal, Mertelei, Musqulki u Kai, Zed Yayımları, İstanbul 1996.
• Aydoğdu, Yusuf, “Modern Zaza Hikâyeciliğinin Tarihsel Serüveni”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt:1, Sayı:1, Ocak 2015, s. 55-66.
• Aygün, Hüseyin, Eve Tarıxê Ho Têri Amaene, Yazılama Yayımevi, İstanbul 2007.
• Berfin Jele, Antolojiye Sairune Dina, Belge Yayınları, İstanbul 2014.
• Bingöl Hasip, “Zaza Şiir Tarihi Üzerine Bir İnceleme”, Sözden Yazıya Zazaca, Peywend Yayınları, İstanbul 2019, s. 135-178.
• Bulak, İbrahim, “Kayıp Bir Kürt ve Alevi Aydını: Doğan Kılıç”, Y. Özgür Politika, 26 Mart 2019.
• Çağlayan, Hüseyin, Hekatê Kılmi(Zazaca Kısa Öyküler), Kalan Yayınları, Tunceli 2017.
• Çelker Xal, Ebe Yaraniye Kewtime Rae, Tij Yayımları, İstanbul 1998.
• Çem, Munzur, Antolojîyê Hîkayenê Kirmanckî(Zazakî, Weqfa Kurdî ya Kulturî Li Stockholmê, Stockholm, 2005.
• Çem, Munzur, Hewnê Newroze, Weşanxaneyî Vateyî, İstanbul 2005.
• Çem, Munzur, Hotay Serra Usıfê Qurzkızi, Weianên Roja Nu: 33, Stockholm 1992.
• Durman, Nurettin, Tîjbazî, (Türkçe’den çeviren Hasip Bingöl), Erguvan Yayınevi, İstanbul 2012.
• Düzgün Mustafa, Comerd, Muzır & Tornêcengi Hawar, Dêrsım de Dıwayi, Qesê Pi-Kalıkan, Erf u Mecazi, Çıbenoki, Xeletnaeni, Berhem Yayımları, Ankara 1992.
• Ergun, Fahri, Rındo, Tuncay Matbaacılık, İstanbul 2019, s. 57.
• Ersoz, Umer Farûq, Berenge, Roşna Yayınevi, Diyarbakır 2013.
• Espar, J. Îhsan, Beyî Se Bena, Weşanxaneyî Vateyî, İstanbul 2004.
• Gizligöl İlyas, Arîn Rê Dêrî, Wêşanên Arya, İstanbul 2015.
• Gülmez, Mehmet, Dêrsim’ra ve Dare Estene SEYİT RIZA, Zed Yayımları, İstanbul 1996.
• Gündüz, Denîz, Hîkayeyê Koyê Bîngolî , Weşanxaneyî Vateyî, İstanbul 2004.
• Gündüz, Deniz, Kilama Pepûgî, Vartan Yayımcılık, Ankara 2000.
• Hakkı ÇİMEN, Torne Sey Rızay Qesey Keno, Pir Yayımları, İstanbul 1997.
• Hayyam Ömer, Rubaiyat(Çeviren: Mayêra Gule), Do Yayınları, İstanbul 2013.
• Hesen Dilawer Dêrsim, Deyndar, Weşanxaneyê Vateyi, İstanbul-2014.
• http://birgun.net/haber/edebiyat-odullerimiz-ve-bizim-buyuk-caresizligimiz-16104.html, Erişim: 12.02.2019
• http://www.basnews.com/index.php/tr/culture-arts/371543, 29.05.2018; Ferhat Pak, “Nuştoğ İlhami Sertkaya’dı Reportac”, Çıme, Serr 3, Umar, Payiz 2007, r. 14-17;
• https://www.arasyayımcilik.com/tr/kitaplar/dersim-seyahatname/141, Erişim: 01.04.2020
• Işık, Haydar, Memik Axawo Dêrsimij, Tadayox: Mihem Himbêlij, APEC Yayımları, Stokholm 1994.
• İlyas Akman, Modern Zaza Hikâyeciliği I, Gece Kitaplığı, Ankara, 2018.
• J. Îhsan Espar, "Derdê Dewrêşî", Çira kovara kulturî-kovara komelaya nivîskarên kurd li swêdê, Hejmar 3, îlon 1995, Stockholm, s. 55-70
• Kabaklı, Ahmet, Edebiyat Türleri, TEV Yayımları, İstanbul 2016, s. 7.
• Korkusuz, Şefik, Tezkire-i Meşayih-i Amid (Diyarbakır Velileri I-II), Kent Yayınları, İstanbul 2004, s. 64.
• Laleş, Lal, “Türkiye’de Kürtçe Edebiyatı”, Notos Öykü, Ağustos Eylül 2008, sayı: 11, s. 45-49.
• Lezgin, Roşan, “Destpêkê Edebîyatê Modernî yê Kirmanckî (Zazakî)”, Vate, Kovara Kulturî, Numre 34, İst. 2010, s. 66-72; Tirêj, 1.Sayı, İzmir 1979, s. 43-45.
• Lezgin, Roşan, Binê Dara Valêre De, Weşanxaneyî Vateyî, İstanbul 2002.
• Lezgin, Roşan, Dêsan de Sûretê Ma Nimite, Weşanxaneyê Vateyî, İstanbul 2005, r. 10-12.
• Lezgin, Roşan, http://www.zazaki.net/yazi/modern-kirmancca-zazaca-edebiyati-168.htm, Erişim Tarihi: 30.03.2020; Aydoğdu, a.g.e., s. 55-66.
• M. Brîndar, ”Engiştê Kejê", Tîrêj: Kovara Çande û Pişeyî, Hejmar: 2, Sal 1980, İzmir, s. 32-37.
• Malmisanıj, Herakleîtos, Jîna Nû Yayımları, Uppsala 1988.
• Mergariji, Heqie, Budelaê Gırşi, Pirevi Yayımcılık, İstanbul 1996;
• Munzur Çem, Antolojîyê Hîkayanê Kirmanckî (Zazakî), Weqfa Kurdî ya Kulturî Li Stockholmê, Stockholm 2005, s. 57-63
• Özdemir, Emin, Edebiyat Sözlüğü, Bilgi Yayımevi, Ankara 2014, s. 367.
• Pîrbab, Wisiv, Derdê Hîris û Heştî, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2013, s.
• Roja Newé: Kürtçe-Türkçe Gazete, Yıl: 1, Sayı: 1, 15 Mayıs 1963.
• Sebahattin ALİ, “Estanıka Mêşna” (Zazacaya çeviren: M.Dewıj), Tirêj, 1.Sayı, İzmir 1979, s. 39-42.
• Şerif AKTAŞ-Osman GÜNDÜZ (2013), Yazılı ve Sözlü Anlatım, Akçağ Yayınları, S: 339
• Tirêj, Kovara Çandi u Pişeyi, Çapxana Kurd, 2.Sayı, Sweden 1981, s. 59-64.
• Tirêj, Kovara Çandi u Pişeyi, Evren Matbaası, 2.Sayı, İzmir 1980, s. 27-29.
• Varol, Murat, “Zazaca Yazılan Eserlere Dair Bir Bibliyografya (1899-2014)”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt:1, Sayı:1, Ocak 2015, s. 39-54.
• Verlag J. B. Metzler, Interkulturelle Literatur in Deutschland: Ein Handbuch, Stuttgart 2007.
• Wellek, R. ve Warren, A., Yazın Kuramı (Çeviren: Y. Salman, ve S. Karantay), Altın Kitaplar Yayımevi, İstanbul 1982, s. 317.
• Yıldız, Hasan, Pukeleka, Tij Yayınları, İstanbul 2005, s.
• Yusuf Aydoğdu, “Modern Zaza Hikâyeciliğinin Tarihsel Serüveni”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt:1, Sayı:1, Ocak 2015, ss. 55-66.