CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE SULAMA FAALİYETLERİNE BİR ÖRNEK: VAN ŞAMRAM KANALI (1935-1970)

Yıl 2023, Sayı: 19, 85 - 96, 31.12.2023

Abdulaziz Kardaş

https://doi.org/10.53440/bad.1392175

Öz

Su kaynakları tarihte birçok medeniyetin gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Van ve çevresinde hüküm süren Urartu Krallığı, ulaşım, taşımacılık ve sulama alanlarında göl ve akarsulardan yararlanmıştır. Urartulardan zamanımıza kadar gelen önemli eserleri arasında yer alan Şamram Kanalı, kendilerinden sonra bölgeye hâkim olan devletler tarafından da kullanılmıştır.
Cumhuriyet döneminde ülke nüfusunun büyük bir bölümü köylerde yaşamakta ve tarımla geçimini sağlamaktaydı. Köylerin ihtiyaçlarının karşılanması ve tarımda verimi artırmak yeni kurulan devletin önemli hedefleri arasında yer almıştır. Cumhuriyet hükümetleri tarım alanları yakınlarında bulunan su kaynaklarını yapılan kanallarla kuraklık tehlikesiyle karşı karşıya kalan verimli arazilere akıttırmıştır. Başvekil İsmet İnönü’nün, Temmuz 1935’te Van’a gelmesi ve Şamram Kanalı’nda incelemeler yapmasıyla hükümetin dikkati buraya yönelmiştir. Yaklaşık 51 km’lik bir mesafeden getirtilerek Van ve Havasor ovalarının sulama ihtiyacının karşılanması ile Van’ın tarımsal üretimdeki payı artırılmak istenmiştir. Şamram Kanalı’nın onarımı, temizliği ve geniş alanları sulayacak şekilde uzatılması çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında ödenekler ayrılmış ve ihalelere çıkılmıştır. 1970’lere gelindiğinde kanalın uzunluğu 60 kilometreye ulaşmış ve suladığı arazi de 15 bin hektarı bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Urartular, Van, Şamram Kanalı, Sulama

Kaynakça

• 1) Arşiv Belgeleri
• BCA, 030.10.157.106.16.
• BCA. 030.18.01.02.67.69.17.
• BOA, İ-DH, 1503.30.
• Cumhurbaşkanlığı Celâl Bayar Arşivi, Yer No: 3/3-26., Fihrist No: 1451-19.
• Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi, Yer No: 2/13-9, Fihrist No: 8856.
• Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi, Yer No: 2/2-5, F: 287.
• İçişleri Bakanlığı Arşivi, Dosya No: 2724.
• 2) Resmî Yayınlar
• Ayın Tarihi, S: 140, Temmuz 1945.
• Cumhuriyetin Yetmişinci Yılında Devlet Su İşleri, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Teknoloji Dairesi Başkanlığı Yayınları, Ankara 1994.
• T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, (Teknik ve Kültürel Değerleriyle) Tarihi Sulama, Su Depolama, Taşkın Koruma Tesisleri, Ankara 2009.
• TBMM ZC, D:5, C:11, İ: 69, (27.5.1936).
• TBMM ZC. V/18, İ: 65, (26.5.1937).
• TBMM ZC, D:7, C:5, İ. 56, (17.9.1943), Sıra Sayısı:143.
• T.C. Resmî Gazete, 23 Eylül 1943, Sayı: 5515.
• TBMM TD. VIII/8, B: 23, (26.12.1947).
• TBMM TD. VIII/15, B: 29, (10 Ocak 1949).
• TBMM TD. VIII/16, B: 48, (21.2.1949).
• 3) Yerel ve Ulusal Gazeteler
• Anadolu, Bugün, Cumhuriyet, Haber, Son Posta, Son Telgraf, Şamran, Tan, Ulus, Vakit, Van, Van Postası, Van Sesi, Zafer.
• 4) Gazete Haberleri ve Başvuru Eserler
• “Anadolu’da Sular Feyiz ve Bereket Menbaı Oluyor”, Haber, 25 Ağustos 1937.
• “Diyarbekir-Van Treni”, Son Posta 10 Birinciteşrin 1937.
• “Diyarbekir-Van Treni”, Son Posta 10 Birinciteşrin 1937.
• “Diyarbekir-Van Treni”, Son Posta, 10 Birinciteşrin 1937.
• “Van Kalkınma ve Gelişme Yolunda”, Vakit, 8 Temmuz 1946.
• “Van Valiliğinden”, Cumhuriyet, 15 Temmuz 1944.
• “Van Valiliğinden”, Cumhuriyet, 20 Temmuz 1944.
• “Yurdun Türlü Yerlerinde Büyük İşler Başarıldı”, Ulus, 12 Ağustos 1937.
• Belli, O. ( 1997). Doğu Anadolu’da Urartu Sulama Kanalları, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Çeliker, C. (1953). “Şehrin Su Davası”, Van Postası, 2 Temmuz.
• İnönü, İ. (2001). Defterler I (1919-1973), Hazırlayan: Ahmet Demirel, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kardaş, A. (2012), Cumhuriyet Döneminde Van Gölü Havzasında (Van-Bitlis-Muş) Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1923-1950), Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Basılan Doktora Tezi, Erzurum 2012.
• Kardaş, A. (2015), Cumhuriyet Döneminde Van Gölü Havzasında Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1923-1950), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Öğün, B. (1970). Van’da Urartu Sulama Tesisleri ve Şamram ( Semiramis) Kanalı, Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Ankara, Anadolu Yayınevi.
• T.C. Bayındırlık Bakanlığı, Bayındırlık İşleri Dergisi, S: 5, Birinciteşrin 1937.
• T.C. Bayındırlık Bakanlığı, Bayındırlık İşleri Dergisi, S: 7, Birincikânun 1941.
• T.C. Bayındırlık Bakanlığı, Bayındırlık İşleri Dergisi, Yıl:5, S: 5, Birinciteşrin 1938.
• Yeşiltuna, S. (2007). Resmî Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklarla Atatürk ve Kürtler, İstanbul: İleri Yayınları.