TEK PARTİ DÖNEMİNDE BİTLİS’TE CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI

Yıl 2024, Sayı: 21, 7 - 26, 30.12.2024

Abdulaziz Kardaş

https://doi.org/10.53440/bad.1591975

Öz

Millî bayramlar, toplum bireylerini ortak duygu ve ideoloji etrafında birleştiren önemli unsurlar arasında yer alır. Osmanlı Devleti’nde İkinci Meşrutiyet döneminden itibaren millî bayramlar kutlanmaya başlanmış ve bu anlayış 29 Ekim 1923’te Cumhuriyetin ilanı ile kurulan yeni devlet tarafından sürdürülmüştür. Devlet yöneticileri Cumhuriyetin ilan tarihini bayram olarak kutlamayı kararlaştırmış ve düzenlenen törenlerle kutlanmıştır. 1925’te TBMM’de çıkarılan kanunla 29 Ekim günü millî bayram olarak kabul edilmiş ve resmî törenlerle kutlamalar yapılmıştır. Cumhuriyetin 10. yılına kadar bayram kutlama süresi kısa ve kapsamı dar tutulmuştur. Bu tarihten itibaren Cumhuriyet Bayramının kapsamı genişletilmiş ve tüm yurtta coşkuyla kutlanması için büyük gayret sarf edilmiştir.
Bitlis, Tek Parti döneminde Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının özenle yapıldığı şehirlerden olmuştur. Bayram kutlamaları, CHP Genel Sekreterliğinden gönderilen talimatnameye uygun olarak oluşturulan komitenin hazırladığı programlar çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Bitlis’te kutlamalar merkezle sınırlı kalmamış kaza, köy ve nahiyelerde halkın ve resmi yetkililerin katılımıyla yapılmıştır. Kutlamalarda katılımın en üst düzeyde olmasına dikkat edilmiş ve gündüz ve gece yapılan etkinliklerde şiirler okunmuş, konuşmalar yapılmış, fener alayları ve balolar düzenlenmiştir. Kutlama törenlerinde köylülerin de katılmasına önem verilmiş ve devlet ile halkın bu kutlamalar vasıtasıyla bütünleşmesine gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tek Parti Dönemi, Milli Bayram, Bitlis, Cumhuriyet Bayramı.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• BCA, 490.01.1150.36.1. BCA, 490.01.1152.42.2. BCA, 490.01.83.310.1. BCA, 490.01.982.807.2. BCA, 490.01.995.845.1. BCA, 490.01.1142.7.1. BCA, 51.0.2.13.2. BCA, 490.01.4.19.13. BCA, 030.18.01.01.12.62.13. BCA, 030.18.01.01.12.75.6. BCA, 490.01.14.73.4. BCA, 030.18.01.01.24.23.12. BCA, 30.18.01.02.37.50.8. BCA, 030.10.13.75.34. BCA, 03.18.01.01.11.48.17. BCA, 30.18.01.01.13.23.19. Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, 506.42803.193029.230. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Arşiv No: A-IV-3, D. No: 51, F: 100-104. BOA, DH-ŞFR, D. No: 538, G. No: 25. BOA, TS.MA.e. 1327.29. Tarih: H.14.11.1343. İBB Atatürk Kitaplığı Kartpostal Arşivi
• Resmî Yayınlar
• “Cumhuriyet İlânının Onuncu Yıl Dönümünü Kutlulama Kanunu”, (1933), Kanun No: 2305, Resmî Gazete, 26 Haziran, Sayı:2437.
• Cumhuriyet Yıl Dönümünü Kutlama Öğreneği, (1935), Devlet Basımevi, İstanbul.
• Ayın Tarihi, (1944), S: 131, Birinci Teşrin.
• Ayın Tarihi, (1939), Sayı: 71, İlk Teşrin.
• Bitlis İl Yıllığı, (1967), İçişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Ceride-i Resmiye, (1337), 2 Mayıs, Sayı: 13.
• Resmî Ceride, (1341), 23 Nisan, Sayı:96.
• Resmî Gazete, (1935), 1 Haziran, Sayı:3017.
• Resmî Gazete, (1929), 11 Haziran, Sayı:1213.
• Resmî Gazete, (1933), 23 Teşrîn-i Evvel, Sayı:2536.
• TBMM Kavanin Mecmuası, (1929), D:III, C:7, TBMM Matbaası, Ankara.
• TBMM ZC, (1337), D:I, C:10, İ:24, (23 Nisan).
• TBMM ZC, (1341), D:II, C: 18, İ:106, (19 Nisan)
• TBMM ZC, (1341), D:II, C:19, İ:2 (2 Teşrin-i Sani).
• TBMM ZC, (1339), D:II, C:3, İ:41, (24 Teşrîn-i Evvel).
• TBMM ZC, (1929), D:III, C:12, İ:75, (2 Haziran).
• TBMM ZC, (1934), D:IV, C:25, İ:1, (1 Teşrin-i Sani).
• TBMM ZC, (1935), D:V, C:3, İ:31, (27 Mayıs).
• TBMM ZC, (1935), D:V, C:7, İ:21, (25 Birinci Kanun), S. Sayısı:57.
• TBMM ZC, (1935), D:V,C:7, İ:21, (25 Birinci Kanun).
• TBMM ZC, (1944), D:VII, C:10, İ:62, (26 Mayıs).
• Yerel ve Ulusal Gazeteler Cumhuriyet
• Hakimiyeti Milliye Milliyet Son Posta Van Postası Yurd Yolu Gazete Haberleri ve Başvuru Eserler “Bayramın Töreni”, (1943), Yurt Yolu, 2 Son Teşrin. “Bitlis’te Bayram”, (1941), Cumhuriyet, 10 Ağustos.
• “Bitlis’te Tütün Atelyesi İnşaatı”, (1939), Son Posta, 19 Mayıs.
• “Bitlis’te”, (1933), Cumhuriyet, 2 Teşrinisani.
• “Bitlis”, (1985), Yeni Türk Ansiklopedisi II, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• “Bundan Onaltı Yıl Evvel Bugün Cumhuriyeti İlan Ettik”, (1939), Yurd Yolu, 29 Birinci Teşrin.
• “Büyük Gazi’nin Nutku”, (1933), Hakimiyeti Milliye, 30 Birinci Teşrin.
• “Cumhuriyet Bayramı Her Tarafta Hararetle Tes’it Edildi”, (1932), Son Posta, 30 Teşrin-i Evvel.
• “Cumhuriyet Bayramı”, (1938), Yurd Yolu, 29 İlk Teşrin.
• “Cumhuriyet Bayramına Hazırlıklar”, (1943), Yurd Yolu, 16 Birinci Teşrin.
• “Diyarıbekir’de Büyük Futbol Maçları”, (1931), Milliyet, 25 Teşrin-i Evvel.
• “Muş’ta”, (1933), Cumhuriyet, 1 Teşrin-i Sani.
• Bolat, B. S. (2007). Milli Bayram Olgusu ve Türkiye'de Yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1923-1960), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Demir, Ş. (2015). “Tek Parti Döneminde Siirt’te Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları”, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.38, s.38-48.
• Erdeha, K, (1975). Millî Mücadelede Vilâyetler ve Valiler, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ermeni Komitelerinin Amaçları ve Eylemleri (Meşrutiyet’in İlanından Önce ve Sonra), (2008). Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi.
• Haykır, Y-Ç, M. (2014). "Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1934-1945)”, Turkish Studies, Volume: 9/7 Summer, s.331-377.
• Kansu, M. M. (1986). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Özdağ, S.(2021). Milli Mücadele Döneminde Bitlis, İstanbul, Kriter Yayınevi.
• Özdağ, S. (2022). “TBMM Arşiv Kayıtlarına Göre Cumhuriyet Dönemi Bitlis Milletvekilleri ve TBMM Faaliyetleri (1923–1950)”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 980-1020.
• Özdağ, S., (2023). “Atatürk Döneminde Bitlis (1923-1938)”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cumhuriyet Özel Sayısı, 463-484.
• Öztürk, S. (2007). İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, İstanbul: Doğan Kitap.
• Yener, Ş. S. (1939). “Cumhuriyet Perisi”, Yurd Yolu, 3 İkinci Teşrin.
• Tok, (1937). “Bitlis’te Okuma Odası Açıldı”, Son Posta, 3 Birinci Teşrin.
• Yuca, İ.S. (2015). “Bingöl, Bitlis ve Muş’ta Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1934-1948)”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.15, Eylül, s.201-215.