Afgan Sorunu Bağlamında Şanghay İşbirliği Örgütü'nün Ortadoğu Açılımı

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 402 - 432, 27.12.2021

Mehmet Seyfettin Erol , Doğacan Başaran

Öz

1996 yılında Rusya-Çin hattındaki sınır problemlerini çözmek ve Asya’daki güvenlik işbirliklerini genişletmek amacıyla Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın katılımıyla kurulan Şanghay Beşlisi, 14-15 Haziran 2001 tarihinde Özbekistan’ın üye olarak kabul edilmesiyle Şanghay İşbirliği Örgütü adını almıştır. Örgüt, 2017 senesinde Pakistan ve Hindistan’ın üyeliğiyle Orta Asya-Güney Asya hattındaki etkisini arttırmıştır. 17 Eylül 2021 tarihinde ise İran’ı üye olarak kabul eden örgüt, Afganistan merkezli gelişmeleri göz önünde bulundurduğunu göstermiş ve bu ülkenin komşularından Daimi Tarafsızlık Statüsü bulunan Türkmenistan dışındaki tüm komşularının yer aldığı bir organizasyona dönüşmüştür. Ayrıca ŞİÖ; İran’ın yanı sıra Suudi Arabistan, Katar ve Mısır’la da diyalog ortaklığı geliştirerek Ortadoğu açılımı yapmıştır. Bu çalışmada da Afgan Sorunu bağlamında örgütün Ortadoğu açılımı incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şanghay İşbirliği Örgütü, İran, Suudi Arabistan, Katar, Mısır

Kaynakça

• “Agreement for Bringing Peace to Afghanistan between the Islamic Emirate of Afghanistan Which is not Recognized by the United States As A State and is Known As the Taliban and the United States of America”, State, https://www.state.gov/wp-content/uploads/2020/02/Agreement-For-Bringing-Peace-to-Afghanistan-02.29.20.pdf, (Erişim Tarihi: 27.11.2021).
• “Egypt, Qatar, Saudi Arabia to Get SCO Dialogue Partner Status, Says Russian Envoy”, TASS, https://tass.com/world/1335687, (Erişim Tarihi: 29.11.2021). “İran ve Tacikistan Savunma Anlaşması imzalandı”, Düşünce Mektebi, https://www.dusuncemektebi.com/d/195687/iran-ve-tacikistan-savunma-anlasmasi-imzalandi, (Erişim Tarihi: 03.06.2021).
• “Mapping the Global Muslim Population”, Pew Research Center, https://www.pewforum.org/2009/10/07/mapping-the-global-muslim-population/, (Erişim Tarihi: 26.09.2021).
• “Monroe Doctrine (1823)”, Our Documents, https://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=false&doc=23, (Erişim Tarihi: 26.11.2021).
• “Saudi Arabia Calls for Extraordinary OIC Meeting on Afghanistan”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/middle-east/saudi-arabia-calls-for-extraordinary-oic-meeting-on-afghanistan/2434047, (Erişim Tarihi: 30.11.2021).
• “Tacikistan İslami Uyanış Partisi Kapatıldı”, Dünya Bülteni, https://www.dunyabulteni.net/asya/tacikistan-islami-uyanis-partisi-kapatildi-h341883.html, (Erişim Tarihi: 12.10.2018).
• “Tacikistan Ulema Konseyi: İran dost ülke Unvanını Hak Etmiyor”, Dünya Bülteni, https://www.dunyabulteni.net/orta-asya/tacikistan-ulema-konseyi-iran-dost-ulke-unvanini-hak-etmiyor-h422779.html, (Erişim Tarihi: 02.06.2021).
• “Tacikistan, İran’ı Kirli Oyunlardan Vazgeçmeye Çağırdı”, Kazakistan’dan Türkçe Bakış, http://www.kazakistan.kz/tacikistan-irani-kirli-oyunlardan-vazgecmeye-cagirdi/, (Erişim Tarihi: 03.06.2021).
• “The Shanghai Cooperation Organisation”, SECTSCO, http://eng.sectsco.org/about_sco/, (Erişim Tarihi: 27.11.2021).
• “Türkiye Konuşulurken Şanghay İşbirliği Örgütü’nden İran Hamlesi Geldi!”, Haberler, https://www.haberler.com/sanghay-isbirligi-orgutu-nden-iran-hamlesi-mi-8998524-haberi/, (Erişim Tarihi: 04.06.2021)
• “Xi Proposes A ‘New Silk Road’ with Central Asia”, China Daily, https://www.chinadaily.com.cn/china/2013xivisitcenterasia/2013-09/08/content_16952228.htm, (Erişim Tarihi: 27.11.2021).
• “چرا ایران بعد از ۱۵ سال به عضویت شانگهای در نیامد”, Tahlil Bazaar, https://bit.ly/3vOyfyc, (Erişim Tarihi: 03.06.2021).
• “چین و پیچیدگی‌های گسترش سازمان همکاری شانگهای به خاورمیان”, Radio Farda, https://www.radiofarda.com/a/f3-shangahi-summit-complexity/28580140.html, (Erişim Tarihi: 26.09.2021).
• AKSAN, Sertaç, “Afganistan Denklemi: Yenilen ABD kazanan Rusya mı?”, TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/gundem/afganistan-denklemi-yenilen-abd-kazanan-rusya-mi-602450.html, (Erişim Tarihi: 02.11.2021).
• BOWMAN, Bradley vd., “Iran Joining the Shanghai Cooperation Organisation”, FDD, https://www.fdd.org/analysis/2021/09/22/iran-joining-shanghai-cooperation-organisation/, (Erişim Tarihi: 28.11.2021).
• BRZEZİNSKİ, Zbigniew, Tercih, İnkılap Yayınları, çev. Cem Küçük, İstanbul 2005.
• ÇELİK, Kadir Ertaç-Mehmet Seyfettin Erol, “Kuşak-Yol Girişimi Bağlamında ABD’nin İran Politikasının Analizi”, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 3(2), 2019, s. 11-41.
• DEMİR, Sertif, “Afganistan’daki Yirmi Yıllık İşgalin Analizi: ABD/NATO ve Barış Çabaları”, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 5(1), 2021, s. 114-153.
• DOSTER, Barış, “Çin’in Yükselişi ve Bir Kuşak Bir Yol Girişimi”, Çin’in Yükselişi ve Bir Kuşak Bir Yol Girişimi Uluslararası Sempozyumu E-Kitabı, der., Serhan Afacan-Hasret Karali, Ankara 2018, s. 7-17.
• EGUEGU, Ovigwe, “Iran’s Membership Raises the SCO’s Profile – and Expectations”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2021/09/irans-membership-raises-the-scos-profile-and-expectations/, (Erişim Tarihi: 27.11.2021).
• EKŞİ, Muharrem, “İran’ın Transnasyonel ve Teopolitik -Şiiilik- Temelli Kamu Diplomasisi”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(2), İran Özel Sayısı, 2017, s. 46-66.
• EROL, Mehmet Seyfettin-Oktay Bingöl, “Afganistan’da Geçiş Safhası ve 2014 Sonrası Öngörüler”, Gazi Akademik Bakış, 5(10), 2012, s. 173.
• GÜDÜL, Serpil-Farida Labib Raof, “Orta Asya’da Yeni Büyük Oyun’un Anahtarı Afganistan”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 4(2), 2020, s. 13-46.
• HAMZAOĞLU, Halit, “Rus Dış Politikasında Realist Yaklaşım: Primakov Doktrini ve Yakın Çevre Kavramı”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(24), 2020, s. 281-299.
• LANTEİGNE, Marc, “Russia, China and the Shanghai Cooperation Organization: Diverging Security Interests and the ‘Crimea Effect’”, Russia’s Turn to the East, Helga Blakkisrud- Elena W. Rowe, der., Global Reordering, United Kingdom 2018, s. 123-127.
• NURİDDİN, Salman, “İran’ın Orta Asya Stratejisi, İNSAMER, https://www.insamer.com/tr/uploads/pdf/etkinlik-iran-in-orta-asya-stratejisi.pdf, (Erişim Tarihi: 28.11.2021), s. 2.
• ÖZDAŞLI, Esma, “Çin ve Rusya Federasyonu’nun Perspektifinden Şanghay İşbirliği Örgütü”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(6), 2012, s. 108-122.
• ÖZGÜVEN, Fatih, “İran’ın Orta Asya Politikasında Yumuşak Güç: Tacikistan Örneği”, Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, 11(1), 2020, s. 90-106
• RAKHMAT, Muhammad Zulfikar, “The Belt and Road Initiative in the Gulf: Building “Oil Roads” to Prosperity”, Middle East Eye, https://www.mei.edu/publications/belt-and-road-initiative-gulf-building-oil-roads-prosperity, (Erişim Tarihi: 26.09.2021).
• SCİTA, Jacapo, “Iran and China: Old Friends in Search of a Sustained Partnership”, Annalisa Perteghella, der., Iran Looking East An Alternative to the EU, ISPI, Milan 2019, s. 41-63.
• SELİGMAN, Lara, “How Putin Could Jam up Biden’s Post-Afghanistan Plans”, Politico, https://www.politico.com/news/2021/07/06/putin-biden-post-afghanistan-498311, (Erişim Tarihi: 28.11.2021).
• ŞAHİN, Damla, “Taliban’ın Ortaya Çıkışı ve ABD’nin Örgütün Gelişim Sürecindeki Etkisi”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 2016, s. 226-245.
• ŞEKER, Ali Ufuk-Ömer Tuğrul Çam, “ABD-Avrupa İlişkilerinde Biden ile Daha Olumlu Hava Bekleniyor”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abd-avrupa-iliskilerinde-biden-ile-daha-olumlu-hava-bekleniyor/2036928, (Erişim Tarihi: 28.11.2021).