Divan Şiirinde Pişmanlık Göstergesi Olarak “Keşke” İfadesi

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: Special Issue 3 - EDEBİYAT, TÜRKÇE ve YABANCI DİLLER EĞİTİMİ ÖZEL SAYISI, 68 - 81, 28.12.2023

Mehmet Akkaya

https://doi.org/10.51460/baebd.1325788

Öz

Pişmanlık, TDK sözlüğünde “pişman olma, nedamet” şeklinde tanımlanmaktadır. Her insan hayatın değişik evrelerinde yaptığı/yapmadığı/yapamadığı işlerden, yaşadıklarından dolayı pişmanlık duygusunu yaşar. Bu duygu, geriye dönük, geçmişte yaşanan bir durumun sonradan değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkar. Bir anlamda geçmişin değerlendirilmesi, muhasebesidir. Bu duygu dil açısından içinde bir şart durumu (-SA) barındırmaktadır: Yap-SA idim /Yap- MA-SA idim.
İnsanlar pişmanlık duygusu ile farklı şekillerde karşılaşmaktadır. Bazen kendi iç dünyasında yaşadığı bir hesaplaşma ile bazen çevresine karşı, bazen de yaratıcıya karşı yaptığı hatalar nedeniyle bu duyguyu yaşamaktadırlar. İnsan varlığı genellikle bir eylemi gerçekleştirdikten sonra o eylemi değerlendirmekte ve yanlış olup olmadığına karar vermektedir. Bir başka ifadeyle eylemlerin sona ermesiyle birlikte değerlendirme alanı ortaya çıkmaktadır.
Türkçe’de Farsça “pişman” ve Arapça “nedâmet” kelimelerine tam karşılık gelen bir kelime bulunmamaktadır. Ancak bu duyguların ifadesi olarak “keşke” (Şiirde kâşki) dikkati çeker. Her insan gibi divan şâirleri de pişmanlıklarını “keşke” redifli şiirleri aracılığıyla dile getirmektedirler. Bazen yaşadıkları bazen de yaşayamadıkları işler için. Kânunî gibi bir padişah ; “keşke senin gün yüzünü görmeseydim de şimdi böyle yaşlar dökmeseydim” diye pişmanlığını ifade etmektedir. Gerçekten de görmeseydi aşk duygusunu yaşamazdı ve bu duyguyla böyle ağlamazdı :
“Gün yüzüne bir nazar kıldım tola geldi gözüm
İtmeseydüm ben ânı hergiz temâşâ kâşki “ Muhibbî- 2784/2

Anahtar Kelimeler

Pişmanlık, Keşke, Divan Şiiri.

Kaynakça

• Ak, C. (1987). Muhibbî Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akkaya, M. (1992). Şemsî Paşa Divanı [Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arıcı, H. ( 2015). Kur’an’da pişmanlık psikolojisi. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çavuşoğlu, M. ve Tanyeri, M.A. (1981). Hayretî Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Erenay, H. (2018). Kur’an’da itiraf ve pişmanlık olgusu. [Doktora Tezi] Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karahan, A. (1966). Figânî ve Divançesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Nevruz, Y. (1991). Malkar Türkçesinden Türkiye Türkçesine açıklamalı büyük sözlük. Ankara.
• Özdemir, N., Düzgüner S. (2020). Psikolojik açıdan suçluluk, pişmanlık ve günahkarlığın kapsamı ve yakın kavramlar arasındaki yeri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49, 497-529.
• Tulum, M., Tanyeri, M.A. (1981). Nev’î Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Zeelenberg, M., Pieters, R. (2007). A teory of regret regulation. Journal of Consumer Psychology, 17(1), 3-18.