Atatürk’ün Gözünde Kadın Olmak: Geçmişten Günümüze Toplumsal Hayatta Kadının Yeri ve Önemi

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 1034 - 1060

Büşra Elçiçeği

https://doi.org/10.51460/baebd.1568412

Öz

Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet'i kurarak Türk milletini manda ve himayeden kurtarmış, bağımsız ve güçlü bir devletin temellerini atmıştır. Milli Mücadele'ye önderlik ederek Türk milletinin özgürlük ve egemenlik yolunda zafer kazanmasını sağlamıştır. Mustafa Kemal Atatürk, kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıyarak onları toplumun aktif bireyleri haline getirmiş, eğitim ve iş hayatında fırsat eşitliği sağlayarak kadınların özgür bireyler olarak yer almasını desteklemiştir. Medeni Hukuk’ta tek eşlilik ilkesinin benimsenmesi ile kadınları korumuştur. Kadınların sosyal, ekonomik ve siyasi hayatta güçlenmesi için devrim niteliğinde adımlar atmıştır. Atatürk’ün kadına yönelik gerçekleştirdiği inkılaplar eğitim, seçme-seçilme hakkı, toplumsal hayatta yer edinme durumları toplumsal ve sosyolojik açıdan incelenmiştir. Bu araştırmada nitel araştırma metodolojisi çerçevesinde tarihsel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın verileri doküman incelemesi tekniği ile toplanmıştır. Elde edilen bulgular Atatürk’ün gözünde kadın olmak, kadınların eğitim, çalışma, seçme-seçilme hakkı, toplumsal hayattaki yeri ve Türk tarihindeki öncü kadınlar başlıkları altında sunulmuştur. Atatürk kadına son derece değer vererek Türk kadının her anlamda güçlendirilmesi için reformlar yapmıştır. Bu reformlar sayesinde Türk kadını temel hak ve özgürlüklerine kavuşmuştur.

Anahtar Kelimeler

Toplum, Kadın, Devrim, Haklar, Mustafa Kemal Atatürk.

Kaynakça

• Ak, H. Ş. (2016). Osmanlı ve cumhuriyetin ilk yıllarında kadın hareketleri. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi 7(18), 46-63.
• Altındal, M. (1994). Osmanlıda kadınlığın durumu. (1.b.). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Atatürk, Mustafa Kemal (1923). Konya konuşması. [Konya].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1923). İzmir konuşması. [İzmir].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1923). Tarsus konuşması. [Tarsus].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1925). İnebolu konuşması. [İnebolu].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1925). Kastamonu konuşması. [Kastamonu].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1925). Afyonkarahisar konuşması. [Afyonkarahisar].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1925). İstanbul konuşması. [İstanbul].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1929). İzmir konuşması. [İzmir].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1930). Ankara konuşması. [Ankara].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1931). İzmir konuşması. [İzmir].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1932). İstanbul konuşması. [İstanbul].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1934). Konya konuşması. [Konya].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1934). TBMM konuşması. [Ankara].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1934). Türk kadınına seçme ve seçilme hakkı verilmesinin ardından yazdığı notlar (5 Aralık 1934).
• Atatürk, Mustafa Kemal (1935). İstanbul Kadınlar Kongresi konuşması. [İstanbul].
• Atatürk, Mustafa Kemal (1935). Bursa konuşması. [Bursa].
• Atatürk Araştırmaları Merkezi (ATAM), (1997). Atatürk’ün söylev ve demeçleri, Cilt 2 Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Konya’da kadınlar ile konuşma.
• Aydın, Harun (2015). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de kadın, Curr Res Soc Sci, 1(3), 84-96.
• Balcı, Ali. (2006). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: Pegem Akademi.
• Berktay, F. (1994). Kadın Hareketinin Kurumsallaşması: Fırsatlar ve Rizikolar, Çev: Meral Akkent,1. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
• Berktay, F. (2015). Tarihin cinsiyeti. İstanbul: Metis Yayınları.
• Borak, S. (1997). Atatürk'ün resmi yayınlara girmemiş söylev demeç yazışma ve söyleşileri, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Bozok, S. ve Bozok, C. (1914). Hep Atatürk’ün yanında, İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Craven, L. (1789). Voyage de milady Craven â consrtantinople, par la crimee, Paris: Durand.
• Çakır, S. (1991). Siyasal yaşama katılım mücadelesinde Türk kadını, İstanbul: Kadınlar ve Siyasal Yaşam, (131-141 içinde).
• Çakır, S. (2007). Feminizm: Ataerkil iktidarın eleştirisi içinde. Modern siyasal ideolojiler. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çakır, S., ve Alkan, A. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’ndan modern Türkiye’ye cinsiyet rejimi: Süreklilik ve kırılmalar. F. Alpkaya, B. Duru (Drl.), 1920’den Günümüze Türkiye’de toplumsal yapı ve değişim (229-271). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Durakbaşa, A. (1998). Cumhuriyet döneminde modern kadın ve erkek kimliklerinin oluşumu: kemalist kadın kimliği ve münevver erkekler, Ed.: Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.) 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Doğan, G. (2020). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadın hakları ve kadına yönelik şiddetin Osmanlı basınına yansıması, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi, Gaziantep.
• Doğramacı, E. (1989). Türkiye’de kadının dünü ve bugünü, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Elçiçeği, B., (2022). Değerlerin davranış boyutuna yansımaları: Osmanlı devleti örneği (1256-1924). Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6 (11), 22-38.
• Eldeniz, P. N. (1956). Atatürk ve Türk kadını. Belleten, 20 (80), 739-746. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1274532
• Feyzioğlu, T. (1986). Atatürk ve kadın kakları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 2 (6), 585-602, atam.gov.tr
• Galvan, J. (2006). Writing literature reviews: a guide for students of the behavioral sciences. Glendale, CA: Pyrczak Publishing.
• Göksel, B., (1998). Çağlar boyunca Türk kadını ve Atatürk. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 14, sayı 41, 406-416.
• Irmak, S. (1981). Atatürk ve Türkiye'de çağdaşlaşma atılımları, İstanbul: Hisarbank Kültür Yayınları.
• İbn-i Haldun (2011). Mukaddime (S. Uludağ Çeviren), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İnan, R. (1994). Atatürk ve Türk kadını, X. Türk tarih kongresi, VI. Cilt, 22-26 Eylül 1986, Ankara.
• İnan, A. (1969). Medeni bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ün el yazıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (1982). Tarih boyunca Türk kadınının hak ve görevleri, 4.bs. İstanbul: Milli Eğitim basımevi.
• İnan, A. (1918). Mustafa Kemal Atatürk’ün Karlsbad Hatırları (kitap). Nurer Uğurlu (Ed.). İstanbul: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayımcılık A.Ş. “Mustafa Kemal Atatürk'ün Altı Defterde Yazdıkları”
• Karal, E. Z. (1986). Atatürk’ten düşünceler. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kaptan, S. (1977). Bilimsel araştırma teknikleri. Ankara: Tek Işık Matbaası ve Rehber Yayınevi.
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, (1925). Atatürk'ün Kastamonu'ya gelişi, şapka ve kıyafet ınkılabı,https://kastamonu.ktb.gov.tr/tr-63803/ataturk39un-kastamonu39ya-gelisi-sapka-ve-kiyafet-inkil-.html.
• Kırkpınar, L. (1998). Türkiye’de toplumsal değişme sürecinde kadın, İç: Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.) 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Kocatürk, U. (1984). Atatürk’ün fikir ve düşünceleri. Ankara: Turhan Yayınevi.
• Konan, B. (2011). Türk kadınının siyasi hakları kazanma süreci, AUHFD, 60 (1), 157- 174.
• Kurnaz, Ş. (1991). Cumhuriyet öncesinde Türk kadını, Ankara: T. C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurulu Başkanlığı Yayınları, No: 4.
• Kurt, S. K. (2011). Osmanlı Devleti’nde kadın eğitimi: Haremden mektebe, Yitik Hazine Yayınları, No: 1; İstanbul.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Sencer, M. (1986). İnsan hakları “Ana kuruluşlar ve belgeler”, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme Yayınları, No: 214.
• Sevük, İ.H. (1956). Atatürk için, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sezer, A. (1998). Türkiye’de ki ilk kadın milletvekilleri ve meclisteki çalışmaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 14, sy. 42, 889-905.
• Sözbilir, M. (2009). Nitel veri analizi. https://fenitay.wordpress.com/ders-icerigi-ve-sunular
• Şen, M. E. ve Saltekin, F. (2012). Osmanlı toplumunda kadınların mahkeme önündeki hukuk mücadelesi: 235 no’lu Seydişehir şer’iyye sicil defterine göre, Turkish Studies, 7 (4), 2793-2807.
• ÖSYM, (1990). ÖSYM istatistikleri.osym.gov.tr
• Özdemir, G. (2009). Türk kadınının toplumsal konumunun gelişim süreci, Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Metinleri, 3, 7-18.
• Öztürk, Z.T. (2020). Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze Türkiye’de kadın hakları, Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük.
• Taşkıran, T. (1973). Cumhuriyetin 50. yılında Türk kadın hakları, Ankara.
• Tekeli, Ş. (1982). Kadınlar ve siyasal toplumsal hayat, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Tekin, S. (2010) Osmanlı’da kadın ve kadın hapishaneleri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 29 (47), 83-102.
• TESAV, (2015). Cumhuriyet döneminde kadın vekil sayıları, Toplumsal ekonomik siyasal araştırmalar vakfı, Ankara.
• Tezel, S. (1983). Atatürk ve kadın hakları. Ankara: T. T. B. Yayınları.
• TKDF, (2023). Türkiye kadın dernekleri federasyonu 2023 yılı kadın cinayetleri verileri raporu (https://www.tkdf.org.tr/bizden-haberler/2023-yili-kadin-cinayetleri-verileri-raporu).
• Toprak, Z. (1988).Cumhuriyet halk fırkasından önce kurulan parti, kadınlar halk fırkası, Tarih ve Toplum, Sayı: 51, Cilt: 9, 5-12.
• Toska, Z. (1998). Cumhuriyet’in kadın ideali: Eşiği aşanlar ve aşamayanlar, Ed.: Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.) 75 yılda kadınlar ve erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), (2023). Ölüm ve ölüm nedeni istatistikleri, 2023. Erişim: https://data.tuik.gov.tr)
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu), (2024). Ölüm ve ölüm nedeni istatistikleri, 2024. Erişim: https://data.tuik.gov.tr)
• Ünal, S. (2014). Türk kadınının seçme ve seçilme hakkını kazanması ve basın, Turkish Studies, 9 (7), 525-559.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, A. (2010). Osmanlı’dan cumhuriyete: Kadın kimliğinin biçimlendirilmesi, ÇTTAD, IX (20-21), 191-212.
• Zorba, H. Ş. (2020). Osmanlıdan 1950’ye Türk kadın haklarının ve statüsünün gelişim süreci, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ.
• Wikipedia, (2025). Türkiye cumhuriyetinin kadın bakanları, https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye_Cumhuriyeti%27nin_kad%C4%B1n_bakanlar%C4%B1_listesi, Erişim tarihi: 12.01.2025.
• Wikipedia, (2025). Mesleklerine göre ilk kadınlar listesi, https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27de_mesleklerine_g%C3%B6re_ilk_kad%C4%B1nlar_listesi. Erişim tarihi: 12.01.2025.