KAZÂ OF TULÇA (TULCEA) UNDER OTTOMAN RULE: DEMOGRAPHIC AND SOCIO-ECONOMIC STRUCTURE ACCORDING TO OFFICIAL SOURCES

Yıl 2023, , 383 - 430, 31.12.2023

Hakan Engin

https://doi.org/10.30903/Balkan.1411709

Öz

It is known that the settlement of Tulcea came under Ottoman rule at the beginning of the 15th century. In the seventeenth century, it was already a kaza. Its strategic location and proximity to the river brought the port of the settlement to the forefront and its development was mostly economic. Unfortunately, with a few exceptions, a direct academic study on the city of Tulcea under Ottoman rule has not yet been conducted in Turkey and has not received the attention it deserves. The city was repeatedly subjected to Cossack attacks and looting, and in wars it was overrun and destroyed by Russian armies. During each war, the inhabitants of the city were partially displaced and returned to their settlements after each war. This situation disrupted the demographic and economic structure of the city, as well as the Ottoman financial resources. Nevertheless, the central government tried not to offend both the Muslim and non-Muslim inhabitants and facilitated the payment of taxes by developing various formulas. This article attempts to understand the historical development of the city of Tulcea under Ottoman rule by directly referring to official sources and to studying the history of this historical city with a monographic method. In this sense, tahrir and jizya registers, contemporary documents, and especially the population and dividend registers of the nineteenth century, which allow us to analyze the demographic and socio-economic structure of the city, have been evaluated together to a great extent.

Anahtar Kelimeler

Danube, Ottoman, Temettuat, Tulcea, Tulça

OSMANLI İDARESİNDE TULÇA (TULCEA) KAZÂSI: RESMİ KAYNAKLARA GÖRE DEMOGRAFİK VE SOSYO-EKONOMİK YAPIYA DAİR BAZI TESPİT VE DEĞERLENDİRMELER

Öz

Tulça yerleşim yerinin XV. yüzyıl başlarında Osmanlı idaresine girdiği bilinmektedir. XVII. yüzyılda ise artık bir kazâ statüsündedir. Stratejik konumu ve nehre yakın bir bölgede olması, yerleşim yerinin limanını ön plana çıkarmış ve ekonomik gelişimine katkıda bulunmuştur. Osmanlı idaresinde Tulça şehri ile ilgili birkaç istisna dışında yeterince akademik çalışma yapılmamış ve şehir, maalesef Türk tarihiçliğinde hak ettiği ilgiyi görmemiştir. Tulça, Osmanlı idaresinde birçok defa Kazak saldırıları ve yağmalarına maruz kalmış, savaşlarda ise Rus orduları tarafından istila edilerek tahrip edilmiştir. Her savaş esnasında şehrin yerleşik unsurları, kısmi olarak yer değiştirmiş ve savaşlardan sonra tekrar yerleşim yerlerine dönmüşlerdir. Bu durum, şehrin demografik ve ekonomik yapısını bozduğu kadar, Osmanlı mali kaynaklarını bu bağlamda sekteye uğratmıştır. Buna rağmen Osmanlı yönetimi, gerek Müslüman gerekse gayrımüslim ahaliyi rencide etmemeye çalışmış, muhtelif formüller geliştirerek vergilerini ödemede kolaylık sağlamıştır. Bu makale, Osmanlı idaresinde Tulça şehrinin tarihi gelişimini birincil kaynaklara başvurarak anlamlandırmaya ve monografik bir yöntem izleyerek değerlendirmeye tabi tutmuştur. Bu manada döneminin güncel evraklarıyla birlikte XIX. yüzyıla kadar tahrir ve cizye defterleri, zikredilen yüzyılın ortalarına doğru ise şehrin demografik ve sosyo-ekonomik yapısını analiz etmeyi sağlayan nüfus ve temettuat defterleri de önemli ölçüde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Temettuat, Tulcea, Tulça, Tuna

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Kaynakları (BOA)
• Ali Emiri Tasnifi:
• Ahmed III. (AE. SAMD. III) 68/6841.
• Sultan III. Ahmed (AE. SMRD. III) 4/345.
• Sultan İbrahim (AE. SİBR) 4/382, 4/459.
• Muallim Cevdet Tasnifi:
• Cevdet Askeriyye (C. AS) 582/24529, 218/9296, 279/11593, 219/9348, 259/10778, 354/14652.
• Cevdet Dâhiliye (C. DH) 97/4822, 274/13658.
• İbnül Emin Tasnifi:
• İbnül Emin Mâliye (İE. ML) 10777, 40/1803.
• Bâb-ı Âsafi Defterhâne-i Âmire Defteri (A. DFE. d) 1026.
• Bâb-ı Âsafi Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM) 31, 70, 38, 38, 94, 83, 66.
• Hatt-ı Hümâyun Tasnifi (HAT): 1005/42332, 985/41699, 1087/44249-B, 1544/19-2, 1059/43533-D, 1059/43533-E, 1059/43533-E, 214/11752.
• Mâliyeden Müdevver Defterleri (MAD.d): 1243
• Maliye Dâiresi Ve Bağlı Birimlerine Âit Defter ve Evrâklar: Bâb-ı Defteri Başmuhâsebe Kalemi Defterleri (D.BŞM. d). Bâb-ı Defteri Başmuhâsebe Evrâkı (D.BŞM.) 1005-A, 4210. Bâb-ı Defteri Büyük Kale Emini Defterleri (D.BKL. d) 32209. Bâb-ı Defteri Cizye Muhasebe Defterleri (CMH. d) 27294, 26871, 26884, 26894, 26915, 26917, 2687, 26915. Bâb-ı Defteri Haslar Mukâtaası Kalemi Defterleri (D.HSK. d) 25589. Bâb-ı Defteri Mevkûfat Kalemi Defterleri (D.MKF. d) 28280. Bâb-ı Defteri Yeniçeri Kalemi Defterleri (D.YNÇ. d). Bâb-ı Defteri Yeniçeri Kalemi Evrâkı (D.YNÇ).
• Mâliye Nezâreti ve Bağlı Birimleri
• Mâliye Nezâreti Vâridât Defterleri (ML. VRD. d) 403. Mâliye Nezâreti Vâridât Temettuat Defterleri (ML. VRD. TMT. d) 12756, 12755, 12755.
• Mâliye Nezâreti Cizye Muhâsebesi Defterleri (ML. VRD. CMH. d) 395, 602.
• Nüfus Defterleri (NFS. d) 6578, 6578.
• Tapu Tahrir Defterleri (TT. d) 483.
• 2. Araştırma Eserleri
• Ahmed Resmi Efendi, Hülâsatü’l İ’tibâr, (haz.) Osman Köksal, Gazi Kitabevi, Ankara 2011.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Kaleleri, Başbakanlık Osmanlı Genel Müdürlüğü, İstanbul 2016.
• Baron Von Moltke, 1828 Seferi: Bulgarya ve Rumelide Ruslar, Askeri Matbaa, 1932.
• Călători străini despre Ţările Române, vol. X, partea I, volum îngrijit de Maria Holban, Maria M. Alexandrescu-Dersca Bulgaru, Paul Cernovodeanu, Edıtura Academiei Române, Bucureşti 2000.
• ÇAKIR, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), Kitabevi, İstanbul 2003.
• EMECEN, Feridun M., Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi, İş Bankası, İstanbul 2015.
• ENGİN, Hakan, Tuna Savunma Hattında Bir Osmanlı İstihkâmı: Askeri ve Mâli Yönleriyle İbrail Kalesi’nin Organizasyonu (1711-1829), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Doç. Dr. Cengiz Fedakâr, Edirne 2022.
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Cilt I, TTK, Ankara 1953.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, (haz.) Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin, Cilt V, Yapı Kredi, İstanbul 2001.
• Friedrich Wilhelm von Bauer, Mémoires historiques et géographiques sur la Valachie, avec un Prospectus d'un Atlas Géographique et Militaire, publics par Monsieur de B***, À Francfort; et Leipsic 1778.
• Gazzizâde Abdullatif Efendi, Vekâyi’-i Baba Paşa Fi’ttârih, (haz.) Salih Erol, TTK, Ankara 2013.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV.-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK, Ankara 2007.
• IBRAM, Nureddin, Dobruca’daki Müslüman Topluluğu ve Mânevi Hayatından Sayfalar, Costanta 1999.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nın Ekonomik ve Sosyla Tarihi (1300-1600), Eren, İstanbul 2000.
• KARASU, Cezmi, “XVI. ve XIX. Yüzyıllarda Eflak ve Boğdan”, Türk Tarihinde Balkanlar, Sakarya Üniversitesi Uygulama ve Araştırma Merkezi, No: 2, Haziran 2013, ss. 439-460.
• KÖSE, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, TTK, Ankara 2006.
• MAXİM, Mihai, “Tulça”, DİA, Cilt 41, İstanbul 1999, ss. 341-345.
• ________, “Ottoman Documents Concerning the Wallachian Salt in the Ports on the Lower Danube in the Second Half of the Sixteenth Century”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, C. II, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1985, ss. 409-420.
• POPESCU, Anca, “Portul Tulcea în documente otomane din secolul al XVI-lea/ Tulcea harbour in 16th century Ottoman documents”, Istro-Pontıca 2: Studıı șı Comunıcărı de Istorıe a Dobrogeı Actele Sesiunii Naționale de Comunicări Științifice “Istro-Pontica. Tulcea - 505 ani de la prima atestare documentară”, Tulcea 2014.
• ÜLKÜSAL, Müstecib, Dobruca ve Türkler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 1966.