BOOKS READ AND MADE READ BY ILMIYE MEMBERS IN THE OTTOMAN RUMELIA: THE EXAMPLE OF A 17TH CENTURY MANASTIR (BITOLA) CITY

Yıl 2024, , 29 - 87, 01.07.2024

Gökhan Civelek

https://doi.org/10.30903/Balkan.1505818

Öz

This study provides information about the books in the tereke estates of members of the Ottoman period in the city of Bitola is provided, and the books are classified according to their subjects and informative qualities for Ottoman society. Books in the inheritance records of the period analyzed are mostly concentrated in the field of religious sciences. After religious sciences, literary-moral texts, books produced in many branches of science, such as grammar, logic, medicine, botany, astronomy, history, education, training, and general-purpose encyclopedic works and dictionaries, were found in the inheritance records. As the primary source of the research, the tereke records of the members of the ilmiye which are scattered in twenty-nine shar’iyye registry books between 1607-1697 in the Manastir court were evaluated. This study uses a qualitative research method purpose and scope of the study. Documentary scanning and historical methods were used as data collection techniques, and document analysis was used to analyze the data obtained. The results showed that most of the books read in the place and period examined consisted of textbooks in madrasas and texts that were generally popular in Ottoman society. The books reflected in the inheritance records belong to various disciplines according to their subjects.

Anahtar Kelimeler

: Book, Library, Estate, Manastir (Bitola) City, Ottoman Empire

OSMANLI RUMELİSİ’NDE İLMİYE MENSUPLARININ OKUDUĞU VE OKUTTUĞU KİTAPLAR: 17. YÜZYIL MANASTIR ŞEHRİ ÖRNEĞİ

Öz

Bu çalışmada, Manastır şehri özelinde Osmanlı dönemi ilmiye mensuplarının terekelerinde yer alan kitaplarla ilgili bilgiler verilmiş, kitapların konularına göre tasnifi yapılarak Osmanlı toplumunu bilgilendirici nitelikleri üzerinde durulmuştur. İncelenen döneme ait miras kayıtlarındaki kitaplar daha çok dinî ilimler alanında yoğunlaşmıştır. Dinî ilimlerden sonra edebî-ahlâkî nitelikli metinler, gramer, mantık, tıp, botanik, astronomi, tarih, eğitim-öğretim gibi birçok ilim dalında üretilen kitaplar ve genel maksatlı ansiklopedik çalışmalar ile sözlüklerin terekelerde yer aldığı görülmüştür. Araştırmada ana kaynak olarak Manastır mahkemesinin 1607-1697 yılları arasındaki yirmi dokuz adet şer’iyye sicil defterinde dağınık halde bulunan ilmiye mensuplarına ait terekeler değerlendirilmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Konunun amacı ve kapsamına uygun olarak nitel araştırma desenlerinden durum çalışması tercih edilmiştir. Veri toplama tekniği olarak belgesel tarama ve tarihsel yöntem, elde edilen verilerin analiz edilmesi için doküman analizi yönteminden yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda incelenen yer ve dönemde okunan/okutulan kitapların büyük kısmının medreselerdeki ders kitaplarından ve Osmanlı toplumunda genel olarak rağbet gösterilen metinlerden oluştuğu görülmüştür. Miras kayıtlarına yansıyan kitapların konularına göre çeşitli bilim dallarına ait olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kitap, Kütüphane, Tereke, Manastır Şehri, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Manastır Şer’iyye Sicilleri (YB.021.d) 8, 11, 13, 18, 19, 20, 21, 22, 24, 25, 26, 28, 29.
• B. Araştırma-İnceleme Eserler
• ABAY, Muhammed, “Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsir ile İlgili Eserler Bibliyografyası Tefsirler, Haşiyeler, Sûre Tefsirleri, Tercümeler”, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, Cilt 4, Sayı 6, 1999, ss. 249-303.
• AÇIL, Berat, “On Yedinci Yüzyıl İstanbul’unda Âlim ve Kitap İlişkisi: Cârullah Efendi Örneği”, Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler)- XVII. Yüzyıl, (ed.) Hidayet Ardar-Ali Fikri Yavuz, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2017, ss. 45-56.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, “Dürerü’l-Hükkâm”, DİA, C. X, İstanbul 1994, ss. 27-28.
• AKPINAR, Cemil, “Hacı Paşa”, DİA, C. XIV, İstanbul 1996, ss. 492-496.
• AKÜN, Ömer Faruk, “Alâeddin Ali Çelebi”, DİA, C. II, İstanbul 1989, ss. 315-318.
• ALTIKULAÇ, Tayyar, “İbnü’l-Cezerî”, DİA, C. XX, İstanbul 1999, ss. 551-557.
• ALTINTAŞ, Mustafa Celil, “Süyûtî’nin el-Câmi’u’s-Sağîr’inin Osmanlı Hadis Eğitimindeki Yeri”, Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler XVII. Yüzyıl, (ed.) Hidayet Ardar-Ali Fikri Yavuz, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2017, ss. 341-365.
• ALTUNEL, İbrahim, “Latife”, DİA, C. XXVII, Ankara 2003, ss. 109-110.
• ARTAN, Tülay, “Şehîd Ali Paşa’nın Sûk-ı Sultânî’de Satılan Kitapları, Sahaflar ve Koleksiyonerler (1719): İslâmi İlimler Alanında Yazma Kitap Piyasası ve On Sekizinci Yüzyıl İstanbul Koleksiyonlarının İnşası”, Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri ve Koleksiyonları İtibar ve İhtiras, (haz.) Tülay Artan, Hatice Aynur, Dergâh Yayınları, İstanbul 2022, ss. 281-408.
• ASLANTÜRK, Ayşe Hümeyra, “Nesefî, Necmeddin”, DİA, C. XXXII, İstanbul 2006, ss. 571-573.
• ATA, M. Mahfuz, “Kevâşî”, DİA, C. XXV, Ankara 2022, ss. 340-341.
• AYBAKAN, Bilal, “Sübkî, Tâceddin”, DİA, C. XXXVIII, İstanbul 2010, ss. 11-13.
• AYDIN, Bilgin ve ERÜNSAL, İsmail E., “Tereke Kayıtlarına Göre Osmanlı Medrese Talebelerinin Okuduğu Kitaplar (XVII.-XX. Yüzyıllar), Osmanlı Medreseleri Eğitim, Yönetim ve Finans, (ed.) Fuat Aydın vd., Mahya Yayıncılık, İstanbul 2019, ss. 93-120.
• AYDIN, Ömer, “Türk Kelâm Bilgini Sadru’ş-Şerîa es-Sânî (ö.747/1346)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 3, 1995, ss. 181-196.
• AYDINLI, Elif Sezer ve SCHİCK, İrvin Cemil, “Osmanlı İstanbul’unda Sese Dönüşen Kitaplar” Zemin, Sayı 5, 2023, ss. 50-111.
• AYGÜN, Necmettin, “Osmanlı Taşrasında Kitap Kültürü: Trabzon Örneği”, Kitaplar ile Geçen Bir Ömür Mustafa Vedat Sönmez’e Armağan, Kitap ve Kütüphane, (ed.) Alpaslan Demir vd., Efeakademi Yayınları, İstanbul 2021, ss. 334-364.
• AYNUR, Hatice, “Vakfiyesine Göre İsmihan Sultan’ın (ö. 1585) Medresesine Bağışladığı Kitaplar”, Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri ve Koleksiyonları İtibar ve İhtiras, (haz.) Tülay Artan, Hatice Aynur, Dergâh Yayınları, İstanbul 2022, ss. 177-237.
• AZAMAT, Nihat, “İbrahim Efendi, Oğlanlar Şeyhi”, DİA, C. XXI, İstanbul 2000, ss. 298-300.
• BAKTIR, Mustafa, “el-Eşbâh ve’n-Nezâir”, DİA, C. XI, İstanbul 1995, ss. 458-459.
• ________, “İbn Melek”, DİA, C. XX, İstanbul 1999, ss. 175-176.
• BALTACI, Cahit, “Hamîdüddin Efendi, Efdalzâde”, DİA, C. XV, İstanbul 1997, ss. 476-477.
• BAŞ, Derya, “Yâfiî”, DİA, C. XXXXIII, İstanbul 2013, ss. 175-177.
• BAYAT, Ali Haydar, “Ahî Çelebi, Mehmed”, DİA, C. I, İstanbul 1988, ss. 528-529.
• BAYRAK (FERLİBAŞ), Meral, “Halep’te XVIII. Yüzyıla Ait Bir Vakıf Örneği: Vezir Osman Paşa Külliyesi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 22, İstanbul 2010, ss. 27-84.
• BEBEK, Adil, “Hayâlî”, DİA, C. XVII, İstanbul 1998, ss. 3-5.
• BEDİR, Murteza, “Nesefî, Ebü’l-Berekât”, DİA, C. XXXII, İstanbul 2006, ss. 567-568.
• ________, “Vikâyetü’r-Rivâye”, DİA, C. XXXXIII, İstanbul 2013, ss. 106-108.
• BENLİ, Mehmet Sami, “el-Mufassal”, DİA, C. XXX, Ankara 2020, ss. 368-369.
• BİLİN, Abdullah, Çarperdî Bibliyografyası, (ed.) Ramazan Tarik, İksad Yayınları, Ankara 2020.
• BOWEN, Glenn A., “Document Analysis as a Qualitative Research Method”, Qualitative Research Journal, Cilt 9, Sayı 2, 2009, ss. 27-40.
• CANIM, Rıdvan, Divan Edebiyatında Türler, (6. Baskı), Grafiker Yayınları, Ankara 2020.
• CERRAHOĞLU, İsmail, “Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl”, DİA, C. XI, İstanbul 1995, ss. 260-261.
• CİCİ, Recep, “Osmanlı Hukuk Düşüncesini Etkileyen Başlıca Kaynaklar”, UÜİFD, Cilt 8, Sayı 8, 1999, ss. 215-246.
• ________, “İmamzâde, Muhammed b. Ebubekir”, DİA, C. XXII, İstanbul 2000, ss. 210-211.
• ________, “Osmanlı Klasik Dönemi Fıkıh Kitapları”, TALİD, Cilt 3, Sayı 5, 2005, ss. 215-248.
• CİVELEK, Gökhan, XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Manastır Şehri, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: İbrahim Etem Çakır, Erzurum 2021.
• CRESWELL, John W., Nitel Araştırma Yöntemleri, Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni, (3. Baskıdan Çeviri), (ed.) Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir, Siyasal Kitabevi, Ankara 2013.
• ÇAĞRICI, Mustafa, “Hasan b. Şerefşah”, DİA, C. XVI, İstanbul 1997, ss. 353-354.
• ________, “İhyâü Ulûmi’d-Dîn”, DİA, C. XXII, İstanbul 2000, ss. 10-13.
• ________, “Sirâceddin El-Urmevî”, DİA, C. XXXVII, İstanbul 2009, ss. 262-264.
• ÇELEBİ, İlyas, “el-Muhassal”, DİA, C. XXXI, Ankara 2020, ss. 16-18.
• ________, “Kemalpaşazde-Eserleri”, DİA, C. XXV, Ankara 2022, ss. 245-247.
• ÇİÇEKLER, Mustafa, “Sa’dî-i Şîrâzî”, DİA, C. XXXV, İstanbul 2008, ss. 405-407.
• ÇOLLAK, Fatih, “eş-Şâtıbiyye”, DİA, C. XXXVIII, İstanbul 2010, ss. 377-379.
• ÇÖĞENLİ, M. Sadi, “Mutarrizî”, DİA, C. XXXI, Ankara 2021, ss. 375-377.
• DEĞİRMENCİ, Tülün, “Osmanlı Sarayının Geçmişe Özlemi: Tercüme-i Şakâ’ikû’n-nu’mânîye”, Bilig, Sayı 46, Yaz 2008, ss. 105-132.
• DEMİRAYAK, Kenan, “Merâhu’l-Ervâh”, DİA, C. XXIX, Ankara 2004, ss. 165-166.
• DİNDAR, Bilal, “Bedreddin Simâvî”, DİA, C. V, İstanbul 1992, ss. 331-334.
• DUMAN, Ali, “Taşköprüzâde Ahmed Efendi ve Mevzu’âtu’l-’Ulûm’da Yer Alan Usul ve Fıkh ile İlgili İlimler”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt III, Sayı 5, 2004, ss. 47-64.
• DURMUŞ, İsmail, “el-Emsile”, DİA, C. XI, İstanbul 1995, ss. 166-167.
• ________, “Kazvînî, Hatîb”, DİA, C. XXV, Ankara, 2022, ss. 156-157.
• DURUSOY, Ali, “eş-Şemsiyye”, DİA, C. XXXVIII, İstanbul 2010, ss. 530-531.
• DÜZEN, İbrahim, “Azîz Nesefî”, DİA, C. IV, İstanbul 1991, ss. 344-346.
• ENÇAKAR, Orhan, “Molla Hüsrev’in Dürerü’l-Hükkâm’ı Etrafında Oluşan Literatür”, TALİD, Cilt 12, Sayı 23, 2014, ss. 223-277.
• ENGİN, Sezai, “Şerh, Haşiye, Ta’lika Literatürü Özelinde Osmanlı Dönemi Hadis Usulü Eserlerinin Kaynakları”, Osmanlı’da İlm-i Hadis, (ed.) Zekeriya Güler vd., İsar Yayınları, İstanbul 2020, ss. 565-594.
• ERKAN, Mustafa, “Dürretü’t-Tâc”, DİA, C. X, İstanbul 1994, ss. 33-34.
• ERÜNSAL, İsmail E., “Osmanlılarda Kütüphane ve Kütüphane Geleneği”, Osmanlı, Cilt XI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 699-719.
• ________, Osmanlılarda Kitap Ticareti, Sahaflar ve Kitapçılar, Timaş Yayınları, İstanbul 2021.
• ________, “Terekelerin İzinde Osmanlı Araştırmaları”, Terekeler Neyi Derler? Miras Kayıtlarının İzinde Osmanlı Araştırmaları, (ed.) Kenan Yıldız, Ketebe Yayınları, İstanbul 2023, ss. 29-151.
• GÖKBULUT, Hasan, “Kâfiyeci”, DİA, C. XXIV, İstanbul 2001, ss. 154-155.
• GÖKDEMİR, Ahmet, “Genel Hatlarıyla Osmanlı Kıraat Âlimleri (Eğitim-Öğretim, Meslek ve Telifleri Bağlamında)”, Osmanlı Dönemi İlmî Çalışmaları, II, (ed.) Hasan Yerkazan, Sonçağ Akademi Yayınları, Ankara 2021, ss. 95-124.
• GÜLEÇ, İsmail, “Gelibolulu Musluhiddin Sürûrî, Hayatı, Kişiliği, Eserleri ve Bahrü’l-Ma’ârif İsimli Eseri”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı XXI, İstanbul 2001, ss. 211-236.
• GÜMÜŞ, Sadreddin, “Radî el-Esterâbâdî”, DİA, C. XXXIV, İstanbul 2007, ss. 387-388.
• ________, “et-Ta’rîfât”, DİA, C. XXXX, İstanbul 2011, ss. 29-30.
• GÜNAY, Hacı Mehmet, “Semerkandî, Alâeddin”, DİA, C. XXXVI, İstanbul 2009, ss. 470-471.
• HÂFIZ-I ŞÎRÂZÎ, Hâfız Divânı, (Türkçesi) Hicabi Kırlangıç, Hece Yayınları, Ankara 2014.
• HAS, Şükrü Selim, “Mülteka’l-Ebhur”, DİA, C. XXXI, Ankara 2020, ss. 548-551.
• HATİBOĞLU, İbrahim, “Mesâbîhu’s-Sünne”, DİA, C. XXIX, Ankara 2004, ss. 258-260.
• ________, “Meşâriku’l-Envâri’n-Nebeviyye”, DİA, C. XXIX, Ankara 2004, ss. 361-362.
• HIZLI, Mefail, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, UÜİFD, Cilt 17, Sayı 1, 2008, ss. 25-46.
• İNBAŞI, M. ve HAZIRBULAN T., “Fatih Sultan Mehmed’in Sahn-ı Semân Medreselerine Vakfettiği Kitaplar”, Osmanlı İstanbulu, VI, (ed.) Feridun Emecen vd., İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2019, ss. 61-104.
• İPŞİRLİ, Mehmet, Osmanlı İlmiyesi, Kronik Yayınları, İstanbul 2021.
• İZGİ, Cevat, “Herevî, Ali bin Ebu Bekir”, DİA, C. XVII, İstanbul 1998, ss. 221-222.
• KALLEK, Cengiz, “el-Hidâye”, DİA, C. XVII, İstanbul 1998, ss. 471-473.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “Fezâil”, DİA, C. XII, İstanbul 1995, ss. 529-531.
• KAPLAN, Mahmut, “Türk Edebiyatında Manzum Nasihat-Nâmeler”, Türkler, Cilt XI, Ankara 2002, ss. 791-799.
• KARADENİZ, Ümran, “Tereke Kayıtlarına Göre 18. Yüzyılın İlk Yarısında Manastır’da Yaygın Olan Kitaplar ve Kitap Sahipliği”, Balkan 7. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 3-5 Şubat 2023, Üsküp, Bildiriler Kitabı, Academy Global Publishing House, 2023, ss. 213-227.
• KARATAŞ, Ali İhsan, “Tereke Kayıtlarına Göre XVI. Yüzyılda Bursa’da İnsan-Kitap İlişkisi”, UÜİFD, Sayı 8, Cilt 8, 1999, ss. 317-328.
• ________, “XVI. Yüzyılda Bursa’da Tedavüldeki Kitaplar”, UÜİFD, Cilt 10, Sayı 1, 2001, ss. 209-230.
• ________, “Osmanlı Toplumunda Kitap (XIV-XVI. Yüzyıllar), Türkler, Cilt XI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 896-908.
• ________, “On Altıncı ve On Yedinci Yüzyıllarda Kitapseverler ve Kitapları”, Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri ve Koleksiyonları İtibar ve İhtiras, (haz.) Tülay Artan, Hatice Aynur, Dergâh Yayınları, İstanbul 2022, ss. 435-480.
• KARAYEL MUHACİR, Esra, “On Yedinci Yüzyılda Üsküdar’da Kitap Koleksiyonerleri ve Sahip Oldukları Kitaplar”, Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri ve Koleksiyonları İtibar ve İhtiras, (haz.) Tülay Artan, Hatice Aynur, Dergâh Yayınları, İstanbul 2022, ss. 481-500.
• KARLIAĞA, Bekir, “Gazzâlî-Eserleri”, DİA, C. XIII, İstanbul 1996, ss. 518-530.
• KAYA, Mahmut, “Kasîdetü’l-Bürde”, DİA, C. XXIV, İstanbul 2001, ss. 568-569.
• KAYA, Mahmut, “Râzî, Ebûbekir”, DİA, C. XXXIV, İstanbul 2007, ss. 479-485.
• ________, “el-Müfredât”, DİA, C. XXXI, Ankara 2021, ss. 504-505.
• KELPETİN ARPAGUŞ, Hatice, “İmâdü’l-İslâm”, DİA, C. XXII, İstanbul 2000, ss. 172-173.
• KILIÇ, Hulusi, “Harîrî”, DİA, C. XVI, İstanbul 1997, ss. 191-192.
• ________, “İbnü’l-Hâcib”, DİA, C. XXI, İstanbul 2000, ss. 55-58.
• ________, “el-Kâfiye”, DİA, C. XXIV, İstanbul 2001, ss. 153-154.
• ________, “eş-Şâfiye”, DİA, C. XXXVIII, İstanbul 2010, ss. 247-248.
• ________, “Tâcü’l-Luga”, DİA, C. XXXIX, İstanbul 2010, ss. 356-357.
• KIRBIYIK, Kasım, “Tifâşî”, DİA, C. XXXXI, İstanbul 2012, ss. 148-150.
• KOCA, Ferhat, “el-Ferâizü’s-Sirâciyye”, DİA, C. XII, İstanbul 1995, ss. 367-368.
• ________, “el-Fetâva’t-Tatarhâniyye”, DİA, C. XII, İstanbul 1995, ss. 446-447.
• ________, “Menârü’l-Envâr”, DİA, C. XXIX, Ankara 2004, ss. 118-119.
• ________, “Merginânî, Burhâneddin”, DİA, C. XXIX, Ankara 2004, ss. 182-183.
• ________, “el-Muhtasar”, DİA, C. XXXI, Ankara 2020, ss. 64-66.
• ________, “el-Muhtasar”, DİA, C. XXXI, Ankara 2020, ss. 67-70.
• KURTULUŞ, Rıza, “Emîr Hüsrev-i Dihlevî”, DİA, C. XI, İstanbul 1995, ss. 135-137.
• MACİT, Ensar, Timurlular (1370-1507), Selenge Yayınları, İstanbul 2021.
• MARTI, Huriye, “et-Tarîkatü’l-Muhammediyye”, DİA, C. XXXX, İstanbul 2011, ss. 106-108.
• MAYDAER, Saadet, “XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Müderrisi: Mevlâna Muslihuddin Efendi ve Mirası”, UÜİFD, Cilt 20, Sayı 1, 2011, ss. 117-155.
• MERTOĞLU, M. Suat, “Süyûtî-Kur’an İlimleri”, DİA, C. XXXVIII, İstanbul 2010, ss. 198-201.
• MUHACIR, Esra, “Üsküdar Terekelerinde Kitap Sahipleri ve Kitaplar: XVI. Yüzyıl”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Sayı 26 Sonbahar, 2022, ss. 301-332.
• ________, “Tereke Kayıtlarının Kitap Kültürü Çalışmaları Açısından Önemi”, Terekeler Neyi Derler? Miras Kayıtlarının İzinde Osmanlı Araştırmaları, (ed.) Kenan Yıldız, Ketebe Yayınları, İstanbul 2023, s. 511-547.
• OKUMUŞ, Necdet, “Şirvânî, Muhammed b. Mahmûd” DİA, C. XXXIX, İstanbul 2010, ss. 206-208.
• OKUMUŞ, Ömer, “Câmî, Abdurrahman”, DİA, C. VII, İstanbul 1993, ss. 94-99.
• ORUÇ, Muhammed Ferruh, “Hanefî Fakihi Olarak Burhânülislâm ez-Zernûcî ve Ta’lîmü’l-müte’allim tarîka’t-te’allüm Başlıklı Eseri”, Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, Sayı 13, Aralık 2021, ss. 305-319.
• ÖKTEM, Nisa, “Galata Kadılığı Tereke Kayıtlarına Göre Kitap Sahipliğine Nicel Bir Bakış”, Arşiv Dünyası, Cilt 7, Sayı 2, Kış 2020, ss. 113-138.
• ÖNGÖREN, Reşat, “Osmanlı Klasik Dönemi Tasavvuf Literatürü”, TALİD, Cilt 15, Sayı 30, 2017, ss. 9-81.
• ________, “Muslihuddin Mustafa”, DİA, C. XXXI, Ankara 2020, ss. 269-271.
• ÖZ, Mustafa, “Meclisî, Muhammed Bâkır”, DİA, C. XXVIII, Ankara 2003, ss. 253-255.
• ÖZBALIKÇI, Mehmet Reşit “İbn Hişâm en-Nahvî”, DİA, C. XX, İstanbul 1999, ss. 74-77.
• ________, “Muğni’l-Lebîb”, DİA, C. XXX, Ankara 2020, ss. 383-384.
• ÖZCAN, Halime, 8 Numaralı Manastır Şer’iyye Sicilinin (65-120 Varak) Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Faruk Söylemez, Kahramanmaraş 2019.
• ÖZEL, Ahmet, “İbnü’s-sââtî, Muzafferüddin”, DİA, C. XXI, İstanbul 2000, ss. 190-192.
• ________, “Kadîhan”, DİA, C. XXIV, İstanbul 2001, ss. 121-123.
• ________, “Secâvendî, Muhammed b. Muhammed”, DİA, C. XXXVI, İstanbul 2009, ss. 266-268.
• ________, “Zencânî, İzzeddin”, DİA, C. XXXXIV, İstanbul 2013, ss. 253-254.
• ÖZEN, Şükrü, “Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü”, TALİD, Cilt 3, Sayı 5, 2005, ss. 249-378.
• ________, “Sadrüşşerîa”, DİA, C. XXXV, İstanbul 2008, ss. 427-431.
• ________, “Teftâzânî”, DİA, C. XXXX, Ankara 2011, ss. 299-308.
• ÖZERVARLI, M. Sait, “Tezhîbü’l-Mantık ve’l-Kelâm”, DİA, C. XXXX, İstanbul 2011, ss. 331-332.
• ÖZKAN, Halil, “Süyûtî”, DİA, C. XXXVIII, İstanbul 2010, ss. 188-198.
• ÖZTÜRK, Temel, “Kadı Sicillerindeki Terekelere Göre 18. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon’da Okunan Ahlâk Kitapları”, Sinop Üniversitesi Uluslararası Gençlik ve Ahlâk Sempozyumu, Bildiriler, 6-7-8 Ekim 2016, (ed.) Hasan Barlak vd., Cilt 2, Sinop 2016, ss. 1038-1053.
• ________, “Kadı Sicillerindeki Terekelere Göre 18. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon’da Okunan Edebî Kitaplar”, 4. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, 13-15 Ekim 2017 İstanbul, (ed.) Mustafa Orçan vd., Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları-79, İstanbul 2018, ss. 349-364.
• ÖZTÜRK, Zehra, “Osmanlı Döneminde Kıraat Meclislerinde Okunan Halk Kitapları”, TALİD, Cilt 5, Sayı 9, 2007, ss. 401-445.
• ÖZVAR, Erol, “Osmanlı Dünyasında Yazma Eser Üretkenliği”, Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler)- XVII. Yüzyıl, (ed.) Hidayet Ardar-Ali Fikri Yavuz, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2017, ss. 19-44.
• SABEV, Orlin, “Private Book Collections in Ottoman Sofia, 1671-1833 (Preliminary Notes)”, Etudes Balkaniques, 2023, No:1, ss 34-83.
• ________, “Balkanlarda Osmanlı Kitapçılığı: 18. Yüzyılda Bir Sahafın Kitapları”, XV. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 11-15 Eylül 2006, Kongreye Sunulan Bildiriler, 4/3, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010, ss. 1809-1854.
• ________, “Okuyan Taşralı Bir Toplum: Rusçuk Müslümanlarının Kitap Sevgisi (1695-1786)”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti: Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri (Bükreş, 1-5 Kasım 2006), İstanbul 2011, ss. 575-607.
• SÂDÎ-İ ŞÎRÂZÎ, Bostan ve Gülistan, (Türkçesi) Hikmet İlaydın, Hece Yayınları, Ankara 2011.
• SAK, Ramazan, ŞAHİN SAK, İkbal Tuba, ÖNEREN ŞENDİL, Çağla ve NAS, Eşref, “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi”, Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, 2021, ss. 227-250.
• SAKAL, Fahri, “Osmanlı Ailesinde Kitap”, Osmanlı, Cilt XI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 732-738.
• SAKLAN, Bilal, “Kelâbâzî, Mahmûd b. Ebû Bekir”, DİA, C. XXV, Ankara 2022, ss. 191-192.
• SAYDAM, Abdullah, “Trabzon’da Halkın Kitap Sahibi Olma Düzeyi (1795-1846)”, Milli Eğitim Dergisi, Cilt 34, Sayı 170, 2006, ss. 1-10.
• SEFERCİOĞLU, Nejat, “Nev’i”, DİA, C. XXXIII, İstanbul 2007, ss. 52-54.
• SİNANOĞLU, Mustafa, “el-Makasıd”, DİA, C. XXVII, Ankara 2003, ss. 420-421.
• SÜLÜN, Murat, “Şehâbeddin Sivâsî”, DİA, C. XXXVIII, İstanbul 2010, ss. 418-420.
• ŞİMŞEK, Murat, “Osmanlı’da Fıkıh-Tasavvuf İlişkisi: Kefevî’nin Keta’ibi’nde Sufiler”, Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf, (ed.) Ercan Alkan vd., İsar Yayınları, İstanbul 2018, ss. 611-631.
• TAK, Ekrem ve AYDIN, Bilgin, “XVII. Yüzyılda İstanbul Medreselerinde Okutulan Kitaplar (Tereke Kayıtları Üzerine Bir Değerlendirme)”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Cilt 19, Sayı 19, Bahar, 2019, ss. 183-236.
• TAŞKÖPRÜLÜZÂDE AHMED EFENDİ, Eş-Şakâ’iku’n-Nu’mâniyye Fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, Osmanlı Âlimleri, (haz.) Muhammet Hekimoğlu, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı (YEK) Yayınları, İstanbul 2019.
• TOPAL Şevket ve BADIR, Seyit. “Hanefî Fıkıh Yazıcılığında Hâşiye Geleneği: Ahîzâde’nin Zahîratü’l-Ukbâ Adlı Eseri Örneği”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 21, 2022, ss. 124-157.
• TOPALOĞLU, Bekir, “eş-Şâmil”, DİA, C. XXXVIII, İstanbul 2010, ss. 331-333.
• ULUDAĞ, Süleyman, “İbnü’l-Fârız”, DİA, C. XXI, İstanbul 2000, ss. 40-43.
• ________, “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin”, DİA, C. XXVI, Ankara 2002, ss. 473-475.
• UZUN, Mustafa İsmet, “Bihiştî Ramazan Efendi”, DİA, C. VI, İstanbul 1992, ss. 145-146.
• ________, “Muhammediyye”, DİA, C. XXX, Ankara 2020, ss. 583-584.
• UZUNDAL, Edip, “Osmanlı İlmiye Teşkilatından Bir Portre: Şeyhülislam Halil Efendi ve Terekesi”, History Studies, Cilt 10, Sayı 8, 2018, ss. 177-196.
• ÜNAL, Halit, “Mâverâünnehir Fakihlerinden el-Usrûşenî”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı III, 1986, ss. 243-249.
• VATANSEVER, Nazlı, “Bir Divan Koleksiyoneri Olarak Sahhâflarşeyhizâde Vak’anüvis Es’ad Efendi (ö. 1848)”, Osmanlı Kitap Koleksiyonerleri ve Koleksiyonları İtibar ve İhtiras, (haz.) Tülay Artan, Hatice Aynur, Dergâh Yayınları, İstanbul 2022, ss. 157-173.
• YALAR, Mehmet, “XV. Yüzyıl Bursa Alimleri ve Arap Diline Katkıları”, UÜİFD, Cilt 11, Sayı 2, 2002, ss. 97-116.
• YAMAN, Ahmet, “Kenzü’d-Dekāiḳ”, DİA, C. XXV, Ankara 2022, ss. 261-262.
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Akaidü’n-Nesefî”, DİA, C. II, İstanbul 1989, ss. 217-219.
• ________, “Burhan”, DİA, C. VI, İstanbul 1992, ss. 429-430.
• ________, “Kâtibî, Ali b. Ömer”, DİA, C. XXV, Ankara 2022, ss. 41-42.
• YAYLALI, Davut, “Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd”, DİA, C. XXIX, Ankara 2004, ss. 487-488.
• YAZICI, Hüseyin, “Hasan Paşa, Niksârî”, DİA, C. XVI, İstanbul 1997, ss. 338-339.
• YAZICI, İshak, “Semerkandî, Ebü’l-Leys”, DİA, C. XXXVI, İstanbul 2009, ss. 473-475.
• YAZICI, Tahsin, “Gülistân”, DİA, C. XIV, İstanbul 1996, ss. 240-241.
• ________, “Hâfız-ı Şîrâzî”, DİA, C. XV, İstanbul 1997, ss. 103-106.
• ________, “Muhyî-i Gülşenî”, DİA, C. XXXI, Ankara 2020, ss. 79-81.
• YETİK, Erhan, “Menâzilü’s-sâʾirîn”, DİA, C. XXIX, Ankara 2004, ss. 122-123.
• YILDIRIM, M. İbrahim, “Abdullâh Hâtıfî’nin Hayatı ve Bir Tarih Kaynağı Olarak Timurnâme’sinin Değeri”, Türkiyat Mecmuası, Cilt 28, Sayı 2, 2018, ss. 231-254.
• YILMAZ, Hasan Kâmil, “Bustanü’l-Ârifîn”, DİA, C. VI, İstanbul 1992, ss. 475.
• YURDAGÜR, Metin, “Cefr”, DİA, C. VII, İstanbul 1993, ss. 215-218.
• C. Elektronik Kaynaklar
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/risale-muinul-hukkam-f%C3%AE-hakkil-kaza/149057, (23.08.2023).
• http://www.yazmalar.gov.tr/basit-arama/sayfa/2?q=Menafi%27i, (10.09.2023).
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/ehadisun-nebeviye/2251, (10.09.2023).
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/hasiyetu-ala-hasiyetil-hayali-serhil-akaid/159313, (15.09.2023).
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/divan/18073, (Erişim Tarihi, 20.09.2023)
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/muribul-avamil/84143, (22.09.2023).
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/yadigar-i-ibn-ser%C3%AEf/6772, (24.09.2023).
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/lugat-i-efal/99653, ( 25.09.2023).