GÜNEYBATI BALKANLARDA BİR SANCAĞIN TEŞKİLİ: ARŞİV BELGELERİNE GÖRE ÇAMLIK MUTASARRIFLIĞININ İHDASI

Yıl 2024, , 377 - 413, 25.12.2024

Murat Çelik

https://doi.org/10.30903/Balkan.1606602

Öz

19. yüzyılda Rumeli’de görünür olan sorunların halli için siyasî ve askerî önlemlerin yanı sıra idarî olanlar da kullanılmıştır. Bunun için Çamlık’ta olduğu gibi kimi vilayetler idarî bakımdan yeniden örgütlenmiş, önemli görülen bölgelerde sancaklar ihdas edilmiştir. Rumeli’deki son Osmanlı topraklarından biri denebilecek Çamlık, Arnavutluk bağımsızlığı bakımından da bir dönüm noktası olmuştur. Önemli geçmişine karşın Çamlık ne coğrafi ne de idarî bakımdan müstakil olarak Türkçe literatürde henüz yeterince incelenmemiştir. Bu çalışmada Çamlık bölgesinin coğrafi sınırları çizilerek siyasî ve askerî önemi üzerinde durulmuş, bunun yanı sıra Osmanlı idarî elitinin bölgedeki Yunan talepleri ile Arnavut siyasetinin önüne geçmek amaçlı geliştirdiği idarî tedbirler tartışılmıştır. Tartışma genel hatlarıyla Osmanlı arşiv belgeleri üzerinden sürdürülmüştür. Araştırmanın sonunda askerî ve siyasî problemlerin hallinde idarî düzenlemelerin çoğu defa istenilen sonucu vermediği neticesine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gümenice, Çamlık, Yanya, Balkanlar, Osmanlı Devleti

ESTABLISHING OF A SANJAK IN THE SOUTHWESTERN BALKANS: THE MUTASARRIFATE OF CHAMERIA ACCORDING TO ARCHIVAL DOCUMENTS

Öz

In the 19th century, political and military measures, as well as administrative ones, were used to solve the problems that were visible in Rumelia. For this purpose, some provinces, such as Çamlık, were reorganized administratively and sanjaks were established in some regions. Çamlık, which can be considered one of the last Ottoman territories in Rumelia, was also an important turning point for Albanian independence. Despite its important history, Çamlık has not yet been sufficiently and independently analyzed in Turkish academic literature, either geographically or administratively. In this study, the geographical boundaries of the Çamlık region are drawn and its political and military importance is emphasized, as well as the administrative measures developed by the Ottoman administrative elite to prevent Greek demands and Albanian politics in the region are discussed. The discussion is based mainly on Ottoman archival documents. At the end of the research, it is concluded that administrative arrangements often did not yield the desired results in solving military and political problems.

Anahtar Kelimeler

Igoumentisa, Chameria, Ioannina, Balkans, Ottoman State

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları - Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadaret, Divan Kalemi A.}DVN. 82/22; A.}DVN. 82/23.
• Sadaret, Mühimme Kalemi A.}MKT.MHM. 2/77.
• Sadaret, Meclis-i Vala Evrakı A.}MKT.MVL. 135/71.
• Sadaret, Umum Vilayat Evrakı A.}MKT.UM. 307/29.
• Bab-ı Âlî Evrak Odası BEO. 1740/130441; BEO. 3560/266996; BEO. 3614/270981; BEO. 3634/272542; BEO. 3725/279332; BEO. 3731/279807; BEO. 3737/280237; BEO. 3747/281010; BEO. 3769/282645; BEO. 3794/284482; BEO. 3784/283738; BEO. 3787/284012; BEO. 3842/288095; BEO. 4010/300705; BEO. 4052/303874.
• Dahiliye, İdare DH.İD. 144/37.
• Dahiliye, Mektubi Kalemi DH.MKT. 1481/32; DH.MKT. 1481/99; DH.MKT. 2080/18; DH.MKT. 2555/59; DH.MKT. 2832/42; DH.MKT. 2843/37; DH.MKT. 2862/55; DH.MKT. 2915/7.
• Dahiliye, Muhaberat-ı Umumiye İdaresi BOA. DH.MUİ. 7/55; DH.MUİ. 115/3; DH.MUİ. 150/45.
• Dahiliye, Siyasi Kısım DH.SYS. 82/3-7.
• Dahiliye, Şifre Kalemi DH.ŞFR. 122/64.
• Harita HRT. 352; HRT. 1332.
• Hatt-ı Hümayun HAT. 397/20922; HAT. 407/21206; HAT. 412/21430; HAT. 1483/43.
• Hazine-i Hassa HH.İ. 201/31.
• İrade, Dahiliye İ.DH. 946/74869; İ.DH. 1480/43; İ.DH. 1480/67; İ.DH. 1482/55; İ.DH. 1486/29; İ.DH. 1490/37; İ.DH. 1492/25.
• Mabeyn-i Hümayun İradeleri MB.İ. 139/26; MB.İ. 141/85.
• Maarif Nezareti, Mektubi Kalemi MF.MKT. 92/113; MF.MKT. 154/29.
• Maliye Nezareti, Emlak-i Emiriye Müdüriyeti ML.EEM. 821/7.
• Meclis-i Vükela Mazbataları MV. 21/2; MV. 130/27.
• Şura-yı Devlet ŞD. 2112/1; ŞD. 2787/51; ŞD. 2794/27.
• Yıldız, Esas Evrakı Y.EE. 43/212; Y.EE. 111/16; Y.EE. 111/38.
• Yıldız, Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi Y.PRK.MYD. 18/100.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri “Yirmiüçüncü İnikad, 28 Kânunuevvel 1325 Pazartesi”, Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: I, Cilt: 1, İçtima Senesi: 2, TBMM Basımevi, Ankara 1985, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECMEB/mmbd01ic02c001/mmbd01ic02c001ink023.pdf, (16.04.2024).
• “Yetmişdokuzuncu İnikad, 12 Mayıs 1325 Salı”, Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: I, Cilt: 3, İçtima Senesi: 1, TBMM Basımevi, Ankara 1982, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECMEB/mmbd01ic01c003/mmbd01ic01c003ink079.pdf, (16.04.2024).
• “Ellidördüncü İnikad, 1 Mart 1326 Pazartesi”, Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: I, Cilt: 3, İçtima Senesi: 2, TBMM Basımevi, Ankara [t.y.], https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECMEB/mmbd01ic02c003/mmbd01ic02c003ink054.pdf, (16.04.2024).
• “Yetmişdördüncü İnikad, 5 Nisan 1326 Pazartesi”, Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: I, Cilt: 4, İçtima Senesi: 2, TBMM Basımevi, Ankara 1986, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECMEB/mmbd01ic02c004/mmbd01ic02c004ink074.pdf, (16.04.2024).
• 2. Araştırma ve İnceleme Eserler
• AKMAN, Mehmet, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Hukuk Mevzuatı II: II. Tertip Düstûr’un Tarihî Fihrist ve Dizini”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 4, 2007, ss. 41-353.
• BALCI, Mustafa, “Arnavutluk’un İlk Türkiye Elçisi Rauf Bey”, XVI. Türk Tarih Kongresi: Ankara: 20-24 Eylül 2010: Kongreye Sunulan Bildiriler, IV. Cilt, II. Kısım, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015, ss. 851-860.
• BİRİNCİ, Ali, “Ali Kemâlî Aksüt’ün Filât Hâtıraları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 4, 1993, ss. 437-466.
• CHANTEPLEURE, Guy, Kuşatılmış Kent Yanya: Ekim 1912-Mart 1913, (çev.) Fazıl Bülent Kocamemi, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2010.
• CİN, Turgay, “Yunanistan’da Müslüman Türk Azınlık, Baş Müftülük ve Müftülükler”, Yeni Türkiye, Cilt XXIII, Sayı 97, 2017, ss. 18-40.
• ÇADIRCI, Musa, “Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840-1976)”, Belleten, Cilt LIII, Sayı 206, 1989, ss. 237-257.
• DARQUES, Régis, Mapping Versatile Boundaries: Understanding the Balkans, Springer, [Cham] 2017.
• DELVINA, Sherif, Low Albania (Epirus) and Cham Issue, Eurorilindja, Tiranë 2006.
• DURDU, Mustafa, “Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Arnavutluk’ta 1847 Toskalık İsyanı ve Osmanlı Devleti’nin Müdahalesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt XIII, Sayı 69, 2020, ss. 312-336.
• ERKEN, İlkay, “Müstakil Serfiçe Sancağının Teşkili ve İdaresi (1881-1888)”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 44, 2021, ss. 203-223.
• _______, Yanya Sancağının İdari Yapısı ve yerleşim Birimleri (1867-1913), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Nedim İpek, Samsun 2019.
• GAWRYCH, George Walter, Ottoman Administration and the Albanians 1908-1913, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Michigan Üniversitesi 1980.
• GENÇOĞLU, Mustafa, “1864 ve 1871 Vilayet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2011, ss. 29-50.
• GÜMÜŞSOY, Emine, “1854 Yanya-Tırhala Olayları ve Osmanlı Devleti”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, Sayı 19, 2008, ss. 97-112.
• HAMZAJ, Irieda, Balkan Geopolitics and Chameria Question, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Sezgin Kaya, Bursa 2019.
• İNALCIK, Halil, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1954.
• KANSU, Aykut, 1908 Devrimi, (çev.) Ayda Erbal, İletişim Yayınları, İstanbul 1995.
• KOKOLAKΙS, Michalis, Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι: χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην τουρκοκρατούμενη Ήπειρο (1820-1913), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα 2003.
• KRETSI, Georgia, “The ‘Secret’ Past of the Greek-Albanian Borderland: Cham Muslim Albanians: Perpectives on a Conflict over Historical Accountability and Current Rights”, Ethnologica Balkanica, Sayı 6, 2002, ss. 171-195.
• NURJA, Ermal, Yanya Vilayeti Amed-Reft Defterlerine Göre Yanya’da Dini Kurumlar, Yapılar ve Dini Hayat (XIX Yy. Sonu- XX Yy. Başları), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Cahit Baltacı, İstanbul 2009.
• ORAL, Özgür, “Korfu’dan Atina’ya: Francesco Morosini’nin Mora Seferi’ne Dair Bir Günlük”, Türk-İtalyan Müşterek Harp Tarihi Sempozyumu Bildirileri 21-22 Ekim 2019, (yay. haz.) Gültekin Yıldız ve Serkan Osmanlıoğlu, Millî Savunma Üniversitesi, Fatih Harp Tarihi Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2020, ss. 133-149.
• ORTAYLI, İlber, Tanzimattan Sonra Mahalli İdareler (1840-1878), Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara 1974.
• _______, Tanzimat’tan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, Hil Yayın, İstanbul 1985.
• _______, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, İstanbul 1999.
• ÖZCAN, Halil, “Arnavutluk’un Atina Büyükelçiliği Raporları Temelinde Türk-Yunan Mübadelesinde Müslüman Arnavutların Durumu”, 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu (13-15 Kasım 2013, Ankara), (yay. haz.) Duygu Türker ve Murat Saygın, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara 2015, ss. 149-179.
• PEHLİVANOĞLU, Özcan, “Güneydoğu Avrupa’da (Balkanlar) Türk İzleri”, Yeni Türkiye, Cilt 66, Sayı 1, 2015, ss. 261-272.
• PIZANIAS, Petros T., The Making of the Modern Greeks: 1400-1820, Cambridge Scholars, Newcastle upon Tyne 2020.
• POQUEVILLE, François Charles Hugues Laurent, Voyage de la Grèc, V. I-VI. Deuxième édition. Firmin Didot, Père et Fils, Paris 1826-1827.
• REINKOWSKI, Maurus, Düzenin Şeyleri, Tanzimat’ın Kelimeleri: 19. Yüzyıl Osmanlı Reform Politikasının Karşılaştırmalı Bir Araştırması, (çev.) Çiğdem Canan Dikmen, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2017.
• STEPHENSON, Charles, A Box of Sand: The Italo-Ottoman War 1911-1912: The First Land, Sea and Air War, The Tattered Flag Press, Ticehurst 2014.
• ŞEMSEDDİN Sami, Kamusü’l-A’lâ: 3. Cild, Mihran Matbaası, İstanbul 1308. TURAL, Erkan, “Osmanlı Taşrasında Fransa Etkisi - 1864 Nizamnamesi’nin Arkasında III. Napolyon mu vardı?”, 1864 Vilayet Nizamnamesi, (ed.) Erkan Tural ve Selim Çapar, Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, Ankara 2015, ss. 69-96.
• TURAN, Sibel ve ŞENBAŞ, Demet, “A Problem Between Albania and Greece: Cham Albanians”, Conflict Areas in the Balkans, (ed.) Pınar Yürür ve Arda Özkan, Lexington Books, Lanham 2020, ss. 109-124.
• TÜRBEDAR, Erhan, “Yunanistan-Arnavutluk İlişkileri: Balkanların Tedirgin Dostları”, Karadeniz Araştırmaları: Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2004, ss. 109-120.
• ÜNVER, Metin, “Vilayet Nizamnamelerinin Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatına Etkileri (1864-1876)”, 1864 Vilayet Nizamnamesi, (ed.) Erkan Tural ve Selim Çapar, Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, Ankara 2015, ss. 96-125.
• VICKERS, Miranda, The Cham Issue: Albanian National & Property Claims in Greece, Conflict Studies Research Centre, Royal Military Academy Sandhurst, Camberley 2002.
• YAZICIOĞLU, Filiz, Yanya’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Tanzimat Uygulamaları (1830-1876), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Davut Hut, İstanbul 2023.
• YİĞİT, Yücel, “Prizren Sancağının İdari Yapısı (1864-1912)”, History Studies International Journal of History, Cilt II, Sayı 1, 2010, ss. 114-146.
• ZEYREK, Suat, “II. Meşrutiyet’te Demokratik Muhalefetin Sonu: Arnavutluk İsyanları ve Sonuçları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt II, Sayı 33, 2012, ss. 299-336.
• ZIBERI, Hiriet, “Balkan Savaşlarının Balkanlar’a Yansıması”, Uluslararası Balkan Sempozyumu: Balkan Savaşlarının 100. Yılı: 11-13 Mayıs 2012 / İstanbul: Bildiriler, (ed.) Kenan Gültürk ve S. Bilal Nur, Bağcılar Belediyesi Başkanlığı, İstanbul 2012, ss. 318-325.