İNGİLİZ BASININA GÖRE BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLARINDA TÜRK-YUNAN GERGİNLİĞİ (TEMMUZ- KASIM 1914)

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 2, 351 - 400, 16.12.2025

İlyas Ak

https://doi.org/10.30903/baed.1839779

Öz

Saraybosna’da 28 Haziran 1914 günü Sırp milliyetçileri tarafından gerçekleştirilen suikast, Avrupa’daki gerilimleri bir anda tetikleyerek devletler arası çatışmaların derinleşmesine zemin hazırlamıştır. Bu olay Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Sırbistan’a karşı sert bir tepki göstermesine yol açmış; Almanya, Rusya, Fransa ve İngiltere gibi büyük güçlerin de bu sürece müdahil olmasıyla savaş, bir ay gibi kısa bir süre sonra başlamıştır.
Avusturya Arşidükü Franz Ferdinand’ın suikast ile öldürülmesi; Avrupa’da yükselen milliyetçilik, emperyalizm, ittifak sistemleri ve militarizmin bir sonucu olmuştur. Uluslararası diplomasinin yetersiz kaldığı bu süreçte devletler arasında yürütülen diplomatik yazışmalar, tehditkâr ültimatomlara dönüşmüştür. Özellikle Avusturya-Macaristan’ın savaş kararı alması üzerinde Almanya’nın etkisi, Rusya’nın Sırbistan’a verdiği destek ve nihayetinde Fransa ve İngiltere’nin pozisyonları savaşı kaçınılmaz kılmıştır.
Avrupa’da bu gelişmeler yaşanırken 20. yüzyılın başlarında Ege ve Doğu Akdeniz, büyük güçlerin stratejik çıkarları doğrultusunda yoğun bir çatışma alanı olarak öne çıkmıştır. Bu bağlamda bölgedeki gerilimlerin önlenemez bir sonucu olarak Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında bir savaş çıkması beklenmiştir. Bu makale, Franz Ferdinand suikastının ardından Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na fiilen dâhil olduğu döneme kadar geçen sürede, Türk-Yunan ilişkilerindeki diplomatik gerilimin İngiliz basınındaki yansımalarını analiz etmiştir. Suikast Avrupa’daki siyasi gerilimi artırdığı gibi Ege ve Doğu Akdeniz bölgesindeki diplomatik çatışmaları da derinleştirmiştir. İngiliz basınında yayımlanan haberler, Osmanlı-Yunan diplomatik krizinin olası bir savaşa dönüşme sürecine ilişkin gelişmeleri ve bu sürecin dinamikleri hakkında önemli ipuçları sunmuştur. Bu çalışma dönemin İngiliz basınında yer alan haber, makale ve köşe yazıları üzerinden, İngiliz basınının Osmanlı-Yunan gerilimini nasıl algıladığını ve bu algının Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı başlarında uluslararası ilişkilerdeki stratejik kararlarına nasıl yansıdığını analiz etmeyi amaçlamıştır. Çalışmada İngiliz basınının olaylara yaklaşımı, Türk-Yunan diplomatik stratejilerinin yanı sıra bölgedeki jeopolitik dinamikler ışığında değerlendirilmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti ile Yunanistan’ın Doğu Akdeniz ve Ege Denizi’ndeki çıkarlarına yönelik tutumu ve bu tutumun savaş sürecine etkileri detaylandırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , Yunanistan , İngiltere kamuoyu , Donanmalar

TURKISH-GREEK TENSION AT THE BEGINNING OF THE FIRST WORLD WAR ACCORDING TO THE BRITISH PRESS (JULY-NOVEMBER 1914)

Öz

The assassination carried out by Serbian nationalists in Sarajevo on June 28, 1914 instantly triggered tensions in Europe and thus paved the way for the deeper inter-state conflicts. This incident triggered a severe response from the Austro-Hungarian Empire towards Serbia and the war commenced within a month, as major powers including Germany, Russia, France and the United Kingdom became involved in the unfolding events.
The assassination of Archduke Franz Ferdinand of Austria was the result of rising nationalism, imperialism, alliance systems and militarism in Europe. In this process, where international diplomacy proved insufficient, diplomatic correspondence turned into threatening ultimatums. Germany’s influence on Austria-Hungary’s decision to go to war, Russia’s support for Serbia and ultimately the positions of France and Britain made the war inevitable.
While these events were taking place in Europe, the Aegean and Eastern Mediterranean emerged as a major conflict zone in the early 20th century due to the strategic interests of the great powers. In this context, as an inevitable consequence of regional tensions, a war between the Ottoman Empire and Greece was expected. This article analyzes how diplomatic tensions in Turkish-Greek relations were portrayed in the British press during the period from the assassination of Franz Ferdinand to the Ottoman Empire’s official entry into World War I. The assassination not only heightened political tensions in Europe but also deepened diplomatic conflicts in the Aegean and Eastern Mediterranean region. News published in the British press provided significant insights into the developments and dynamics of the Ottoman-Greek diplomatic crisis and its potential escalation into war. This study aims to analyze how the British press perceived the Ottoman-Greek tension through news, articles and columns in the British press of the period, and how this perception was reflected in the strategic decisions of the Ottoman State in international relations at the beginning of World War I. In the current study, the British press’s approach to the events was evaluated in the light of the geopolitical dynamics in the region, as well as the Turkish-Greek diplomatic strategies. Furthermore, this study seeks to elaborate on the stances of the Ottoman Empire and Greece regarding their respective interests in the Eastern Mediterranean and Aegean Sea, and to examine how these stances influenced the course of the war.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire , Greece , British public opinion , Navies , Aegean Islands.

Kaynakça

• I. Arşiv Kaynakları
• I.I. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dâhiliye Emniyet-i Umumiye Emniyet Şubesi Evrakı (DH. EUM. EMN)
• Hariciye Nezâreti Londra Sefareti Belgeleri (HR. SFR. 3)
• Hariciye Nezâreti Siyasi (HR.SYS)
• Sadaret Divan Mukavelenameler (A. DVN. MKL)
• II. Resmî Yayınlar
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Lansing Papers, 1914-1920, Volume I, (ed.) J.S. Beddie, United States Government Printing Office, Washington 1939.
• III. Süreli Yayınlar
• Aberdeen Daily Journal
• Aberdeen Press and Journal
• Bayswater Chronicle
• Bucks Advertiser And Aylesbury
• Coventry Standard
• Daily Malta Chronicle and Garrison Gazette
• Daily News & Leader
• Dundee Evening Teleraph and Post
• East Anglian Daily Times
• Edinburgh Evening News
• Evening Echo
• Evening Mail
• Evening Telegraph And Post
• Exeter and Plymouth Gazette
• Guernsey Evening Press and Star
• Halifax Evening Courier
• Hampshire Telegraph and Naval Chronicle
• Hartlepool Northern Daily Mail
• Huddersfield Daily Examiner
• Kerry News
• London Evening Standard
• Manchester Evening News
• Northampton Mercury
• North-Eastern Daily Gazette
• Nottingham Daily Express
• Pall Mall Gazette
• Sheffield Daily Telegraph
• Sheffield Independent
• Soulby’s Ulverston Advertiser and North Lonsdale Advertiser
• Staffordshire Sentinel
• The Banffshire Herald
• The Barrow Herald
• The Birmingham Daily Post
• The Courier
• The Daily Citizen
• IV. Araştırma Eserler
• AĞANOĞLU, H. Yıldırım, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makûs Talihi Göç, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2001.
• AK, İlyas, “Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na Girişindeki Kritik Dönemeç: İngiliz Basınına Göre Goeben ve Breslau’nun Osmanlı Donanmasına Katılması ve Rus Limanlarını Bombalaması (10 Ağustos 1914-29 Ekim 1914)”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Eşref BUHARALI Özel Sayısı, 2024, ss.463-496.
• AHMAD, Feroz, Jön Türkler ve Osmanlı’da Milletler Ermeniler, Rumlar, Arnavutlar, Yahudiler ve Araplar, (çev.) Ayşen Gür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2017.
• ALTINTAŞ, Yusuf Ziya, “Birinci Dünya Savaşı’nın Osmanlı İstanbulu’nda Müttefik Almanlar”, Osmanlı İstanbulu-IX, (ed.) Feridun M. Emecen ve Ali Akyıldız, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2024, ss. 305-325.
• BABACAN, Hasan, Mehmed Talât Paşa 1874-1921 (Siyasi Hayatı ve İcraatı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C. II, Ks. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• _______, Türk İnkılâbı Tarihi, C. III, Ks. I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• BUDAK, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Makedonya’da Yunan Zulmü ve Osmanlı Devleti’nin Tavrı”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, C. 16, S. 32, 2017, ss. 1-20.
• ÇETİN, Nurten, “1914 Osmanlı-Yunan Nüfus Mübadelesi Girişimi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 24, 2010, ss.149-172.
• EFİLOĞLU, Ahmet, Osmanlı Rumları Göç ve Tehcir 1912-1918, Bayrak Yayınları, İstanbul 2011.
• _______, “1914 Osmanlı-Yunan Nüfus Mübadelesi Girişimi: İttihat ve Terakki’nin ve Yunanistan’ın Mübadele Politikaları”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 12, 2011, ss. 47-70. HAYTA, Necdet, Ege Adaları Sorunu 1911’den Günümüze, Gazi Kitabevi, Ankara 2006.
• HÜLAGÜ, Metin, “1897 Osmanlı-Yunan Savaşı Çerçevesinde Sultan II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Donanması Hakkında Bir Değerlendirme”, Türkler, C. 13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 830-844.
• MACMİLLAN, Margaret, Barışa Son Veren Savaş, Alfa Yayınları, (çev.) Belkıs Çorakçı Dişbudak, İstanbul 2014.
• MENTEŞE, Halil, Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları, Altınordu Yayınları, Ankara 2019.
• ÖRENÇ, Ali Fuat, Yakındönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2006.
• ______, “Yakınçağda Osmanlı Bahriyesi”, Hunlardan Günümüze Türk Askerî Kültürü, (ed.) A. Sefa Özkaya, Kronik Kitap, 2019, ss. 395-415.
• PANZAC, Daniel, Osmanlı Donanması (1572-1923), (çev.) Ahmed Maden ve Sertaç Canpolat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
• ROGAN, Eugene, Osmanlı’nın Çöküşü Ortadoğu’da Büyük Savaş 1914-1920, İletişim Yayınları, İstanbul 2018.
• ŞİMŞİR, Bilal N., Ege Sorunu Belgeler C. I (1912-1913), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• _______, Ege Sorunu Belgeler C. II (1913-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• TURAN, Şerafettin, “Geçmişten Günümüze Ege Adaları Sorunu Boyutlar, Taraflar” Üçüncü Askeri Tarih Semineri [Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e Kadar)], Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 1986, ss. 35-53.
• WESTWELL, Ian, Resimli Harp Tarihi I. Dünya Savaşı, (çev.) Oktay Etiman, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
• YELLİCE, Gürhan, Ege Adaları Meselesi 1911-1914, Siyasal Kitabevi, Ankara 2002.
• _______, “Türk-Yunan İlişkilerinde Dönüm Noktası: Birinci Dünya Savaşı Arifesinde Osmanlı Devleti ile Yunanistan’ın “Normalleşme” Arayışı ve Almanya’nın İttifak Projesi”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, Türk-Yunan İlişkileri Özel Sayısı, 30 Ağustos 2021, ss. 91-115.