XIX. YÜZYIL SONLARINDA EDİRNE VİLÂYETİ’NİN İDARİ, İKTİSADİ ve SOSYAL TARİHİNDEN BİR KESİT (826 NUMARALI AYNİYAT DEFTERİ KAYITLARINA GÖRE)

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 267 - 306, 01.07.2021

Arzu Taşcan

https://doi.org/10.30903/Balkan.954336

Öz

Bu çalışmada, Edirne Vilayeti hakkında 826 numaralı Ayniyat defterinde yer alan ve 1293/1876 yılında tutulan kayıtlar değerlendirilmiştir. Defterdeki kayıtlar esas itibarıyla idari, iktisadi, askeri, sosyal, hukuki, zirai, ticari meseleler ve muhacirler ile ilgilidir. Defterdeki belgelerin neredeyse tamamı taşradan sadarete gönderilen ve yukarıda bahsedilen konularla ilgili olan dilekçelere cevap olarak yazılmıştır. Bu cevabi yazılarda taşradan gelen dilekçelerin konuları özetlenmiş ve idarecilerin yapması gerekenler belirtilmiştir. Böylece bu defterlerin halk ile resmi makamlar arasındaki ilişkilerin nasıl yürütüldüğüne dair de veriler sunduğu anlaşılmaktadır. Makale yazılırken deftere kaydedilmiş olan belgeler okuyuculara daha ayrıntılı veri sağlamak adına bazen kısmen özetlenmiştir. Bazen belgenin sadece konusundan bahsedilmiş, bazen de tamamına yer verilmiştir. Bu çalışma esnasında Ayniyat defterindeki belgeler konularına göre tasnif edilmiş ve kendi aralarında konu bütünlüğü sağlanmaya çalışılmıştır. Defterin ayrıntılı içeriği ve değerlendirilmesi bu tasnife göre düzenlenen başlıklar altında sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Ayniyat Defteri, İdari Durum, İktisadi Meseleler, Çerkes Muhacirleri

A SECTION ON THE ADMINISTRATIVE, ECONOMIC AND SOCIAL HISTORY OF THE PROVINCE OF EDIRNE IN THE LATE XIXTH CENTURY (ACCORDING TO NUMBERED 826 AYNIYAT BOOK RECORDS)

Öz

The records kept in the 826 numbered Ayniyat book in the year of 1293/1876 were evaluated in this study. The records in the book are mainly related to administrative, economic, military, social, legal, agricultural, commercial and immigrant issues. Almost all the documents in the Ayniyat book were written in response to the provincial requests to the government and related to the issues we mentioned above. In these responses, the articles of the requests coming from provinces are summarized and what the administrators have to do is stated. Thus, it is understood that these books also provide data on how relations between the public and the authorities are carried out. Documents that were recorded in the book during the writing the article were sometimes summarized to provide more detailed data to the researchers. Sometimes only the subject matter of the document was mentioned, sometimes the entire document was included. In the course of this study, the documents in the Ayniyat book were classified according to their subjects and tried to establish integrity between them. The detailed content and evaluation of the book were presented under the titles ordered by this classification.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Ayniyat Book, Administrative Situation, Economic Issues, Circassian Immigrants

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• (Ayniyat Defteri) BOA. BEO. AYN.d. No: 595/826: “Edirne, Adana, Şarkî Rumeli”.
• (Şûrâ-yı Devlet) ŞD. 1909/47; 683/27; 2884/1; 1907/59; 1909/55.
• (İrâde Hâriciye) İ.HR. 271/16352; 272/16381.
• (İrâde Dâhiliye) İ.DH. 711/49759.1 (Hâriciye İdâre) HR.İD. 1430/2.
• Resmî Yayınlar Salname-i Vilayet-i Edirne, 7. Def‘a, Edirne Vilayet Matbaası, h.1293/m. 1876.
• Salname-i Vilayet-i Edirne, 8. Def‘a, Edirne Vilayet Matbaası, r. 1293/h. 1294/m. 1877.
• Kitap, Makale, Ansiklopedi Maddeleri ve Tezler
• AKTAŞ, Necati, “Ayniyat Defteri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul 1991, ss. 277-278.
• ATASOY, Anıl, 826 Numaralı Edirne, Adana, Şarki Rumeli Ayniyat Defterinin Edirne Vilâyeti’ne Ait 1291-1292/1874-1875 Yıllarındaki Kayıtların Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa 2021.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 147, Dördüncü Baskı, İstanbul 2017.
• BERBER, Ferhat, “19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 31, Güz 2011, ss. 17-49.
• ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat’ın İlânı Sıralarında Türkiye’de Yönetim (1826-1839)”, Belleten, Cilt LI, Sayı 201, Aralık 1987, ss. 1215-1240.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi Yay., Ankara 1993.
• EFE, Ayla, “Tanzimat’ın Eyalet Reformları 1840-64 Silistre Örneği”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt 6, Sayı 22, Yaz 2009, ss. 87-113.
• ERDEM, Ufuk, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Muhacir Komisyonları ve Faaliyetleri (1860-1923), TTK, Ankara 2018.
• EVCİ, Tevfik, Tanzimat Döneminde Edirne (1839-1908), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara 2019.
• GÖKMEN, Ertan, “Ayniyat Defterlerinin Osmanlı Sosyo-Ekonomik Tarihi İçin Önemi, Bir Numaralı Anadolu Adi Ayniyat Defteri Örneği”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 16, Sayı 4, Aralık 2018, ss. 443-477.
• GÜNAY, Berrin ve Asım Furkan Tekir, “Tanzimat Sonrası Vergi Reformlarının Anayasal Vergilendirme İlkeleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 2, Aralık 2018, ss. 711-742.
• İPEK, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, TTK, Ankara 1994.
• KARAKUŞ, Sadık Emre, Osmanlı İdaresinde Edirne (1789-1839), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Mustafa Öztürk, Elazığ 2018.
• KARATAŞ, Ali İhsan, “Bursa Şer‘iyye Sicilleri Işığında Osmanlı Devleti’nde Köleliğe Bir Bakış”, İSTEM, Yıl 5, Sayı 9, 2007, ss. 135-162.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus, Çevirenler: Akile Zorlu Durukan, Kaan Durukan, İmge Kitabevi Yay., Ankara 2008.
• ________, Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Çeviren: Bahar Tırnakçı, Timaş Yay., İstanbul 2010.
• KAYNAR, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK, Ankara 2010.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), TTK, Ankara 2018.
• MCCARTHY, Justin, Ölüm ve Sürgün, Çeviren: Bilge Umar, İnkılap Yayınevi, İstanbul 1998.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “İâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 19, İstanbul 1999, ss. 228-232.
• ÖZCAN, Besim, “Trabzon Eyaleti’nin Kırım Harbine Katkıları”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 17, Erzurum 2001, ss. 247-260.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, “Âşar”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, MEB, İstanbul 2004.
• ________, “İâne-i Cihadiyye”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: II, MEB, İstanbul 2004.
• ________, “Şukka”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, MEB, İstanbul 2004.
• SAYDAM, Abdullah, “Muhacir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. Ek-2, İstanbul 2016, ss. 288-290.
• SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, “1871 Vilayet Nizamnamesinin Getirdikleri”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 5, Sayı 5, Eylül 1996, ss. 89-103.
• ________, “Tuna Vilâyeti Nizâmnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 5, Sayı 2, Ankara 1996, ss. 67-81.
• TABAKOĞLU, Ahmet, “Öşür”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul 2007, ss. 100-103.
• TAŞKESENLİOĞLU, M. Yasin, “Kırım ve Kafkasya Göçmenlerinin İskânında Meclis-i Tanzimat’ın Faaliyetleri,” Yeni Türkiye, Kafkaslar Özel Sayısı, Cilt IV, Sayı 74, Temmuz-Aralık 2015, ss. 554-568.
• ULUCUTSOY, Hasan, Türk Savaş Edebiyatı ve Propaganda, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Harun Duman, İstanbul 2019.
• ÜNVER, Metin, “Vilayet Nizamnamelerinin Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatına Etkileri (1864-1876)”, 1864 Vilayet Nizamnamesi, Erkan Tural-Selim Çapar, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara 2015, ss. 97-125.
• YILMAZ, Özgür “Tanzimat Dönemi Şehir Tarihi Çalışmaları Üzerine Bir Deneme”, Türk Dünyası Araştırmaları, Cilt 111, Sayı 218, Eylül-Ekim 2015, İstanbul 2015, s. 51-82.