ARŞİV BELGELERİYLE 19-20. YÜZYIL EDİRNE VİLAYETİNİN EĞİTİM TARİHİ VE YAPILARI ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 73 - 124, 01.07.2022

Merve Arslan Çinko Zeynep Eres

https://doi.org/10.30903/Balkan.1134137

Öz

Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılda başlayan modernleşme çalışmaları ile birlikte eğitim önemli bir uygulama alanı olmuş, yasal ve yönetsel değişimlerin yanı sıra ülke genelinde modern eğitim kurumları açılmaya başlamıştır. Daha çok merkezî yerleşimlerde modern eğitim veren okulların açıldığı görülse de başkent İstanbul’un komşuluğundaki Edirne vilayetinin hem merkezi hem de kırsal yerleşimlerinde çok sayıda yeni eğitim kurumu açılmıştır. Bu makalede, 19. ve 20. yüzyılda Edirne vilayetindeki eğitim yaklaşımı ile bu dönemde açılan eğitim kurumlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Arşiv belgeleri ışığında, 19. yüzyılın ilk yarısından 1910’lu yıllara kadar geçen süreçte mevcut olan ve açılan yeni okulların tespiti yapılmış, eğitimin niteliği ile birlikte okulların fiziksel durumuna dair yeni bilgiler ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca, alan araştırmaları ile birlikte günümüz Türkiye sınırları içerisinde kalan ve 19. yüzyılda Edirne vilayetine dahil Edirne, Kırklareli, Tekirdağ ve Gelibolu Yarımadası’ndan günümüze ulaşan eğitim yapılarının tespiti yapılmıştır. Bu yapıların geçirdiği değişimlerin ortaya koyulması ve mimari biçimlenişlerine dair değerlendirmelerin yapılması, çalışmanın diğer bir amacını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

19-20. Yüzyıl, Modernleşme, Edirne Vilayeti, Eğitim Tarihi, Eğitim Yapıları.

EVALUATIONS ON THE EDUCATIONAL HISTORY AND BUILDINGS OF EDIRNE PROVINCE IN 19TH-20TH CENTURY WITH ARCHIVE DOCUMENTS

Öz

In the 19th century, when modernization began in the Ottoman Empire, education became one of the most important issues in which innovations were applied. In addition to legal and administrative changes, modern educational institution started to open throughout the country. Although modern schools were opened mostly in central settlements, many schools were opened in the central and rural settlements of the Edirne province which is adjacent to the capital Istanbul. In this article, it is aimed to analyze the development of modern education in Edirne province and the educational institutions which were opened in the 19th-20th century. Based on archive documents, the existing and opened new schools were identified, and the quality of education and the physical condition of the schools were revealed. In addition, the educational buildings that have survived to the present day from Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, and Gallipoli Peninsula, which are within the borders of today's Turkey and were included in the Edirne province in the 19th century, were determined through the field studies. Another aim of this study is to reveal the changes in buildings and evaluate their architectural style.

Anahtar Kelimeler

19th -20th Century, Modernization, Edirne Province, History of Education, Educational Buildings

Kaynakça

• Harita: Osmanlı İmparatorluğu'nda Edirne, Tekirdağ, Kırklareli ve Çatalca'daki okulları gösteren harita. No: 2 ve 3, Salt Araştırma Arşivi, Eylül 1914.
• Araştırma ve İnceleme Eserler: ADIGÜZEL, Niyazi ve GÜNDOĞDU, Raşit, (Ed.), Ahmet Badi Efendi Riyaz-ı Belde-i Edirne 20.Yüzyıla kadar Osmanlı Edirne’si, Trakya Üniversitesi Yayını, Edirne 2014.
• AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö.1000-M.S.2016 (29.bs), Pegem Akademi, Ankara 2016.
• ALKAN, Mehmet, Ö., Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924, Tarihi İstatistikler Dizisi, Cilt:6, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara 2000.
• ANONİM, Edirne Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri I, Kristal Reklam Baskı Hizmetleri Ltd. Şti., Edirne, 2012.
• AYDIN, Mahir, Şarki Rumeli Vilayeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• BÖREKÇİ, Mehmet Çetin, (Ed.), Anadolu’da Tanin, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• ÇETİN, Atilla, “Maarif Nazırı Ahmet Zühdü Paşa’nın Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Yabancı Okullar Hakkındaki Raporu”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı 10-11, 1982, ss. 189-219.
• ÇEVİK, Hikmet, Tekirdağ Tarihi Araştırmaları, Ahmet Sait Basımevi, İstanbul, 1949.
• DEMİRASLAN, Deniz, “Din ve Tasavvuf Kültüründe Çilehane Kavramı ve Mekan Özellikleri Açısından Gelibolu Çilehanesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 77, Mart 2016, ss. 175-196.
• DEMİRLİ, Murat, Kırklareli Rum Okulu Restorasyon Projesi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Deniz Mazlum, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010. DEMİRTAŞ, Bahattin, “Atatürk Döneminde Eğitim Alanında Yaşanan Gelişmeler”, Gazi Akademik Bakış, Cilt 1, Sayı 2, Mart 2008, ss. 155-176.
• DOĞAN, Cenk, Tekirdağ Kent Merkezindeki Son Dönem Osmanlı Kamu Yapıları (XIX.-XX. YY), Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Y. Doç. Dr. Mesut Dündar, Çanakkale 2016.
• DURSUNKAYA, Ali Rıza, Kırklareli Vilayetini Tarih, Coğrafya, Kültür ve Eski Eserleri Yönünden Tetkik Birinci Cilt, Yeşilyurt Basımevi, Kırklareli 1948.
• EMEKLİGİL ERDOĞU, Rabia, Geçmişin İzinde Karaağaç, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, Edirne 2013.
• ERDOĞAN, Hasan, Dünden Bugüne Havsa, İpek Matbaacılık, Edirne 2000.
• ERDOĞDU, Teyfur, Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı - İdari Teşkilat Açısından, İstanbul Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Y. Doç. Dr. Adalet Alada, İstanbul 1995.
• ERGİN, Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi, Cilt:1-2, 2. Baskı, Eser Matbaası, İstanbul 1977.
• ERMAN, Atıl, Edirne Lisesi, Ege Basım, İstanbul 2007.
• GÖNÜL, Belgin, Pınarhisar Sadullah Koloğlu İlkokulu Restorasyon Projesi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Deniz Mazlum, İstanbul 2011.
• HAKER, Erol, Edirne Yahudi Cemaati ve Alyans Okulları 1867-1937, Gözlem Gazetecilik Basım ve Yayın A.Ş., İstanbul 2007.
• KANAL, Hümmet, “II. Abdülhamid Döneminde Kırkkilise (Kırklareli) Sancağında Eğitim ve Öğretim”, OTAM: Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 41, Bahar 2017, ss. 107-144.
• ________, 20.Yüzyıl Başlarında Tekfurdağı Sancağı (1900-1912), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Doç. Dr. Ümit Ekin, Sakarya 2015.
• KANSU, Nafi Atuf, Türkiye Maarif Tarihi Hakkında bir Deneme, 1.Kitap, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul 1930.
• KAYAOĞLU, Taceddin, (Ed.), Mahmud Cevad İbnü’Ş Şeyh Nafi, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı-XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarihi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001.
• KAZANCIGİL, Ratip; GÖKÇE, Nilüfer ve BİLAR, Ender, Edirne'nin Eğitim Tarihi (İlk-Orta Öğretim) 1361-2005, Edirne Valiliği Yayınevi, Edirne 2006.
• KAZANCIGİL, Ratip; GÖKÇE, Nilüfer ve ÖNCEL, Musa (Ed.), Edirne Merkez Vilayet Salnamesi, Edirne İl Yıllığı, H.1319-M.1901, Cilt 2, Edirne Valiliği Kültür Yayınları, Edirne 2014.
• KILIÇ, Selda, “1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 37, Mayıs 2005, ss. 99-111.
• KISAPARMAK, Necip Güngör, Milli Eğitim Cephesiyle Edirne, Turan Matbaası, Edirne 1968.
• ONUR, Oral, 1492’den Günümüze Edirne Yahudi Cemiyeti, Dinç Ofset Matbaacılık Sanayi ve Tic. Ltd. Şti., İstanbul 2005.
• ORTAYLI, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), 4. Baskı, Tayfun Medya, Ankara 2020.
• PEREMECİ, Osman Nuri, Edirne Tarihi, Edirne ve yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları, İstanbul 1940.
• SAKAOĞLU, Necdet, “İptidailer”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 4, 1994, s. 187-189.
• SÖZBİR, Can, İstanbul Yeniköy Zoğrafyon Rum Kız İlkokulu Restorasyon Projesi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Deniz Mazlum, İstanbul 2011.
• TEKELİ, İlhan ve İLKİN, Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
• TOMBUL, Musa, Çanakkale Kültür Envanteri, Matsis Matbaa Hizmetleri, İstanbul 2015.
• TOPTAŞ, Barış, Kırklareli Merkez İlçe ve Köylerinde Gayrimüslim Eserleri, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Y. Doç. Dr. Özkan Ertuğrul, Edirne 2012.
• UYANIK, Ercan, “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Toplumsal Mühendislik Aracı Olarak Eğitim; İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Eğitim Politikaları (1908-1918)”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 42, Sayı 2, Haziran 2009, ss. 67-88.
• UYGUN, Selçuk, Çanakkale’nin Eğitim Mirası, Eğitim Araştırmaları Birliği Yayını 2015.
• YAVUZ, Yıldırım, I. Ulusal Mimarlık Dönemi ve Mimar A. Kemalettin Bey, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara 1981.
• http://www.kirklarelienvanteri.gov.tr/anitlar.php?id=173, (01.07.2021).