OSMANLI MAKEDONYASI’NDAN BULGARİSTAN’A FİRAR EDEN BULGARLARIN EVE DÖNÜŞ MESELESİ (1902-1904)

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 127 - 171, 31.07.2023

Özer Özbozdağlı

https://doi.org/10.30903/Balkan.1323577

Öz

Bu araştırmanın konusu 1902-1903 tarihleri arasında Osmanlı Makedonyası’ndan Bulgaristan’a gerçekleşen firarlar ve firarilerin eve dönüş problemidir. Bu dönemde Eylül 1902’de Cuma-i Bâlâ İsyanı ve Ağustos 1903’te İlinden Ayaklanması çıkmıştır. Cuma-i Bâlâ İsyanı ile başlayan ve İlinden Ayaklanmasıyla devam eden süreçte Bulgaristan’a yoğun firar olayları yaşanmıştır. Osmanlı Devleti 1902 sonbaharından 1904 yılı başına kadar çıkardığı genel af düzenlemeleriyle firarilerin geri dönüşünü sağlamaya çalışmıştır. Ancak Bulgaristan’ın firarilerin geri dönüş sürecine yeterince destek olmaması nedeniyle af düzenlemelerinden istenilen sonuç alınamamıştır. Firariler konusu Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında 8 Nisan 1904 tarihinde imzalanan İtilafnameyle çözümlenmiştir. İtilafnamenin imzalanmasından sonra Osmanlı hükümeti 13 Nisan 1904 tarihinde genel af ilan etmiş, geri dönüş için kapsamlı talimatnameler yayınlamıştır. Genel affın ilanından sonra firarilerin büyük bir kısmı Temmuz 1904’ün sonuna kadar geri dönmüştür. Firariler konusu Osmanlı arşivlerinden ve İngiliz konsolosluk raporlarından elde veriler çerçevesinde incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Makedonya Sorunu, Firari, Osmanlı Devleti, Bulgaristan, Genel Af

THE ISSUE OF RETURNING HOME OF BULGARIANS WHO FLED FROM OTTOMAN MACEDONIA TO BULGARIA (1902-1904)

Öz

The subject of this research is the desertions that took place from Ottoman Macedonia to Bulgaria between 1902-1903 and the problem of the fugitives returning home. During this period, the Friday Rebellion broke out in September 1902, and the Ilinden Uprising broke out in August 1903. In the process that started with the Friday Rebellion and continued with the Ilinden Uprising, there were intense desertion incidents in Bulgaria. The Ottoman Empire tried to ensure the return of the fugitives with the general amnesty arrangements issued from the autumn of 1902 to the beginning of 1904. However, due to Bulgaria’s lack of support for the return process of the fugitives, the amnesty arrangements did not yield the desired results. The issue of fugitives was resolved with the agreement signed between the Ottoman Empire and Bulgaria on April 8, 1904. After the signing of the agreement, the Ottoman government declared a general amnesty on April 13, 1904, and issued comprehensive instructions for return. After the declaration of the general amnesty, most of the fugitives returned by the end of July 1904. The issue of fugitives will be examined within the framework of data obtained from the Ottoman archives and British consular reports.

Anahtar Kelimeler

Macedonian Question, Deserter, Ottoman Empire, Bulgaria, General Amnesty

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Sadaret Bulgaristan Evrakı (A.} MTZ. (04.)): 86/42;87/35;87/58; 116/38;105/31;117/43;107/55; 115/30; 25/1606; 120/26; 116/38; 117/43;25/1632; 117/43; 116/38; 116/38; 120/6.
• Babıali Evrak Odası (BEO): 22/168;2019/15136;2062/154644;2062/154644;2013/15092; 2062/154644; 2821/211519.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT): 562/65; 652/65; 490/52; 4908/52; 813/50;887/9; 813/50;253/73; 81/37;83/150.
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR): 298/101;299/56.
• Hariciye Nezareti Sofya Sefareti (HR. SFR. 04):253/63;253/12; 253/13;253/15;253/16;253/20; 253/56; 253/24;450/63;253/30;253/48;488/274; 253/46; 253/47; 253/69; 254/1; 254/5; 253/73; 253/73; 154/6.
• Hariciye Nezareti Tahrirat (HR. TH): 277/85;227/48,
• İrade Hususi (İ. HUS): 102/136;120/70.
• İrade Bulgaristan (İ.. MTZ. (04)): 30/1942.
• Teftişat-ı Rumeli Sadaret Evrakı (TFR. I. A..): 2/120;3/277;1/79;16/1577.
• Teftişat-ı Rumeli Kosova Evrakı (TFR. I. KV): 53/5207.
• Teftişat-ı Rumeli Selanik Evrakı (TFR.I.SL): 8/744;10/93;34/3381.
• Yıldız Maruzat Defterleri (Y..MRZ.d…): 11004; 11931; 11890;11931;11901; 12185;12199.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.. MTV): 236/152; 253/162; 260/52; 260/186; 260/52.
• Yıldız Askeri Maruzat (Y.. PRK.ASK): 187/62;187/68.
• Yıldız Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahriratı (Y.. PRK.MK): 18/81
• Yıldız Umumi (Y. PRK. UM..): 61/22;61/56;61/63;61/58.
• Yıldız Hususi Maruzat (Y.. A… HUS): 438/70;482/177.
• Yayınlanmış Belgeler
• House of Common Parliamentary Papers (HCPP), Further Correspondence Respectin the Affairs of South-Eastern Europe, Turkey. No: 1 (1903).
• House of Common Parliamentary Papers (HCPP), Further Correspondence Respectin the Affairs of South-Eastern Europe, Turkey. No: 1 (1904), March-September 1903.
• House of Common Parliamentary Papers (HCPP), Further Correspondence Respectin the Affairs of South-Eastern Europe, Turkey. No: 2(1904).
• House of Common Parliamentary Papers (HCPP), Further Correspondence Respectin the Affairs of South-Eastern Europe, Turkey. No: 4 (1904).
• Kitaplar ve Makaleler
• ADANIR, Fikret, Makedonya Sorunu, (çev.) İhsan Catay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• AHBAB, Yakub, “Amerikan ve İngiliz Basınında İlinden İsyanı 1903”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2015, ss. 119-151.
• ASLANOVA SAYLAK, Sevilya, “Osmanlı -Rus İlişkilerinde Makedonya Sorunu 1885-1908”, Akademik Bakış, Cilt 10, Sayı 19, 2016, ss. 107-139.
• AYDIN, Mahir, “Arşiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları, Cilt 9, Sayı 9, İstanbul 1989, ss. 209-234.
• ________, “Bulgaristan Komiserliği”, Türk Tarihi Belgeleri Dergisi, Cilt XVII, Ankara 1997, ss. 71-125.
• BAYRAKTAR, Kaya, “Makedonya Sorunu ve Avrupa Müdahalesi (1902-1905)”, Bilig, Sayı 69, 2014, ss. 1-28.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılap Tarihi, Cilt I, Kısım I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• BEYDİLLİ, Kemal, “II. Abdülhamid Döneminde Makedonya Mes’elesi’ne Dair”, Osmanlı Araştırmaları, Cilt 9, Sayı 9, İstanbul 1989, ss. 77-99.
• BROOKS, Julian, Managing Macedonia: British Statearaft, Interventıon and “Proto-peacekeping” in Ottoman Macedonia, Sımon Fraser University, 2014.
• CRAMTON, R. J., Bulgaria, Oxford University Press, 2007.
• ÇETİNSAYA, Gökhan, “II. Abdülhamid’in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi”, Osmanlı Araştırmaları, Cilt 47, 2016, ss. 353-459.
• DAKİN, Duglas, The Greek Struggle in Macedonia 1897-1913, Thessalonika 1966.
• FRUSETTA, James Walter, Bulgaria’s Macedonia: Natıon-Buıldıng and State-Buıldıng, Centralızatıon and Autonomy in Pirin Macedonıa, 1903-1952, University of Maryland College Park, 2006.
• HACISALİHOĞLU, Mehmet, Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), (çev.) İhsan Catay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• ________, “İttihadçılar ve Makedonya İhtilal Komiteleri; İttihat ve Terakki Hükümetinin Başlamasına Kadar İlişkiler, Pazarlıklar ve Sonuçları”, Tarih Dergisi, Sayı 38, 2011, ss. 101-118.
• İPEK, Nedim, “Kaynakların Dilinde Göç Kavramı”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt 17, Sayı 17, 2014, ss. 9-20.
• İRTEM, Süleyman Kani, Makedonya Meselesi, (haz.) Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 1999.
• İSKEFİYELİ, Zeynep ve TİLBE, Özgür, “Makedonya Meselesinde Osmanlı Devleti’nin Dış Basındaki Sesi: Rumeli Umumi Müfettişi Hüseyin Hilmi Paşa”, Çeşm-i Cihan, Cilt 4, Sayı 2, 2017, ss. 27-48.
• İSOV, Mümin, “Makedonya Hareketi’nde Savaşa Giden Liderlik Mücadelesi: VMORO ile VMOK Arasındaki İlişkilerin Bir Boyutu (1896-1903)”, Balkan Tarihi Araştırmaları I, (ed.) Bülent Akyay, Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Yayınları, Edirne 2021, ss. 221-254.
• KITANOV, Valantin, “Diplomatik and Journalistic Comments on the Agreement between the Ottoman Empire and Principality of Bulgaria in 1904”, CTAD, Issue 30, 2019, ss. 85-108.
• LANGE-AKHUND, Nadine, The Macedonian Question 1893-1908 From Western Sources, Columbia University Press, Newyork 1998.
• Osmanlı Avrupası’nda Bölücülük Cereyanı: Makedonya Komitacılarının Anıları, (der.) Mümin İsov ve Ergün Hasanoğlu, Selenge Yayınları, İstanbul 2021.
• ÖZBOZDAĞLI, Özer, İttihat-Terakki ve Makedonya Sorunu, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Mustafa Çolak, Tokat 2016.
• ÖZTAN, Ramazan Hakkı, “Technolıgies of Rebellion: Ottoman Balkans of Technological Contestation, 1872-1912, New Europe College Yearbook, (ed.) Irina Vainoski-Mühai, Bucharest 2018, ss. 299-330.
• PANDEVSKİ, Manol, “İlindenskite Begaltsi vo Bulgariya vo 1903-1904 Godina”, Kniga za İlinden, Üsküp, İstitut za Natsiyonalna İstoriya, 1969, ss. 215-232.
• PERRY, Duncan M., The Politics of Terror: The Macedonian Liberation Movements 1893-1903, Duke University Press, Durham 1988.
• PSİLOS, Christopher, The Young Turk Revolution The Macedonian Question, The University of Leeds, 2000.
• SAATÇİ, Meltem Begüm, “XIX. Yüzyıl Sonunda Makedonya Sorunu ve Makedonya’da Kurulan Örgütler”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt 13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 188-207.
• ________, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde Makedonya Sorunu”, Makedonya Sorunu Dünden Bugüne, (ed.) Murat Hatipoğlu, ASAM Yayınları, Ankara 2002, ss. 49-70.
• ŞEH, İsra, Balkan Tarihinde İlinden İsyanı ve Kruşevo’da Hükümet Kurma Girişimi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Neriman Ersoy Hacısalihoğlu, İstanbul 2021.
• TOKAY, Gül, Makedonya Sorunu (1903-1908), Afa Yayınları, İstanbul 1995.
• UZER, Tahsin, Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• YOSMAOĞLU, İpek, Blood Ties: Religion Violence and the Politics of Nationhood in Ottoman Macedonia 1878-1908, Cornell University Press, 2014.