A SOCIOLOGICAL AND POLITICAL EVENT THAT OCCURRED IN BULGARIA IN 1910 ACCORDING TO THE OTTOMAN ARCHIVE DOCUMENTS: THE RUSE INCIDENT

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 89 - 138, 01.07.2024

Mustafa Durdu

https://doi.org/10.30903/Balkan.1505827

Öz

In 1910, in the city of Ruse, Hafız Mehmed Efendi’s fifteen-year-old daughter, Emine Safvetî, was kidnapped by Yordan Stefanov (Jordan Stefanov), a 45-year-old Christian, and the girl was forced to convert to Christianity. The little girl later married the said person. This incident attracted the reaction of Muslims living in Ruse. The court handed Emine over to her family because she was a child. However, as a result of the provocations of the Macedonian Bulgarian committee members, the little girl was kidnapped from the police station. As a result of the events that followed, bloody clashes took place between security forces and Bulgarian demonstrators. Meanwhile, the incident was politicized and turned into a political struggle between opposition parties and the ruling Democrats. During these events, the Turks in Ruse had a hard time. In this article, the causes and consequences of the event called the Rusçuk Vakası (Incident) in the Ottoman literature will be discussed in the context of the Turks in Bulgaria and the government-opposition conflict. Our main sources are Ottoman Archive documents and Ottoman newspapers. In addition, other types of research were also used.

Anahtar Kelimeler

Bulgaria, Ruse Incident, Consul (Sehbender), Muslims, Christians

OSMANLI ARŞİV BELGELERİNE GÖRE BULGARİSTAN’DA 1910 YILINDA MEYDANA GELEN SOSYOLOJİK VE POLİTİK BİR OLAY: RUSÇUK VAKASI

Öz

1910 yılında Rusçuk kentinde Hafız Mehmed Efendi’nin on beş yaşındaki kızı Emine Safvetî, 45 yaşında bir Hristiyan olan Yordan İstefanof (Jordan Stefanov) tarafından kaçırılmış ve kızın Hristiyanlığa geçmesi sağlanmıştır. Küçük kız daha sonra adı geçen kişi ile evlenmiştir. Bu olay Rusçuk’ta yaşayan Müslümanların tepkisini çekmiştir. Mahkeme, çocuk yaşta olduğundan Emine’yi ailesine teslim etmiştir. Fakat Makedonyalı Bulgar komitecilerinin kışkırtmaları neticesinde küçük kız polis merkezinden kaçırılmıştır. Bunun üzerine gelişen olaylar sonucunda güvenlik güçleri ile Bulgar göstericiler arasında kanlı çatışmalar yaşanmıştır. Bu sırada olay politize edilerek muhalefet partileri ile iktidardaki Demokratların siyasi mücadelesine dönüşmüştür. Bu olaylar esnasında Rusçuk’taki Türkler zor günler geçirmiştir. Bu makalede Osmanlı literatüründe Rusçuk Vakası olarak adlandırılan olayın sebepleri ve sonuçları, Bulgaristan’daki Türkler ve iktidar-muhalefet çekişmesi bağlamında incelenmiştir. Ana kaynaklarımız Osmanlı arşiv belgeleri ile Osmanlı gazeteleridir. Bunların yanı sıra telif eserlerden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan, Rusçuk Vakası, Şehbender, Müslümanlar, Hristiyanlar

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hariciye Nezareti, Sofya Sefareti Evrakı (HR.SFR.04)
• 618/73, (16.03.1910); 490/29, 9, (13.03.1910); 248/63, (27.03.1910); 490/29, 17, (13.03.1910); 490/29, 16, (13.03.1910); 618/81, (18.03.1910); 490/29, 15, (13.03.1910); 490/29, 18, (13.03.1910); 490/29, 23, (13.03.1910);
• 490/29, 21, (13.03.1910); 490/29, 21, (13.03.1910); 490/29, 24, (13.03.1910); 490/29, 29, (13.03.1910); 618/97, (27.03.1910); 490/29, 29, (13.03.1910); 490/29, 29, (13.03.1910); 490/29, 29, (13.03.1910); 490/29, 29,
• (13.03.1910); 490/29, 32, (13.03.1910); 619/27, (10.05.1910); 490/29, 32, (13.03.1910); 490/29, 33, (13.03.1910); 619/48, (19.05.1910); 619/59, (25.05.1910); 490/29, 29, (13.03.1910); 618/64, (11.03.1910); 618/64,
• (11.03.1910); 490/29, 8, (13.03.1910); 618/64, (11.03.1910); 618/64, (11.03.1910); 618/70, (13.03.1910); 490/29, 2, (13.03.1910); 490/29, 4, (13.03.1910); 618/70, (13.03.1910); 618/70, (13.03.1910); 618/70, (13.03.1910);
• 490/29, 11; 490/29, 3, (13.03.1910); 618/70, (13.03.1910); 490/29, 11; 490/29, 3, (13.03.1910); 490/29, 12, (13.03.1910); 490/29, 3, (13.03.1910); 490/29, 20, (13.03.1910); 490/29, 27 (13.03.1910); 490/29, (13.03.1910);
• 490/29, 25-26, (13.03.1910); 490/29, 31, (13.03.1910); 490/29, 31, (13.03.1910); 490/29, 28, (13.03.1910); 619/27, 2, (10.05.1910); 490/29, 29, (13.03.1910); 490/29, 6, (13.03.1910); 490/29, 14, (13.03.1910); 490/29, 7, (13.03.1910).
• Hariciye Nezareti, Siyasi Kısım Evrakı (HR. SYS.)
• BOA. HR.SYS. 2949/56, (18.03.1910); 2949/57, (20.03.1910); 2949/58, (21.03.1910).
• B. Salnameler
• Salname-i Vilayet-i Tuna, Tuna Vilayet Matbaası, Defa 1, Rusçuk 1285. Salname-i Vilayet-i Tuna, Tuna Vilayet Matbaası, Defa 3, Rusçuk 1287. Salname-i Tuna, Tuna Vilayet Matbaası, Defa 5, Rusçuk 1289. Salname-i Vilayet-i Tuna, Tuna Vilayet Matbaası, Defa 7, Rusçuk 1291. Salname-i Vilayet-i Tuna, Tuna Vilayet Matbaası, Defa 9, Rusçuk 1293. Salname-i Vilayet-i Tuna, Tuna Vilayet Matbaası, Defa 10, Rusçuk 1294.
• C. Gazeteler
• Sabah, Numara 7359, 18 Mart 1910; Numara 7360, 19 Mart 1910. Tanin, Numara 554, 19 Mart 1910; Numara 557, 22 Mart 1910. Yeni Tasvir-i Efkâr, Numara 285, 16 Mart 1910. Yeni İkdam, Numara 2, 15 Mart 1910. Filibeli Ahmed Hilmi, “Bulgaristan Kralı’nın Dersaadet’i Ziyareti”, Yeni Tasvir-i Efkâr, Numara: 291, 22 Mart 1910
• D. Diğer Kaynaklar
• ACAR, Kadir, Osmanlı Devleti’nde Bir İdari Reform Denemesi: Tuna Vilayeti (1864-1867), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Necdet Hayta, Ankara 2013.
• AKATA, Gülin, 1886 Yılının 9/21 Ağustos’unda Devlet Darbesi ve Bulgar Krizi (1886-1887), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Myumyun Yasharov Isov, Edirne 2021.
• AKYAY, Bülent, “1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı Sırasında Karadağ Sınırındaki Askerî Durum Üzerine Bir İngiliz Subayının Memorandumu”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, Aralık 2015, ss. 1-31.
• ARSLAN, Ali ve YILDIRIM, Bülent, “Fiilî Bağımsızlık Sürecinde Bulgaristan Emareti ve Osmanlı Devleti’nin Tutumu (1878-1908”), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, 2013, ss. 225-238.
• AYDIN, Mahir, Şarkî Rumeli Vilayeti, TTK Yayınları, Ankara 1992.
• ________, “Arşiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları, Cilt 9, Sayı 9, 1989, ss. 209-234.
• ________, “Tophane Konferansı Doğu Rumeli’ye Veda”, Tarih Dergisi, Sayı 53, 2011, ss. 115-174.
• BAYRAKTAROVA, Emine, Bulgaristan’daki Müslüman Azınlıkların Statüsü (1908-1919), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Cevdet Küçük, İstanbul 2009.
• ________, Osmanlı Devleti-Bulgaristan Prensliği İlişkileri (1878-1908), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Ali Karaca, İstanbul 2002.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt 1, TTK Yayınları, Ankara 1991.
• BOZAN, Muhammet Fatih, R-39 Numaralı Rusçuk Şer’iyye Sicili’nin Çeviri Yazısı ve Tahlili (H. 1204-1205/M. 1789-1791), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Meral Bayrak, Eskişehir 2018.
• Bulgaristan Çarlığı Dahilinde Müslüman Müessesat-ı Diniyye İdare ve Teşkilatı Nizamnamesi, (çev.) Müessesat-ı Diniyye ve Vakfiyye Müdiri Mehmed Celil, Neşreden: Ragıb Matşof, Çiftçi Bileğisi Matbaası, 1920.
• Bulgaristan Tamim-i Maarif ve Teavün-i İslam Cemiyeti Talimatnamesi, Avitaranyan Matbaası, Filibe 1910.
• ÇETİN, Erol, Bulgaristan Prensliği ile Osmanlı İmparatorluğu Arasında Siyasi İlişkiler (1878-1908), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Toktamış Ateş, İstanbul 2003.
• Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye-Bulgaristan İstanbul Muahedenamesi (29 Eylül 1913), Babıali Hariciyye Nezareti Yayınları, Matbaa-i Osmaniyye, Dersaadet 1330.
• EKİCİ, Nuray, “Bulgar Devletinin Gelişmesi (1878-1908)”, Balkanlar El Kitabı, I, (ed.) Bilgehan A. Gökdağ, Osman Karatay, Akçağ Yayınları, Ankara 2017, ss. 513-525.
• ERDOĞAN, Meryem Kaçan, “XVI. Yüzyılda Kuzey Sınırında Bir Osmanlı Kalesi: Yergöğü”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt 11, Sayı 1, 2022, ss. 125-167.
• ________, “1166-1167 / 1752-1754 Tarihli (R 37 Numaralı) Rusçuk Şer’iyye Sicili’nin Tanıtımı ve Fihristi”, Vakıflar Dergisi, Sayı 35, 2011, ss. 155-176.
• FERLİBAŞ, Meral Bayrak, “Rusçuk’ta Kaybolmuş Osmanlı Mirası: Vakıflar”, Belleten, Cilt 79, Sayı 286, 2015, ss. 931-978.
• GENCER, Ali İhsan, “Berlin Antlaşması”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 5, İstanbul 1992, ss. 516-517.
• HACISALİHOĞLU, Neriman Ersoy, “Sultan Mehmed Reşad Döneminde İstanbul’daki Bulgar Cemaati: Nüfus, Yerleşim ve Ekonomi”, Tarih Dergisi, Sayı 71, 2020, ss. 407-428.
• ________, “Bulgaristan Prensliği’nde İlan Edilen İlk Anayasa: Tırnova Anayasası”, Eski Çağ’dan Günümüze Yönetim Anlayışı ve Kurumlar, (ed.) Feridun M. Emecen, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009.
• ________, “Bulgaristan’ın Kuruluş ve Bağımsızlık Sürecinde Vakıf Meselesi”, Balkanlar ve Göç, (ed.) Ali Fuat Örenç, İsmail Mangaltepe, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Bursa 2013.
• HAKOV, Cengiz, “1913’te İstanbul’da İmzalanan Bulgar-Türk Antlaşması ve Bulgaristan’da Türk-Müslüman Nüfusun Hakları”, Osmanlı, Cilt 2, (ed.) Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 474-477.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, “Bulgaristan - Tarih (Osmanlı Dönemi)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul 1992, ss. 396-399.
• HASANOĞLU, Ergün, Stefan Stambolov Hükümeti Döneminde Bulgaristan Prensliği-Osmanlı Devleti İlişkileri (1887-1894), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Bülent Akyay, Edirne 2023.
• İBRAHİMOV, Osman, 1877-1908 Yılları Arasında Bulgaristan Müslümanlarının Dinî Kurumları, Ankara Ünivesitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Nesimi Yazıcı, Ankara 2016.
• İNALCIK, Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Kronik Kitap Yayınları, İstanbul 2017.
• İSOV, Mümin, “Bulgaristan Tarih Ders Kitaplarında Türk Azınlığın Yerine İlişkin Bazı Gözlemler”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Temmuz 2014, ss. 37-51.
• JELAVİCH, Barbara, Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzyıllar, Cilt 1, (çev.) İhsan Durdu, Gülçin Tunalı, Haşim Koç, Küre Yayınları, İstanbul 2016.
• KARAGÖZ, Senem, XV-XVI. Yüzyıllarda Deliorman-Tozluk Hattında Osmanlı Yerleşmesi (Fetih, İskân ve Nüfus), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mustafa Alkan, Ankara 2019.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt 9, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• KİEL, Machiel, “Rusçuk”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 35, İstanbul 2008, ss. 246-250.
• KOYUNCU, Aşkın, Bulgar Eksarhlığı, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ahmet Altıntaş, Çanakkale 1998.
• KÖSEBEY, Oğuzhan, Osmanlı İmparatorluğundan Günümüze Bulgar-Türk İlişkileri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: Doç. Dr. Deniz Ülke Arıboğan, İstanbul 2000.
• KUYUCUKLU, Nazif, “Bulgaristan (Fizikî ve Beşerî Coğrafya)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul 1992, ss. 391-396.
• Muâhedât Mecmûası, Cilt 5, TTK Yayınları, Ankara 2008.
• ÖZCAN, Tuğrul, “Kurumsallaşma Sürecinde Bulgar Millî Meclisi (1879-1885)”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 11, Sayı 25, 2014, ss. 99-109.
• ŞENTÜRK, M. Hüdai, Osmanlı Devleti’nde Bulgar Meselesi (1850-1875), TTK Yayınları, Ankara 1992.
• ŞİMŞİR, Bilâl N., Rumeli’den Türk Göçleri, Cilt 3, TTK Yayınları, Ankara 1989.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuad, Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye, Cilt 2, (haz.) Bekir Sıtkı Baykal, TTK Yayınları, Ankara 1987.
• UZER, Tahsin, Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• VATANSEVER, Erhan, Bulgar Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Bulgaristan’ın Bağımsızlığı (1841-1908), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Sabri Can Sannav, Edirne 2019.
• Vesayet Kanunnamesi, Mütercim ve Musahhihler: N, M, H, Kovaçof Matbaası, Sofya 1894.
• YOLCU, Cengiz, “Bulgar Çarı Çarlar Kenti’nde”, Osmanlı İstanbul’u, III, (ed.) Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız ve Emrah Safa Gürkan, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015, s. 244-288.
• E. İnternet Kaynakları
• NENOV, Nikolay, “Rusenskata Kırvava Svatba Po Sirni Zagovezni Vlast i Folklor v Nova Bılgariya Prez 1910 g.”, Liternet, https://liternet.bg/folklor/sbornici/ruse/rusenskata_karvava_svatba.htm, (12.02.2024)
• VELİÇKOV, Petar, “Kak Bılgaro-Turska Svatba Okırvavi Ruse Predi 100 g.”, E-vestnik, https://e-vestnik.bg/8496/kak-edna-balgaro-turska-svatba-okarvavi-ruse-predi-100-g/, (14.02.2014).
• https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-79752/trakya-oyunlari.html, (10.02.2024).
• https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/22247/mod_resource/content/1/HALK%20DANSLARI.pdf, (10.02.2024).