Tek Tek Dağları Milli Parkı (Şanlıurfa-Türkiye) Eteklerindeki Bazı Köylerde Etnobotanik Bir Çalışma

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 64 - 94, 31.08.2019

Esra Şahin Fidan Hasan Akan

Öz

Bu araştırma 2015–2018 yılları arasında Tek Tek Dağları civarındaki bazı köylerin
etnobotanik özelliklerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırma alanı Şanlıurfa il sınırları
içinde, Türkiye’nin Grid sistemine göre C7 karesine girmektedir. Çalışma alanında 44
familyaya ait 120 takson tespit edilmistir. En fazla bitkiye sahip familyalar; Asteraceae (16),
Lamiaceae (9), Rosaceae (7), Brassicaceae (6), Poaceae (6), Malvaceae (5), Apiaceae (4),
Solanaceae (4) olarak tespit edilmiştir. Araştırma alanından tespit edilen bitkilerin 52’si gıda,
51’i tıbbi, 19’u süs bitkisi, 17’si yakacak, 6’sı süpürge yapımında, 15’i yem, 2’si oyuncak, 2’si
nazar, 2’si boyar madde, 2’si yapı malzemesi, 4’ü diğer amaçlar için kullanılmaktadır.
Bitkilerden 4’ü zehirli bitki olarak tespit edilmiştir. Tespit edilen bitkilerin Türkçe ve yöresel
isimlerine ve kullanım amaçlarına yer verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Etnobotanik, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Şanlıurfa, şifalı bitkiler, Tek Tek Dağları

Kaynakça

• Akan, H., Balos, M.M. ve Aslan, M. (2013). An ethnobotanical research on handmade musical instruments in Şanlıurfa, South East Anatolia, Turkey. Biological Diversity and Conservation 6(1) : 93-100. Akan, H., Balos, M.M. ve Tel, AZ. (2013). Birecik (Şanlıurfa) yöresindeki bazı baklagil bitkilerin etnobotanik özellikleri. Adıyaman Üniversitesi Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi Uluslararası Dergisi 1 (1): 32- 40. Akan, H ve Balos M.M. (2008). GAP Bölgesinden toplanan meyan kökü (Glycrrhiza glabra L.) taksonunun ihracat durumu, etnobotanik özellikleri ve tıbbi önemi. Fırat Ün Fen ve Müh. Bilimleri dergisi 20 (2):233-241. Akan, H. ve Aslan, M. (2005). A folkloric and ethnobotanical reserch on Şanlıurfa isot. IVth International Congress of Ethnobotany (ICEB 2005 ), İstanbul, p.5. Akan, H. (2013). Mardin (Güneydoğu Anadolu Bölgesi) zembilleri üzerine etnobotanik bir araştırma. Adıyaman Üniversitesi Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi Uluslararası Dergisi 1 (1): 21-31. Akan, H. ve Ayaz, H. (2016). Gölpınar (Şanlıurfa-Türkiye) mesire yeri florası ve etrafındaki köylerin etnobotanik özellikleri. Bağbahçe Bilim Dergisi 2(3): 19-56. Akan, H., Aydoğdu, M. ve Korkut, M.M. (2005). An ethnobotanical research of the Kalecik mountain area (Şanlıurfa, South-East Anatolia). Biological Diversity and Conservation 6 (2): 84-90. Akan, H., Eker, İ. ve Aslan, M. (2004). Kapari (Keber) bitkisinin GAP bölgesindeki ihracatı ve son populasyon durumu. Ot sistematik Botanik Dergisi 11 (1): 105-118. Akan, H., Sade, Y. (2015). Kâhta (Adıyaman) merkezi ve Narince Köyü’nün etnobotanik açıdan araştırılması. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 4(2): 219-248. Akan, H., Aslan, M. ve Balos, M.M. (2005). Şanlıurfa’nın kent merkezindeki semt pazarlarında satılan bazı bitkiler ve kullanım amaçları. Ot Sistematik Botanik Dergisi 12 (2): 43-58. Akan, H., Korkut, M.M. ve Balos M.M. (2008). Arat dağı ve çevresinde (Birecik, şanlıurfa) etnobotanik bir araştırma. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi 20 (1): 67-81. Akman, Y. (2011). İklim ve Biyoiklim: Biyoiklim metodları ve Türkiye iklimleri. Palme Yayınları. Altan, Y., Uğurlu, E. & Gücel, S. (1999). Şenkaya (Erzurum) ve çevresinin etnobotanik özellikleri. Ist International Symposium on Protection of Natural Environment and Ehrami Karaçam, Kütahya: 23-25 Eylül, s.132-139. Anonim. (2010). Meteoroloji Genel Müdürlüğü. Arş. ve Bilgi işl. Dai. Bşk. istatistik ve yayın şube müdürlüğü rasat raporu, 90s. Anonim. (2017). Şanlıurfa valiliği il çevre ve orman müdürlüğü, Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu, 230s. Arslan, M., Akan H., Gül M., Taşgüzen R., Avcıl N. ve Abak F. (2013). Şanlıurfa yöresinde yer alan bazi şifalı bitkiler üzerine çalışmalar. 23-25 Mayıs, poster, GAP Biyoçeşitlilik sempozyumu, Şanlıurfa. Aslan, M. (2013). Plants used for medical purposes in Şanlıurfa (Turkiye). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi 16 (4): 28-35. Aslan, M., Akan, H. ve Balos, M.M. (2011). Şanlıurfa'da bazı odunsu bitkilerin etnobotaniği üzerine bir araştırma. Ot Sistematik Botanik Dergisi 18(1):117-137. Balos, M.M. ve Akan, H. (2007). Zeytinbahçe-Akarçay (Birecik, Şanlıurfa) arasında kalan bölgenin etnobotanik özellikleri. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi 2 (29): 155-171. Başaran, A. A. (2012). Ülkemizdeki bitkisel ilaçlar ve ürünlerde yasal durum. Missed (27-28), 22-26. Baytop, A. (2003). Türkiye de Botanik Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Çetin Matbaacılık. Baytop, T. (1999). Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, 480s. Bulut, G., Korkmaz, A. ve Tuzlacı, E. (2017). The Ethnobotanical notes from Nizip (Gaziantep-Turkey). Istanbul Journal of Pharmacy 47(2): 57-62. Çini, M. (1983). Urfa’ya özgü İlaçlar, Harran Dergisi 19:6-7. Davis P.H. (1965-1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. 1-9. Edinburgh: Edinburgh Univ. Press. Davis, P.H., Mill, R.R. ve Tan, K. (edlr.) (1988). Flora of Turkey and the East Aegean Islands 10. Edinburgh University Press, Edinburgh. Deniz, L., Serteser, A. & Kargıoğlu, M. (2010). Uşak Üniversitesi ve Yakın Çevresindeki Bazı Bitkilerin Mahalli Adları ve Etnobotanik Özellikleri. AKÜ Fen Bilimleri Dergisi, 1: 57-72. Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. ve Adıgüzel, N. (2000). Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı. Türkiye Tabiatı Koruma Derneği, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ankara. Farnsworth, Nr., Akerele, O., Bingel, As., Soejarto, Dd. & Guo, Z. (1985). Medicinal plants in therapy. Bulletin of the World Health Organization 1: 965–981. Güner, A. (2014). Resimli Türkiye Florası, Cilt 1, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları. Flora Dizisi, 2, İstanbul. Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. ve Babaç, M.T. (edlr.). (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul Güner, A., Kandemir, A., Menemen, Y., Yıldıırm, H., Aslan, S, Ekşi, G., Güner, I. ve Çimen, A.Ö. (edlr.) (2018). Resimli Türkiye Florası, Cilt 2. ANG Vakfı, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları, İstanbul. Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. ve Başer, K.H.C. (edlr.) (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands 11. Edinburgh University Press, Edinburg. Işıkoğlu K. (1971). Urfa’da hastalıkların tedavi şekilleri. Türk Folklor Araştırmaları 8:259. IUCN (2014) Guidelines for using the IUCN Red List Categories and Criteria. Ver.11: http://iucn.org. (erişim tarihi:14/07/2015). Kaya, Ö. F. ve Ertekin, A. S. (2009). Flora of the Protected Area at the Tektek Dağları (Şanlıurfa). Ot Sistematik Botanik Dergisi 16(2):79-96. Kızıl, S. ve Ertekin, A. S. (2003). Diyarbakır ve çevresinde yayılış gösteren bazı tıbbi bitkiler. Türkiye 5.Tarla Bitkileri Kongresi 13-17 Ekim, Diyarbakır 297s. Koçyi̇ği̇t, M., & Özhatay, N. (2006). Wild plants used as medicinal purpose in Yalova (Northwest Turkey). Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences, 3(2), 91-103. Lev, E., & Amar, Z. (2000). Ethnopharmacological survey of traditional drugs sold in Israel at the end of the 20th century. Journal of Ethnopharmacology, 72:191-205. Nahya, Z. (1983). Urfa’da Doğum Gelenek ve Görenekleri, Türk Folklor Araştırmaları, Şanlıurfa, s.73-80 Özel, A. (1999). Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri, GAP I. Tarım Kongresi, 26-28 Mayıs, s.869-876, Şanlıurfa. Öztürk, M. Ve Özçelik, H. (1991). Doğu Anadolu'nun Faydalı Bitkileri (Useful Plants of East Anatolia). SİSKAV Vakfı (Siirt), Semih Ofset ve Matb., 196s. Saya, Ö., Ertekin, A. S., Özen, H. Ç., Hoşgören, H., Toker, Z. ve Aksal, M. (2001). GAP Yöresindeki Tıbbi ve Endemik Bitkiler. Türkiye Çevre Vakfı Yayını, Yayın No 143, Önder Matbaası, Ankara. Tütenocaklı, T., & Uysal, İ. (2012). Ayvacık (B1, Çanakkale) ve Çevresinin Etnobotaniği. Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 561-570. Yıldırımlı, S. (2004). Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği. Kebikeç 17:175-193. Yücecan, S. (1988). Kanser hastalığında tedavi amacıyla kullanılan yöresel bitkiler, Beslenme ve Diyet Dergisi 17: 111-120. Yağmur, C., Yücesan, S., Tayfur, M., Akgün, B., & Taşçı, N. (1991). Sindirim sistemi rahatsızlıklarında kullanılan yöresel bitkiler. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 6 (1), 137-154. Zohary, M. (1973). Geobotanical foundations of the Middle East. Vol. 1-2. Stutgart: Gustav Fischer Verlag.