Geçmişten Bugüne İstanbul Liken Çalışmaları Üzerine Bir Derleme

Yıl 2021, Cilt 8, Sayı 1, 259 - 266, 29.04.2021

Gülşah ÇOBANOĞLU

Öz

Ülkemizin önemli biyolojik zenginliklerinden biri olan likenler hakkında yapılan araştırmalar giderek artmaktadır. Hemen hemen bütün illerden kaydedilen yaklaşık 2000 liken türü yakın tarihte Türkiye likenleri listesi olarak yayınlanmıştır. Türkiye’de likenleri konu alan yayınlar, çok sayıdaki sistematik-floristik çalışmaların yanı sıra, kimyasal, ekolojik vb. gibi farklı amaçlarla yapılan araştırmaları da içermektedir. Bu çalışmada, doğası ve konumu nedeniyle zengin biyolojik çeşitliliğe sahip olan İstanbul ilinin liken çeşitliliği bakımından değerlendirilmesi ve gelecekteki çalışmalar için önbilgi sağlanması amaçlanmıştır. Dünyanın önde gelen kozmopolit metropollerinden biri olan İstanbul'da doğal olarak yayılış gösteren likenler hakkında bugüne kadarki yazılı kaynaklar incelenerek derlenen bilgiler mekânsal ve sayısal veri olarak sunulmuştur. Buna göre İstanbul’dan ilk liken çalışması 1852’de yapılmış ve yıllar sonra İstanbul Adalarının likenlerini konu alan yüksek lisans tez çalışmamız ile yeniden başlamıştır. İstanbul likenleriyle ilgili tüm konularda bugüne kadar toplam yayın sayısı 36 ve liken tür kaydı 1000 civarındadır. Küresel iklim değişikliği, hava kirliliği ve nüfus artışı nedeniyle her geçen gün olumsuz çevresel etmenlere maruz kalan İstanbul’da var olan liken verilerinin sürdürülebilir olması önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, liken florası, şehir ekosistemi, Türkiye likenleri

Kaynakça

• Ahmadjian, V. (1993). The lichen symbiosis. John Wiley & Sons, Inc., New York.
• Anonim. (2020). Biyolojik çeşitlilik ve korunan alanların tanıtımı <https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/toplam-tur-sayisi-tehdit-altindaki-turler > (erişim tarihi: 28.12.2020).
• Avcı, M. (2014). Kentsel Biyolojik Çeşitlilik Açısından İstanbul. Şu eserde: Istanbul Ormanlarının Sorunları ve Çözüm Önerileri 87-124. Türkiye Ormancılar Derneği Yayını, İstanbul.
• Baroni, E. (1891). Sopra alcune crittogame raccolte dal Prof. Rafaello Spigai presso Constantinopoli. Nuovo Giorn. Bot. Ital., n. ser. 23: 306-313.
• Cansaran Duman, D., Altunkaynak, E. ve Aras, E.S. (2014). Heavy metal accumulation and genotoxicity indicator capacity of the lichen species Ramalina pollinaria collected from around an iron steel factory in Karabük, Turkey. Turk J Bot 38: 477-490.
• Cislaghi, C. ve Nimis, P.L. (1997). Lichens, air pollution and lung cancer. Nature 387: 463-464.
• Czeczott, H. (1939). A contribution to the knowledge of the flora and vegetation of Turkey, lichenes. Fedde, Rep. Beih. 107: 272-275.
• Çobanoğlu, G. (1996). İstanbul-Kınalı, Burgaz, Heybeli ve Büyükada Likenleri Üzerinde Taksonomik Bir Çalışma. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çobanoğlu, G. ve Akdemir, B. (1997). Taxonomic Survey on Lichens of İstanbul Islands (Kınalı, Burgaz, Heybeli, Büyükada). Proceedings of the Second International Scientific Conference (Science & Development & Environment), Al-Azhar Bulletin of Science: 497–509, Cairo, Egypt.
• Çobanoğlu, G. ve Yavuz, M. (2003). Tıp tarihinde likenlerle tedavi. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları 9: 37-90.
• Çobanoğlu, G. (2005). Lichen Collection in the Herbarium of the University of Istanbul (ISTF). Turkish Journal of Botany 29: 69–74.
• Çobanoğlu, G. (2007). Lichens from Maslak Campus of Istanbul Technical University. Turkish Journal of Botany 31: 71–74.
• Çobanoğlu, G., Gökmen, B. ve Tellioğlu, B. (2008). Lichen biodiversity on anthropo-historic substrata in Istanbul (Turkey). XV. Scientific International Conference “Museum and scientific researching”, Oltenia-Studii şi Comunicari Ştiintele Naturii: 24: 13–16, Craiova, Romania.
• Çobanoğlu, G. (2012). Doğada ve tıpta likenler. ZTBB Sağlık ve Çevre Dergisi: 4–7.
• Çobanoğlu, G. (2015). The use of lichens for biomonitoring of atmospheric pollution-Atmosferik kirliliğin biyolojik izlenmesinde likenlerin kullanımı. Sigma Journal of Engineering and Natural Sciences 33(4): 591-613.
• Çobanoğlu Özyiğitoğlu, G. ve Yavuz, M. (2015). Lichen records from two military bases ın Asian side of İstanbul. Oltenia. Studii şi comunicări. Ştiinţele Naturii 31(2): 37-46.
• Çobanoğlu Özyiğitoğlu, G., Açıkgöz, B. ve Sesal, C. (2016). Liken sekonder metabolitleri: Sentez yolakları ve biyolojik etkinlikleri (Lichen secondary metabolites: Synthesis pathways and biological activities). Acta Biologica Turcica 29 (4): 150-163.
• Çobanoğlu, G. ve Kurnaz, K. (2017). Biomonitoring of Air Quality with Epiphytic Lichen Physcia adscendens (Fr.) H.Olivier in Istanbul, Turkey. Fresenius Environmental Bulletin (FEB) 26(12): 7296-7308.
• Deduke, C., Timsina, B. ve Piercey-Normore, M.D. (2012). Effect of environmental change on secondary metabolite production in lichen-forming fungi. Şu eserde: Young S., (ed.) International Perspectives on Global Environmental Change. InTech, 197-230.
• Dinçer, İ., Enlil, Z. ve Evren, Y. (2009). İstanbul’un Koruma Alanlarının Değerlendirilmesi. Megaron-YTÜ Mim. Fak. E-Dergisi YTÜ Arch. Fac. E-Journal 3(3): 310-324.
• Dogrul-Demiray, A., Yolcubal, I., Akyol, N.H. ve Cobanoglu, G. (2012) Biomonitoring of airborne metals using the Lichen Xanthoria parietina in Kocaeli Province, Turkey. Ecol. Indic. 18, 632-643.
• Garty, J. (2001). Biomonitoring Atmospheric Heavy Metals with Lichens: Theory and Application. Critical Reviews in Plant Sciences 20(4): 309-371.
• Gökmen, B., Çakar, S. ve Çobanoğlu, G. (2007). İstanbul’un tarihi eserlerinden liken kayıtları (I)- Eminönü ilçesinde bazı tarihi eserler üzerindeki likenler. Türk Liken Topluluğu Bülteni 4 (07): 11–14.
• Gökmen, B., Çakar, S. ve Çobanoğlu, G. (2008). İstanbul’un tarihi eserlerinden liken kayıtları (II)- Kadıköy ve Üsküdar ilçelerinde bazı tarihi eserler üzerindeki likenler. Türk Liken Topluluğu Bülteni 5-6(07/08): 15–20.
• Huneck, S. (2001). New results on the chemistry of lichen substances. Şu eserde: W. Herz, H. Falk, G.W. Kirby, R.E. Moore (edlr.). Progress in the Chemistry of Organic Products, s.s. 1-276. Springer, New York.
• İçel, Y. ve Çobanoğlu, G. (2009). Biomonitoring of atmospheric heavy metal pollution using lichens and mosses in the city of Istanbul, Turkey. Fresenius Environmental Bulletin (FEB) 18(11): 2066–2071.
• İncecik, S. ve İm, U. (2013). Megaşehirlerde Hava Kalitesi ve İstanbul Örneği. Hava Kirliliği Araştırmaları Dergisi 2: 133 – 145.
• John, V. ve Candan, M. (2016). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi (NGBB)’nde (İstanbul-Türkiye) bir günlük liken çalışması. Bağbahçe Bilim Dergisi 3(1): 23-33.
• John, V. ve Türk, A. (2017). Türkiye Likenleri Listesi. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayını, İstanbul. Karamanoğlu, K. (1971). Türkiyenin önemli liken türleri. Ankara Ecz. Fac. Mec. 1-53: 53-75.
• Lawrey, J.D. (2009). Chemical defense in lichen symbioses. Chapter 11. Şu eserde: J. White, M. Torre (edlr.). Defensive Mutualism in Microbial Symbiosis, 167-181. Taylor & Francis Group Publishers, New York.
• Matsuzawa, T. (2017). Monkeys and mountains in Yunnan, China. Primates 58: 379–383.
• Molnar, K. ve Farkas, E. (2010). Current results on biological activities of lichen secondary metabolites: a review. Zeitschrift für Naturforschung 65c: 157-173.
• Nascimbene J., Nimis P. L. ve Ravera S. (2013). Evaluating the conservation status of epiphytic lichens of Italy: A red list, Plant Biosystems 147 (4): 898-904.
• Nash, T.H. (2008). Lichen Biology. 2nd ed., Cambridge University Press, Cambridge.
• Oran, S. (2011). Epiphytic lichen diversity on Fagus orientalis Lipsky and Fagus sylvatica L. in the Marmara region (Turkey). Biological Diversity and Conservation 4(1): 129-132.
• Oran, S. ve Öztürk, Ş. (2011). The diversity of lichen and lichenicolous fungi on Quercus taxa found in the Marmara region (Turkey). Biological Diversity and Conservation 4(2): 204-223.
• Oran, S. ve Öztürk, Ş. (2012). Epiphytic lichen diversity on Quercus cerris and Q. frainetto in the Marmara region (Turkey). Tr. J. Bot. 36: 175-190.
• Özdemir Türk, A. ve Güner, H. (1998). Lichens of the Thrace Region of Turkey. Turkish Journal of Botany 22(6): 397–407.
• Özhatay, N., Byfield, A. ve Atay S. (2005). Türkiye'nin 122 Önemli Bitki Alanı. Doğal Hayatı Koruma Vakfı, İstanbul.
• Özyiğitoğlu, G. (2017). Türkçe Liken Terminolojisi İçin Yeni Öneriler. Avrasya Terim Dergisi 5 (2): 14-18.
• Pisut, I. (1971). Uber Die Artberechtigung Der Flechte Heamatomma Lycidum Steiner Herzogia 2: 157-16.
• Rigler, L. (1852). Die Turkei und Deren Bewohner. Bd: I: Wien. Germany. 1: 110-113.
• Romagni, J.G. ve Dayan, F.E. (2002). Structural diversity of lichen metabolites and their potential use. Şu eserde: R.J. Upadhyay (ed.), Advances in Microbial Toxin Research and Its Biotechnological Exploitation, 151-169. Kluwer Academic / Plenum Publishers, New York.
• Schindler, H. (1998). Beitrag zur Flechtenflora von Westanatolien, Türkei Herzogia 13: 234-237.
• Sevgi, O. ve Makineci, E. (2005): Functions of lichens on disintegration and weathering of rocks (Likenlerin kaya parçalanması ve ayrışmasında işlevleri). İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri B 55(2): 75-83.
• Sevgi, O., Çobanoğlu, G. ve Sevgi, E. (2016). Effect Of forest habitat on the distribution of lichen species in Şerif Yüksel Research Forest (Bolu, Turkey). Pak. J. Bot. 48(2): 581-588.
• Sevgi, E., Yılmaz, O.Y., Çobanoğlu Özyiğitoğlu, G., Tecimen, H.B. ve Sevgi, O. (2019). Factors ınfluencing epiphytic lichen species distribution in a managed Mediterranean Pinus nigra Arnold. Forest. Diversity 11(4): 59.
• Sevgi, E., Yilmaz, O.Y. ve Sevgi, O. (2020). Small-scale spatial patterns of two terricolous lichens in a conifer plantation. Applied Ecology And Environmental Research 18 (2): 3557-3576.
• Shukla, V., Joshi, G.P. ve Rawat, M.S.M. (2010). Lichens as a potential natural source of bioactive compounds: a review. Phytochemistry Reviews 9: 303-314.
• Socthing, U. (1999). Lichens of Bhutan- Biodiversity and Use, Project, University of Copenhagen.
• Solak, S., Akgül, H.E. ve Öztürk, C. (2016). Fatih Ormanı (Şişli, İstanbul) Epifitik Likenleri. Mantar Dergisi The Journal of Fungus 7(1): 40-48.
• Steiner, J. (1899). Lichenes. Şu eserde: K. Fristsch, Beitrag zur Flora von Constantinopel. Bearbeitung der von J. Nemetz in den Jahren 1894–1897 in der Umgebung von Constantinopel gesammelten Pflanzen I. Kryptogamen. Denkschriften Akademie der Wissenschaften in Wien, Mathematisch-Naturwissenschaftliche Klasse 68: 219–250. Vienna. Austria.
• Steiner, J. (1916). Aufz3.hlung der von J_ Bornmüller im Oriente gesammelten Flechten. Ann. Naturhist. Mus. Wien 30: 24-39.
• Stocker-Wörgötter, E. (2008). Metabolic diversity of lichen-forming ascomycetous fungi: culturing, polyketide and shikimate metabolite production, and PKS genes. Natural Product Reports 25: 188-200.
• Szatala, Ö. (1927a). Lichenes in Asia minore ab directore Dre Stefano Gyorffy de Szigeth (Budapest) et Dre Andrasovszky collecti. Folia Cryptog. 1: 272-278.
• Szatala, Ö. (1927b). Lichenes Turciae Asiaticae a Patre Prof. Stefano Selinka in insula Burgas Adassi (Antigoni) lecti. Magyar Botanikai Lapok 26: 18–22.
• T.C. İstanbul Valiliği, http://www.istanbul.gov.tr/ (erişim tarihi: 12.06.2020).
• Trotter, A. (1905). Pugillo di funghi e licheni raccolti nella peninsola Balcana e nell Asia Minore. Bull. Soc. Bot. Ital.1905: 247-253.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), http://www.tuik.gov.tr/ (erişim tarihi: 12.06.2020).
• Topcuoğlu, S., Van Dawen, A.M. ve Güngör, N. (1995). The natural depuration rate of 137 Cs radionuclides in a lichen and moss species. J. Environ. Radioactivity 29: 157-162.
• Uluozlu, Ö.D., Kadir Kınalıoglu, K., Tuzen, M. ve Soylak, M. (2007). Trace metal levels in lichen samples from roadsides in East Black Sea Region, Turkey. Biomedical and Environmental Sciences 20: 203-207.
• Verseghy, K. (1982). Beitrage zur kenntnis der Türkischen Flechtenflora. Studia Botanica Hungarica 16: 53-65.
• Winner, W.E., Atkinson, C.J. ve Nash, T.H. (1988). Comparisons of SO2 absorption capacities of mosses, lichens, and vascular plants in diverse habitats. lichens, bryophytes and air quality. Bibliotheca Lichenologica 30: 217-230.
• Wolseley, P.A. (1995). A Global perspective on the status of lichens and their conservation. Mitt. Eidgenoss. Forsch.anst. Wald Schnee Landsch 70 (1): 11-27.
• Yaltırık, F. (1966). Belgrad Orman Vejetasyonunun Floristik Analizi ve Ana Meşcere Tiplerinin Kompozisyonu Üzerinde Araştırmalar. İstanbul T.C. Tarım Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yayınları. Sıra No: 436(6): 22–23.
• Yazıcı, K. ve Aslan, A. (2009). Lichen species new to Turkey and Asia. Mycotaxon 108: 463-466.
• Yazıcı, K., Aptroot, A., Aslan, A., Etayo, J., Spier L. ve Karagöz, Y. (2010). Lichenized and lichenicolous fungi from nine different areas in Turkey. Mycotaxon 111: 113–116.