Türkiye Florasına Katkı: Tragopogon porrifolius subsp. eriospermus (Asteraceae; Cichorieae)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 3, 311 - 318, 31.12.2023

Kamil Coşkunçelebi , Mutlu Gültepe , Zeynep Türker , Serdar Makbul

Öz

Tragopogon porrifolius L., Türkiye'den İspanya'ya kadar tüm Akdeniz havzasında doğal olarak yayılış gösteren, bazı üyeleri süs ve yenilebilir bitki olarak yetiştirilen dört taksondan oluşan büyük ve karmaşık bir tür grubudur. Türkiye Florası adlı eserde tür düzeyinde ele alınan bu takson üzerinde yapılan kapsamlı taksonomik çalışmalar ülkemiz temsilcisinin T. porrifolius L. subsp. eriospermus (Ten.) Greuter olduğu tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalar ayrıca taksonun ülkemizde Çatalca-Kocaeli, Ergene ve Güney Marmara başta olmak üzere Asıl Ege ve Yukarı Sakarya Bölüm’lerinde 19 farklı alanda kaydedildiği ancak bunların 9’unun şüpheli olduğuna karar verilmiştir. Tragopogon porrifolius subsp. eriospermus iki yıllık, 2n=12 kromozom sayısına sahip diploid otsu bir bitkidir. Gövdeleri genellikle dallanmış taban yaprakları linear/lanseolat, gövde yaprakları genellikle lanseolat, dilsi çiçekler mor, akenler (sipsela) oluksuz uzun düz gagalı ve gagasının uç kısmının şişkin olmaması ile karakterize olan bir taksondur. Taksonun akenleri üzerinden yapılan taramalı elektron mikroskobu incelemeleri akenin karpopodiyuma yakın kısımları ile özellikle rib kısmına denk gelen yerlerinde dil şeklinde çok hücreli süslerin bulunduğu, epidermal hücrelerin antiklinal sınırlarının belirsiz, periklinal yüzeylerinin ise pürüzsüz veya dalgalı-çizgili olduğu belirlenmiştir. Bu çalışma ile Tragopogon porrifolius subsp. eriospermus taksonunun Türkiye’deki ayrıntılı korolojisi, genel morfolojisi ve aken mikromorfolojisi ilk kez detaylı olarak incelenmiş sistematiğine önemli katkılar sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bodur Yemlik, Lactuceae, Morfoloji, SEM, Tragopogon porrifolius, Türkiye

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

110T954

Teşekkür

Bu çalışma kapsamında yapılan tüm arazi ve laboratuvar çalışmaları TÜBİTAK (110T954) tarafından desteklenmiştir.

Kaynakça

• Barthlott, W. (1981). Epidermal and seed surface characters of plants: systematic applicability and some evolutionary aspects. Nord J Bot 3: 345 ̶ 355.
• Battandier, J.A. ve Trabut, L.C. (1889). Fl. Algérie, Dicot.: 555.
• Bell, C.D., Mavrodiev, E.V., Soltis, P.S., Calaminus, A.K., Albach, D.C., Cellinese, N., Garcia-Jacas, N. ve Soltis, D.E. (2012). Rapid diversification of Tragopogon and ecological associates in Eurasia. J Evol Biol 25: 2470 ̶ 2480.
• Blanca, G. ve Diáz de la Guardia, C. (1997). Fruit morphology in Tragopogon L. (Compositae: Lactuceae) from the Iberian Peninsula. Bot J Linn Soc 125: 319 ̶ 329.
• Boissier, E.P. (1875). Tragopogon L. Şu eserde: Boissier E.P. (ed.), Flora Orientalis 3: 744-755. H. Georg., Basileae.
• Borisova, A. G. (1964). Tragopogon L. Şu eserde: Bobrov, E.G. ve Tzvelev, N.N. (edlr.), Flora of USSR Compositae Tribe Cichorieae, 29: 115-196, Smithsonian Institution Libraries, Washington D.C.
• Carni, A. (1997). Syntaxonomy of the Trifolio-Geranietea (saum vegetation) in Slovenia, Folia Geobot Phytotx 32: 207-219.
• Coşkunçelebi, K. ve Gültepe, M. (2012). Tragopogon L. Şu eserde: Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M. ve Babaç, M. T. (edlr.), Türkiye Bitkileri Listesi, 211–212. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları, İstanbul.
• Coşkunçelebi, K., Gültepe, M., ve Makbul, S. (2017). Rediscovery of Tragopogon dshimilensis (Asteraceae), endemic to Turkey. Phytotaxa 316 (1): 51‒58.
• Coşkunçelebi, K, Gültepe, M., Makbul, S. ve Güzel, M.E. (2020). Tragopogon abbreviatus (Asteraceae): a little-known species inferred from morphological and molecular analysis. Turk J Bot 44:269‒280.
• Esri. (2011). ArcGIS Desktop: Release 10.2.2. Redlands, CA: Environmental Systems Research Institute.
• Fekete, G., Molnar, Zs., Kun, A. ve Botta-Dukat, Z. (2002). On the structure of the Pannonian forest steppe: grasslands on sand. Acta Zool Acad Sci Hung 48 (1): 137‒150.
• Greuter, W. (2003). The Euro + Med treatment of Cichorieae (Compositae): generic concepts and required new names. Willdenowia 33: 229-238.
• Gültepe, M. (2014). Türkiye Tragopogon L. (Asteraceae) Taksonlarının Biyosistematik Yönden İncelenmesi, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Gültepe, M., Coşkunçelebi, K., Makbul, S. ve Sağlam, C. (2015a) Tragopogon turcicus sp. nov. (Asteraceae) from Turkey and its phylogenetic position. Nord J Bot 33: 540–547.
• Gültepe, M., Coşkunçelebi, K., Makbul, S. ve Vladimirov V. (2015b). Chromosome counts of Tragopogon L. (Asteraceae) from Turkey. Caryologia 68:193‒199.
• Gültepe, M., Coşkunçelebi, K., Makbul, S. ve Terzioğlu, S. 2016. Taxonomic notes on Tragopogon, and two newly described taxa from Anatolia. Nord J Bot 34: 529‒537.
• Gültepe, M., Makbul, S., Okur, S. ve Coşkunçelebi, K., (2018). Contribution to the pollen morphology of Tragopogon (Asteraceae) in Turkey. Phytotaxa 361(2): 168 ‒182.
• Gültepe, M., Coşkunçelebi, K., Makbul, S. ve Güzel, M.E. (2021). Contribution to the taxonomy of little known Tragopogon species endemic to Turkey. Nord J Bot 39(7): 1‒17.
• Kilian, N., Hand, R., ve Raab-Straube E. von (edlr). (2009+). Cichorieae Systematics Portal, http://cichorieae.etaxonomy.net/portal/ (erişim tarihi: 10.09.2023).
• Krahulec, F., Kaplan, Z. ve Novák, J. (2005). Tragopogon porrifolius × T. pratensis: the present state of an old hybrid population in central Bohemia, the Czech Republic. Preslia 77: 297‒306.
• Matthews, V.A. (1975). Tragopogon L. Şu eserde: Davis, P. H. (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands 5: 657–668., Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.
• Mavrodiev, E.V., Tancig, M., Sherwood, A.M., Gitzendanner, M.A., Rocca, J., Soltis, P.S. ve Soltis, D.E. (2005). Phylogeny of Tragopogon L. (Asteraceae) based on internal and external transcribed spacer sequence data. Int J Plant Sci 166: 117‒133.
• Mavrodiev, E.V., Soltis, P.S., Gitzendanner, M.A., Baldini, R.M. ve Soltis, D.E. (2007). Polyphyly of Tragopogon porrifolius L. (Asteraceae), a European native with intercontinental disjuncts. Int J Plant Sci 168: 889 ‒ 904.
• Ownbey, M. (1950). Natural hybridization and amphiploidy in the genus Tragopogon. Am J Bot 37: 487–499.
• Rechinger, K.H. (1977). Tragopogon L. Şu eserde: Rechinger, K.H. (ed.), Flora Iranica 122: 83-120. Akademische Druck und Verlagsanstalt, Graz.
• Richardson, I.B.K. (1976). Tragopogon L. Şu eserde: Tutin, T.G., Heywood, V.H., Burges, N.A., Moore, D.M. ve Valentine, D.H. (edlr.). Flora Europaea 4:322–326., Cambridge Univ. Press, Cambridge.
• Safronova, I. N. (2008). Studies on the halophyte desert vegetation in the Northern Caspian Region (Caspian Lowland and Mangyshlak), Şu eserde: Biosaline Agriculture and High Salinity 221-232. Berlin.
• Suárez-Santiago, V.N., Diaz de la Guardia, C., Soltis, D.E., Soltis, P.S. ve Blanca, G. (2011). Tragopogon lainzii, a new species of Tragopogon (Asteraceae) segregated from T. dubius: evidence from morphological and molecular data. Syst Bot 36: 470-480.
• Sukhorukov, A.P. ve Nilova, M.V. (2015). Carpology of the genus Tragopogon L. (Asteraceae). Phytotaxa 201 (1): 27–49.