Investigation of Relationship Between Smoking Behavior and Psychological Variables According to Different Stages of Change

Yıl 2016, Cilt: 17 Sayı: 4, 152 - 163, 30.12.2016

Furkan Bardak , İrem Demir , Cansel Dinar , Dilan Doğan Merve Alparslan Özden Yalçınkaya Alkar

Öz

Objective: The aim of this study is to examine whether smoking behavior and related psychological variables differ according to the stages of change (pre-contemplation, contemplation, preparation, action and maintenance) of the smokers.
Method: The total of 504 voluntary individuals, who is still smokers or people who had been smokers but were given up within the last year, were participated in the study. Of the total, sample consisted of 197 women (38.9%), and 307 men (60.6%). Data were obtained with Fagerstrom Tolerance Questionnaire, Decisional Balance Scale, Self-Efficacy Questionnaire, The Multidimentional Scale of Perceived Social Support, Perceived Stress Scale. Data were analyzed using the independent sample t-test and one-way analysis of variance (ANOVA).
Results: The results of the analysis indicated that there is a significant difference between individuals’ attempts to quit smoking and the stages of change; also people who are in preparation stage had far more attempt to quitting smoking with regard to pre-contemplation and contemplation stages.
Conclusion: There are significant differences between the perceived pros and cons of smoking according to different stages of change as well; and pros of smoking increased from pre-contemplation to contemplation and preparation. There are statistically significant differences between smokers who were in different stages of change in terms of self-efficacy for quitting smoking and additionally people who were in action and preparation were found to have higher levels of self-efficacy than those in the precontemplation and contemplation stages. Ultimately this study’s strengths, limitations and implications were discussed in the framework of relevant literature.

Anahtar Kelimeler

smoking

Farklı Değişim Aşamalarına Göre, Sigara İçme Davranışı ve Psikolojik Değişkenler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Öz

Amaç: Araştırmanın amacı, sigara içen kişilerin bulundukları değişim aşamasına göre (düşünme öncesi, düşünme, hazırlık, harekete geçme ve sürdürme aşaması) sigara içme davranışı ve ilgili psikolojik değişkenlere farklılık gösterip göstermediğinin incelenmesidir.
Yöntem: Araştırmanın örneklemini Türkiye’de bulunan ve halen sigara kullanmakta olan veya geçmişte sigara kullanmış olup ancak son bir yıl içerisinde bırakmış olan 197 kadın (%38.9), 307 erkek (%60.6) olmak üzere toplam 504 gönüllü katılımcı oluşturmaktadır. Çalışmada Fagerstrom Tolerans Ölçeği, Sigaranın Algılanan Olumlu ve Olumsuz Özellikleri Ölçeği, Öz Yeterlilik Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ve Algılanan Stres Ölçeği kullanılarak veriler toplanmış, bağımsız t testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılarak analiz edilmiştir.
Bulgular: Analiz sonuçlarına göre bireylerin sigara bırakma teşebbüsü ve değişim aşamaları arasında anlamlı farklılık görülmüş olup hazırlık aşamasında olanlar düşünme ve düşünme öncesi aşamalarda olanlara göre daha çok sigarayı bırakma teşebbüsünde bulunmuştur. Farklı değişim aşamalarına göre, sigaranın algılanan olumlu ve olumsuz özellikleri arasında anlamlı farklılıklar görülmüştür.
Sonuçlar: Düşünme öncesi aşamada olanların düşünme ve hazırlık aşamalarında olanlara göre sigara içmeye yönelik olumlu algıları daha yüksek olduğu görülmüştür. Farklı değişim aşamasında bulunan sigara içicilerinin sigarayı bırakmaya yönelik öz yeterlilik değişkeni yönünden anlamlı farklılıklar bulunmuş olup harekete geçme ve hazırlık aşamasında olanların düşünme öncesi ve düşünme aşamasında olanlara göre öz yeterlilik düzeyleri daha yüksek bulunmuştur. Araştırmanın; güçlü yönleri, sınırlılıkları ve katkıları ilgili literatür çerçevesinde tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

sigara içme davranışı, değişim aşamaları, psikolojik değişkenler

Kaynakça

• 1. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı. Sigara ve Ruh Sağlığı. http://havanikoru.org.tr/dosya/DocsTutun_Dumaninin_Zararlari/Sigarave_Ruh_Sagligi.pdf (6 Nisan 2015’te ulaşıldı)
• 2- Batra V, Patkar A, Berrettini WH, et al. The genetic determinants of smoking. Chest 2003; 123: 1730–1739.
• 3- Pekşen Y. Sigara içiminin nedenleri, epidemiyolojisi, pasif içicilik. Tür A (editör). Sigaranın sağlığa etkileri ve bırakma yöntemleri. Samsun: Logos Yayıncılık, 1995: 1-28.
• 4- Who Report On The Global Tobacco Epidemic, 2013. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/85380/1/9789241505871_eng.pdf?ua=1 (6 Nisan 2015’te ulaşıldı)
• 5- Sağlık Bakanlığı Küresel Yetişkin Tütün Araştırması Türkiye 2012. http://www.halksagligiens.hacettepe.edu.tr/KYTA_TR.pdf (06 Nisan 2015’te ulaşıldı)
• 6- Sigara üretimi, ithalatı, iç satışı ve ihracatı. (t.b.). http://www.tapdk.gov.tr/tr/piyasa-duzenlemeleri/tutun-mamulleripiyasasi/tutun-mamulleri-istatistikleri.aspx. (6 Nisan 2015 ‘te ulaşıldı)
• 7- Karadağlı F, Nahcivan N. Sigara içen bireylerde sigara bırakmaya hazır oluşlukdurumu ile ilişkili faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi 2012; 5: 8-15.
• 8- DiClemenet CC, Prochaska JO. Self change and therapy change of smoking behavior: A comparison of processes of change in cessation and maintenance. Addictive Behavior 1982; 7: 133-142.
• 9- DiClemenete CC, Prochaska JO, Fairhurst SK, et al. The processes of smoking cessation: An analysis of precontemplation, contemplation and prepation stages of change. Journal of Consulting and Clinical Psychology 1991; 59: 295-304.
• 10- Prochaska JO, DiClemente CC. Stages and processes of self-change of smoking: Toward an integrating model of change. Journal of Consulting and Clinical Psychology 1992; 51: 390-395.
• 11- Yalçınkaya-Alkar Ö, Karanci AN. What are the differences in decisional balance and self-efficacy between Turkish smokers in different stages of change. Addictive Behaviors 2007; 32: 836- 849.
• 12- Yazıcı H, Şahin M. İlköğretim öğrencilerinin sigara içen ve içmeyenleri algılama biçimleri. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 2005; 21: 213-224.
• 13- Bandura A. Self-efficacy mechanism in human agency. American Psychologist 1982; 32: 122–147.
• 14- Eskin M, Harlak H, Demirkıran F, Dereboy Ç. Algılanan stres ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması: Güvenirlik ve geçerlik analizi. Yeni Symposium Journal 2013; 51: 132-140.
• 15- Baran M, Küçükakça G, Ayran G. Sağlık yüksek okulu öğrencilerinde algılanan sosyal destek düzeyinin sigara kullanımı üzerine etkisi. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi 2014; 15: 9-15.
• 16- Fagerstrom K. Measuring degree of physical dependence to tobacco smoking with reference to individualization of treatment. Addictive Behaviors 1978; 3: 235−241.
• 17. Güneş G, Genç M, Pehlivan E, ve ark. Malatya Sümerbank ve Tekel Fabrikalarında çalışan işçilerin sigara içme davranışları, bağımlılık düzeyleri ve bırakmaya ilişkin tutumları. Sağlık İçin Sigara Alarmı Dergisi 2001; 4: 73-80.
• 18- Velicer WF, DiClemente CC, Prochaska JO, Brandenburg N. Decisional balance measure for assessing and predicting smoking status. Journal of Personality and Social Psychology 1985; 48: 1279−1289
• 19- Eker D, Arkar H. Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeği’nin faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi 1995; 10: 45-55.
• 20- Nicki RM, Remington RE, MacDonald GA. Self-efficacy, nicotine-fading/self-monitoring and cigarette smoking behavior. Behavior Research and Therapy 1984; 22: 477−485.
• 21- Karanci AN. Self-efficacy-based smoking situation factors: The effects of contemplation quitting versus relapsing in a Turkish sample. The International Journal of the Addictions 1992; 27: 879−886.
• 22- Cohen S, Kamarck T, Mermelstein RA. Global measure of percieved stress. Journal of Health and Social Behavior 1983; 24: 385-396.
• 23- Aksakal A, Khorshid L. Adana tekel sigara fabrikasında çalışan bireylerin sigara içme ve nikotin bağımlılıklarının incelenmesi. Bağımlılık Dergisi 2006; 7: 57-64.
• 24- İlhan F, Aksakal FN, İlhan MN, Aygün R. Gazı üniversitesi tıp fakültesi öğrencilerinin sigara içme durumu. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2005; 4: 188-198.
• 25- Tekbaş ÖF, Açıkel CH, Erkuvan E, ve ark. Genç erişkin erkekler arasında nikotin bağımlılığı, sigara içme sıklığı ve bunları etkileyen faktörler. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2006; 5: 105-117.
• 26- Mayda AS, Tufan N, Baştaş S. Düzce tıp fakültesi öğrencilerinin sigara konusundaki tutumları ve içme sıklıkları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007; 6: 364-370.
• 27- Önsüz FM, Topuzoğlu A, Algan A,ve ark. Sigara içen hastaların sigara paketlerinin üzerindeki uyarı yazıları hakkındaki görüşlerinin ve nikotin bağımlılık derecelerinin değerlendirilmesi. Marmara Medical Journal 2009; 22: 111-122.
• 28- Çelikel S, Erkorkmaz Ü, Seyfikli Z. Tokat Gaziosmanpaşa üniversitesi öğrencilerinin sigara içme alışkanlıkları ve nikotin bağımlılığı algıları. Solunum Dergisi 2009; 11: 97-104.
• 29- Vatan İ, Ocakoğlu H, Irgil E. Uludağ üniversitesi tıp fakültesi öğrencilerinde sigara içme durumunun değerlendirilmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin 2009; 8: 43-48.
• 30- Türker T, Koçak N, Aydın İ, ve ark. Seçilmiş bir grup tıp fakültesi öğrencisinde sigara içme yaygınlığı ve sigarayı bırakmaya etki eden faktörlerin incelenmesi. Gülhane Tıp Dergisi 2013; 55: 207-213.
• 31- Yılmazel G, Çetinkaya F, Naçar M. Fabrika işçilerinin sigara kullanma alışkanlıkları ve sigara bırakma konusundaki düşünceleri. Dicle Tıp Dergisi 2014: 41: 717-723.
• 32- Karlıkaya C, Öztuna F, Aytemur-Solak Z, Özkan M, Örsel O. Tütün kontrolü. Toraks Dergisi 2006; 7: 51-64.
• 33- Yazıcı H, Özbay Y. Üniversite öğrencilerinin sigara içme davranışlarının bilişsel-davranışçı bir modele dayalı olarak incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi 2006; 172: 116-124.
• 34- Stotts AL, DeLaune KA, Schmitz JM, Grabowski J. Impact of a motivational intervention on mechanisms of change in low-income pregnant smokers. Addictive Behaviors 2004; 29: 1649-1657.
• 35- Yazıcı H, Özbay Y. Üniversite öğrencilerinin sigara içme davranışları öz yeterlilik inançları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2004; 7: 91- 107.
• 36- Ergul S, Temel AB. The effects of a nursing smoking cessation intervention on military students in Turkey. International Council of Nurses 2009; 56: 102-108.
• 37- Yazıcı H, Çetinkaya B, Kahveci H, Demirci S. Genç bireylerde depresif belirtiler ve sigara içmeye dönük tutumlar. Bağımlılık Dergisi 2007; 8: 79-84.
• 38- Yılmaz, N. Sigara içen eğitim fakültesi öğrencilerinin sigara içme davranışının ve bırakma isteğinin belirleyicileri. Yüksek lisans tezi, Zonguldak: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2010.
• 39- Kılınç NÖ. Üniversite öğrencilerinin sigara içme durumlarına göre öz-etkililik ve bağımlılık düzeylerinin değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2010.
• 40- Özcebe H. Gençler ve Sigara. 1. Baskı, Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayınları, 2008.
• 41- Talay F, Altın S, Çetinkaya E. İstanbul’un Gaziosmanpaşa ve Eyüp ilçelerindeki sağlık çalışanlarının sigara içme alışkanlıkları ve sigara içmeye yaklaşımları. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2007; 55: 43-50.
• 42- Karatay G. Sigara bırakma aşamalarına odaklı motivasyonel görüşmelerle gebelerde sigara bıraktırma. Doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2007.
• 43- Bozkurt N, Bozkurt Aİ. Nikotin bağımlılığını belirlemede Fagerström Nikotin Bağımlılık Testinin (FBNT) değerlendirilmesi ve nikotin bağımlılığı için yeni bir test oluşturulması. Pamukkale Tıp Dergisi 2016; 9: 45-51.