Bağımlı Yakını Olmak: Psikososyal Destek Arayışında Aile Temelli Bir Uygulama Modeli olarak Al-Anon Kendine Yardım Grupları

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 4, 381 - 396, 30.12.2025

Yelda Yılmaz , Doğukan Furkan Sarıtepe , Burak Acar

https://doi.org/10.51982/bagimli.1666226

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı, alkol bağımlısı bireylerin yakınlarının yaşadığı psikososyal zorlukları anlamak ve Al-Anon gruplarının bu bireylere sunduğu katkıları değerlendirmektir.
Yöntem: Nitel yöntemin benimsendiği bu araştırmada, İstanbul’da düzenlenen Al-Anon toplantılarına düzenli olarak katılan ve alkol bağımlısı bir bireyin yakını olan 13 kişiyle derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler betimsel içerik analizi eşliğinde değerlendirilmiştir.
Bulgular: Katılımcıların deneyimleri dört ana temada toplanmıştır: (1) Alkol bağımlılığıyla tanışma süreci, (2) bağımlı yakını olmanın zorlukları, (3) Al-Anon ile tanışma süreci ve (4) Al-Anon grubunun sunduğu katkılar. Katılımcılar, Al-Anon sayesinde yalnız olmadıklarını fark ettiklerini, kendilerini suçlamaktan vazgeçtiklerini, kişisel sınırlarını tanımlayabildiklerini ve “hayır” diyebilme becerilerini geliştirdiklerini belirtmişlerdir.
Sonuç: Al-Anon kendine yardım grupları, alkol bağımlısı bireylerin yakınları için önemli bir psikososyal destek kaynağıdır. Bağımlılıkla mücadelede yalnızca bireyin değil, tüm aile sisteminin desteklenmesi gerektiği görülmektedir. Bu bağlamda, bağımlı yakınlarının görünürlüğünü artıran, onları güçlendiren ve destek arayışlarına yanıt veren yapıların teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Alkol Bağımlılığı , Aile Üyeleri , Kendine Yardım Grupları , Psikososyal Destek , Al-Anon

Being a Relative of an Addict: Al-Anon Self-Help Groups as a Family-Based Practice Model in the Search for Psychosocial Support

Öz

Objective: The present study seeks to elucidate the psychosocial challenges encountered by the relatives of individuals with alcohol addiction and to critically assess the contributions provided by Al-Anon groups.
Method: Utilizing a qualitative research design, in-depth, semi-structured interviews were conducted with 13 individuals who regularly participated in Al-Anon meetings in Istanbul and who were relatives of persons with alcohol dependency. The data were analyzed through descriptive content analysis.
Results: Participants’ narratives were organized around four principal themes: (1) the initial confrontation with alcohol addiction, (2) the psychosocial challenges of being a relative of an addicted individual, (3) the process of engagement with Al-Anon, and (4) the perceived contributions of Al-Anon groups. Participants indicated that through Al-Anon, they came to recognize that they were not alone, ceased patterns of self-blame, developed the capacity to establish personal boundaries, and enhanced their ability to assert themselves by saying “no.”
Conclusion: The findings underscore that Al-Anon self-help groups serve as a critical psychosocial resource for the relatives of individuals with alcohol addiction. Addressing addiction effectively necessitates the support of not only the affected individual but also the entire family system. In this regard, it is imperative to promote and expand initiatives that enhance the visibility, empowerment, and help-seeking behaviors of relatives of addicted individuals.

Anahtar Kelimeler

Alcohol Addiction , Family Members , Self-Help Groups , Psychosocial Support , Al-Anon

Kaynakça

• Durna FB, Özbayrak G, Yaman ÖM. Alkol/madde bağımlısı kardeşe sahip olmak: Nitel bir araştırma. Trakya Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2024; 26(1): 239-260.
• Başar MR, Aydemir İ, Aktaş S. Madde bağımlısı bireylerin ailelerinin karşılaştıkları psiko-sosyal ve ekonomik güçlükler ile sosyal dışlanma algılarının sosyal hizmet perspektifinden incelenmesi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi 2022; 19: 37-52.
• Arıkan Z, Yasin Genç DÇE, Aslan S, et al. Alkol ve diğer madde bağımlılıklarında hastalar ve yakınlarında etiketleme. Bağımlılık Dergisi 2004; 5(2): 52-56.
• Duman Z, Güngörmez Akosman B. Madde bağımlısı bireylerin sosyal dışlanma algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Addicta 2021; 8(1): 41-50.
• Gümüş Ö, Şahin E, Top MŞ. Alkol ve eroin bağımlılarının ailelerindeki psikososyal ve ekonomik zorlukların araştırılması. Bağımlılık Dergisi 2002; 3(3): 146-154.
• Duman Z, Ekşi H. Madde bağımlılığında aile işlevleri, psikolojik sağlamlık ve stresle başa çıkmanın yordanması. Bağımlılık Dergisi 2021; 22(2): 149-160.
• Pektaş İ. Madde bağımlısı bireylerin yakınlarının bağımlılıkla baş etme sürecindeki dini başa çıkma tutumları. Hitit İlahiyat Dergisi 2021; 20(2): 537-560.
• Cüceloğlu D. İnsan ve Davranışı, 7. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi; 1996.
• Aslan H, Aydoğdu FM. Madde bağımlılığı ile mücadelede sosyal hizmetin rolü. Toplum ve Sosyal Hizmet 2022; 33(1): 52-66.
• Arıkan G. Türkiye’de bağımlılıkla mücadelede sosyal hizmet uygulamaları. Toplum ve Sosyal Hizmet 2021; 32(2): 587-602.
• Acar Ö. Bağımlılık Riski Taşıyan Ergenlerin Ebeveynlerinin Aile İşlevselliği Algısı ile Psikolojik Sağlamlıklarının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Hizmet Anabilim Dalı, 2022.
• Şimşek Ş. Bağımlılıkla mücadelede sosyal hizmet müdahaleleri. Klinik Psikiyatri Dergisi 2020; 23(Suppl.1): 15-22.
• Aka M. Dine ve kültüre duyarlı psikolojik danışmanlık-I: Manevi danışmanlık perspektifinden kuramsal analizler. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi 2020; 2: 201-233.
• Çelik S, Günay İ. Ailelerin madde bağımlılığı ile ilgili bilgi düzeylerinin belirlenmesi. Bağımlılık Dergisi 2007; 8(2): 29-34.
• Günay İ, Çelik S. Madde bağımlısı olan ve olmayan bireylerin ailelerinin bilgi düzeylerinin karşılaştırılması. Bağımlılık Dergisi 2006; 7(1): 36-43.
• Küçüker Y. Alkol ve madde kullanan bireylerin ailelerinin yaşadığı sorunlar. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 2020; 15(26): 2654-2680.
• Karataş Z. Alkol ve madde kullanan bireylerin ailelerine yönelik yapılan çalışmaların incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi 2014; 22(2): 835-850.
• Yörük S, Yalçın Ö, Erat S. Üniversite öğrencilerinin madde kullanım durumları, aile ve arkadaş ilişkileri. Anadolu Psikiyatri Derg 2010; 11(2): 123-129.
• Baloh J, Curran GM, Timko C, et al. Al-Anon Intensive Referral (AIR): A qualitative formative evaluation for implementation. J Subst Abuse Treat 2022; 132.
• Yıldız A. Dünyada ve Türkiye’de Adsız Alkolikler. Bağımlılık Dergisi 2021; 22(2): 187-207.
• Telatar TG. Madde kullanım bozukluğu olan bireylerin ailelerinin psikoeğitim programına yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi 2020; 23(Suppl.1): 56-63.
• Yalçınöz Baysal H, Sümer H. Bağımlılık tedavisinde sosyal destek ve aile katılımının rolü. Addicta 2017; 4(2): 245-270.
• Yıldırım E, Ulusoy M, Güçlü M. Aile içi ilişkilerin bağımlılığın ortaya çıkışı ve sürdürülmesindeki rolü. Toplum ve Sosyal Hizmet 2023; 34(1): 148-163.
• Akarsu Ş. Alkol Bağımlılığı Olan Bireylerin Yakınlarının Yaşadığı Güçlükler ve Baş Etme Yöntemleri. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sosyal Hizmet Anabilim Dalı, 2020.
• Soylu N. Bağımlılık sorunu olan bireylerin ailelerinin yaşadığı güçlükler. Klin Psikofarmakol Bulteni 2021; 31(2): 205-214.
• Arkan B, Tufan B. Madde bağımlılığı olan bireylerin eşlerinin yaşam kalitesi, depresyon ve kaygı düzeylerinin belirlenmesi. Bağımlılık Dergisi 2021; 22(1): 55-62.
• Aker AT, Özmen E. Bağımlılık hastalığı ve tedavisine ilişkin kavramlar. Klin Psikofarmakol Bulteni 2002; 12(4): 197-202.
• Güler T, Yalçın Ö, Güler K. Bağımlılığın gelişiminde ve sürmesinde aile etkileşim örüntülerinin rolü. Klinik Psikiyatri Dergisi 2004; 7(3): 169-179.
• Maynard AE. Getting better together: The role of human capital in the creation of group dynamics in Alcoholics Anonymous and Al-Anon. 2020.
• Timko C, Cronkite R, Kaskutas LA, et al. Al-Anon family groups: Newcomers and members. J Stud Alcohol Drugs 2013; 74(6): 965-976.
• Adedoyin C, Beacham J, Jackson MS. Support systems provided by faith-based organisations to families of clients undergoing substance use disorder treatment. J Hum Behav Soc Environ 2014; 24(5): 589–596.
• Yıldırım A, Şimşek H. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 6. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008.
• Creswell JW. Karma Yöntem Araştırmalarına Giriş, Sözbilir M (Çeviren). 4. Baskı, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2017.
• Yağar F, Dökme S. Niteliksel araştırmaların planlanması: Araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi 2018; 3(3): 1-9.
• Ciubară A, Burlea ŞL, Săcuiu I, et al. Alcohol addiction: A psychosocial perspective. Procedia Soc Behav Sci 2015; 187: 536-540.
• McCrady BS, Flanagan JC. The role of the family in alcohol use disorder recovery for adults. Alcohol Res: Curr Rev 2021; 41(1); 1-19.
• Schäfer G. Family functioning in families with alcohol and other drug addiction. Soc Policy J N Z 2011; (37); 1-17.
• Rusnáková M. Codependency of the members of a family of an alcohol addict. Procedia Soc Behav Sci 2014; 132: 647-653.
• Altıncı EA, Var EÇ, Arıkan Z. Alkol bağımlılarının remisyon sürecine göre aile stresörleri ile başa çıkma yöntemlerinin karşılaştırılması. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi 2021; 6(2): 1-14.
• Van Namen D, Knapen V, Van Staa A, et al. Stress and strain: A qualitative study into the impact of having relatives with addiction problems on students’ health and daily lives. Int J Qual Stud Health Well-Being 2023; 18(1); 1-17.
• Bocharov V, Shishkova A, Krupitsky E, et al. Relation of personal dysfunction and perception of family situation in relatives of patients with heroin addiction. Neurol Bull 2016; 48(1): 25-35.
• Haverfield MC, Theiss JA, Leustek J. Characteristics of communication in families of alcoholics. J Fam Commun 2016; 16(2): 111-127.
• Klostermann K, Chen R, Kelley ML, et al. Coping behavior and depressive symptoms in adult children of alcoholics. Subst Use Misuse 2011; 46(9): 1162-1168.
• Lander L, Howsare J, Byrne M. The impact of substance use disorders on families and children: from theory to practice. Soc Work Public Health 2013; 28(3-4): 194-205.
• Choate PW. Adolescent alcoholism and drug addiction: The experience of parents. Behav Sci 2015; 5(4): 461-476.
• Opačić A, Oreb T, Radat K. How do clubs of alcoholics in treatment function? Differences between the perspectives of members with addiction and family members. Arch Psychiatry Res 2019; 55(1): 25-38.
• Tracy EM, Wallace S. Benefits of peer support groups in the treatment of addiction. J Subst Abuse Treat 2016; 7: 143-154.
• Roth JD. Addiction as a family disease. Counselor: The Mag Addiction Professionals 2006; 7(1): 46-51.
• Wnuk M. The mechanism underlying the relationship between the spiritual struggles and life satisfaction of Polish codependent individuals participating in Al-Anon–pilot study. J Spiritual Ment Health 2023; 25(3): 198-218.
• Short NA, Cronkite R, Moos R, et al. Men and women who attend Al-Anon: Gender differences in reasons for attendance, health status and personal functioning, and drinker characteristics. Subst Use Misuse 2015; 50(1): 53-61.
• Hinojosa-García L, Alonso-Castillo MM, Villar-Luis MA. Experiencias de mujeres familiares de dependientes del alcohol de grupos de ayuda mutua Al-Anon. Rev Enferm Herediana 2017; 10(1): 42-48.
• Kelly JF, Yeterian JD. Understanding the role of self-help groups in the recovery process: A focus on Al-Anon. Subst Use Misuse 2011; 46(2): 217-227.
• Corrigan B. ‘A New Way to Live My Life’: How Al-Anon influences resilience: A qualitative account. J Groups Addict Recover 2016; 11(1): 42-58.
• Sim JE, Hwang SY. Experiences of overcoming alcoholism in alcoholics’ female spouses using Al-Anon. J Korean Acad Community Health Nurs 2018; 29(2): 194-205.