Yozgat’ta Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Seleksiyon Yoluyla Islahı

Yıl 2016, Cilt: 45 Sayı: (Özel Sayı 2) 5. Uluslararası Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 27 - 35, 31.12.2016

Hatice Uçaral Aysen Koç

Öz

2015–2016 yıllarında yürütülen bu araştırmada, Yozgat ili ve ilçelerinde doğal olarak yetişen kuşburnularda üstün özelliklere sahip olanlarının seçilmesi amaçlanmıştır. Araştırmada, toplam 142 kuşburnu tipinden meyve örneği alınmıştır. Yapılan değiştirilmiş tartılı derecelendirme sonucunda, birinci yıl 49 tip ümitvar olarak bulunmuştur. Seleksiyonun ikinci yılında, birinci yıl seçilen genotiplerin morfolojik ve pomolojik özellikleri incelenmiştir. İncelenen genotiplerin ortalama meyve ağırlığı 0.77 g (66 AYD 07) ile 3.14 g (66 SRG 17), meyve eti oranı %60.98 (66 SRK 13) ile %94.36 (66 ÇYR 03), suda çözünebilir kuru madde %10.0 (66 ÇYR 03) ile %53.0 (66 KDŞ 05), pH 3.33 (66 SRG 17) ile 4.59 (66 AYD 07), titre edilebilir asitlik miktarı %0.75 (66 AKD 02) ile %2.49 (66 MRK 30), toplam kuru madde miktarı %24.65 (66 ÇYR 03) ile %62.17(66 AYD 09), C vitamini 869.55 (66 SRG 17) ile 4002.39 mg/100 g (66 SRK 12) arasında tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kuşburnu , seleksiyon , meyve özellikleri , Yozgat

Selections of Natural Growing Rose Hips (Rosa spp.) From Yozgat

Öz

This research, aimed of the selection of superior properties in naturally growing rosehips, conducted in Yozgat province of central Turkey during 2015–2016. In this study, fruit samples were taken from a total of 142 the rosehip genotypes. First year, 49 types were found to be promising as a result of weighted grading which was modified. In the second year of the selection, selected genotypes, which were chosen in the first year, were investigated morphological and pomological characteristics. It was determined that the mean fruit weights, fruit flesh ratios, soluble solid contents, pH, titratable acidity, dry matter contents, vitamin C ratios, and these selected genotypes were ranged from 0.77 g to 3.14 g; from 60.98% to 94.36%; from 10.0% to 53.0%; from 3.33% to 4.59%; from 0.75% to 2.49%; from 24.65% to 62.17%; from 869.55 mg/100 mg to 4002.39 mg/100 g, respectively.

Anahtar Kelimeler

Rose hips , selection , fruit properties , Yozgat

Kaynakça

• Ağaoglu, Y. S., M. Ayfer, Y. Fidan, İ. Köksal, M. Çelik, K. Abak, H. Çelik, L. Kaynak ve Y. Gülsen, 1987. Bahçe Bitkileri. A.Ü.Z.F. Yay. 1009. Ankara, Ofset Basım. 28–31.
• Akkuş, E., 2016. Hamur (Ağrı) Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnu Genotiplerinin (Rosa spp.) Morfolojik Tanımlanması (Yüksek Lisans Tezi). Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Ordu, 114 s.
• Artık, N. ve A. Ekşi, 1988. Bazı Yabani Meyvelerin (Kuşburnu, Yemişen, Alıç, Yaban Mersini, Kızamık) Kimyasal Bileşimi Üzerine Araştırma. Gıda Sanayi 2(14):33–34.
• Balta, F. ve İ. Çam, 1996. Gevaş ve Ahlat Yörelerinden Seçilen Kuşburnu (Rosa sp.) Tiplerinin Bazı Meyve Özellikleri–I. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 6(1):155–160.
• Barrett, D. M., J. C. Beaulieu and R. Shewfelt, 2010. Color, Flavor, Texture, and Nutritional Quality of Fresh–Cut Fruits and Vegetables: Desirable Levels, Instrumental and Sensory Measurement, and the Effects of Processing. Critical Reviews in Food Science and Nutrition 50:369–389.
• Cemeroğlu, B., 1976. Reçel–Marmelat–Jöle Üretim Teknolojisi ve Analiz Metotları. Gıda İşleri Genel Müdürlüğü, Bursa Gıda Kontrol Eğitim ve Araştırma Enstitüsü. Yayın No:5 s:57.
• Çelik, F., A. Kazankaya, A. Doğan, İ. Oğuz ve A. Ekincialp, 2006. Kuşburnu (Rosa spp.) Tiplerinde C Vitamini İçeriğine Farklı Rakımların Etkileri. II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 14–16 Eylül 2006, Tokat, 313–316.
• Çelik, F., 2007. Van Gölü Havzasında Kuşburnu (Rosa spp.) Genetik Kaynaklarının Seleksiyonu ve Mevcut Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti (Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Van, 191 s.
• Çelik, F., A. Kazankaya and S. Ercişli, 2009. Fruit Characteristics of Some Selected Promising Rose Hip (Rosa spp.) Genotypes from Van Region of Turkey. African Journal of Agricultural Research. 4(3):236–240.
• Çelik, F., F. Balta, S. Ercişli, A. Kazankaya and I. Javidipour, 2010. Seed Oil Profiles of Five Rose Hip Species (Rosa spp.) from Hakkâri, Turkey. J. of Food, Agriculture & Environment 8(2):482–484.
• Demir, F. and M. Özcan, 2001. Chemical and Technological Properties of Rose (Rosa canina L.) Fruits Grown Wild in Turkey. J Food Eng. 47: 333–6.
• Doğan, A. and A. Kazankaya, 2006. Fruit Properties of Rose Hip Species Grown in Lake Van Basin (Eastern Anatolia Region). Asian Journal of Plant Sciences 5(1):120-122.
• Doğan, A., A. Kazankaya, F. Çelik ve A. Ekincialp, 2007. Yüksekova (Hakkari) Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Meyve Özelliklerinin Belirlenmesi. Türkiye V. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 4–7 Eylül 2007, Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Cilt 1: Meyvecilik, 174–179.
• Dölek, Ü., 2008. Amasya Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Seleksiyon Yoluyla Islahı (Yüksek Lisans Tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Tokat, 84 s.
• Dölek, Ü., 2013. Bazı Kuşburnu (Rosa sp.) Türlerinde Optimal Hasat Zamanının ve Fitokimyasal Değişimlerin Belirlenmesi (Doktora Tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Tokat, 97 s.
• Ekincialp, A., 2007. Hakkari Merkezinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa Spp.) Seleksiyonu (Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Van, 56 s.
• Encu, T., 2015. Doğu Anadolu Bölgesinin Bazı Lokasyonlarından (Van–Hakkari–Şırnak) Alınan Kuşburnu (Rosa canina L.) Meyvelerinin Pomolojik ve Bazı Biyokimyasal Özelliklerinin Belirlenmesi (Yüksek Lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Van, 93 s.
• Ercişli, S., 1996. Gümüşhane ve İlçelerinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Seleksiyon Yoluyla Islahı ve Çelikle Çoğaltma İmkânları Üzerinde Bir Araştırma (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Erzurum.
• Ercisli, S., 2004. A Short Review of the Fruit Germplasm Resources of Turkey. Genetic Resources and Crop Evolution 51:419–435.
• Ercişli, S., 2005. Rose (Rosa spp.) Germplasm Resources of Turkey. Genetic Resources and Crop Evolution 52: 787–795.
• Ercişli, S., 2007. Chemical Composition of Fruits in Some Rose (Rosa spp.) Species. Food Chemistry 104:1379–1384.
• Ercişli S., A. Eşitken ve M. Güleryüz, 2000. Erzurum (Merkez İlçe), Tortum, Pazaryolu ve Pasinler İlçelerinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Seleksiyon Yoluyla Islahı Üzerine Bir Araştırma. Bahçe 29(1–2):39–44.
• Ercişli, S. and A. Eşitken, 2004. Fruit Characteristics of Native Rose Hip (Rosa spp.) Selections from the Erzurum Province of Turkey. New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science 32: 51–53.
• Fujita, T., E. Sezik, M. Tabata, E. Yeşilada, G. Honda and Y. Takeda, 1995. Traditional Medicine in Turkey VII. Folk Medicine in Middle and West Black Sea Regions. Econ. Bot. 49:406–22.
• Georgieva, S., G. Angelov, S. Boyadzhieva, 2014. Concentration of Vitamin C and Antioxidant Activity of Rosehip Extracts. Journal of Chemical Technology and Metallurgy, 49, 5, 2014, 451–454.
• Güneş, M. ve M. S. Şen, 2001. Bazı Kuşburnu Tiplerinin (Rosa spp.) Odun Çelikleriyle Çoğaltılabilirlikleri Üzerinde Bir Araştırma. Bahçe 30(1–2):17–24
• Güneş, M., 2010. Pomological and Phenological Characteristics of Promising Rose Hip (Rosa) Genotypes. African Journal of Biotechnology 9(38): 6301–6306.
• Güneş, S., 2011. Ümitvar Bir Kuşburnu (Rosa canina) Genotipinin Farklı İki Lokasyondaki Fenolojik, Morfolojik ve Pomolojik Özellikleri (Yüksek Lisans Tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Tokat, 57 s.
• Halásová, J. and D. Jičínská, 1988. Amounts of Ascorbic Acid in the Hips of Rosa Species. Folia Geobotanica & Phytotaxonomica 23(2):181–185.
• Honda, G., E. Yeşilada, M. Tabata, E. Sezik, T. Fujita and Y. Takeda, 1996. Traditional Medicine in Turkey VI. Folk Medicine in West Anatolia: Afyon, Kütahya, Denizli, Muğla, Aydın Provinces. J. Ethnopharmacol. 53:75–87.
• Joublan, J. P., M. Berti, H. Serri, R. Wilckens, F. Hevia and I. Figueroa, 1996. Wild Rose Germplasm Evaluation in Chile. (In: Janick, J. (ed.), Progress in New Crops). ASHS Press, Arlington, VA, pp. 584–/588.
• Kara, Z. ve R. Gerçekçioğlu, 1992. Tokat Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnu (Rosa spp.) Tiplerinin Birisinin Fenolojik ve Pomolojik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. 1. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Cilt:1 (Meyve), 623, İzmir.
• Karaçalı, İ., 1990. Bahçe Ürünlerinin Muhafazası ve Pazarlanması. Ege Üniversitesi Basımevi, S.413, Bornova, İzmir.
• Kazankaya, A., M. A. Koyuncu ve F. Balta, 1999. Van Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların Seleksiyonu. Türkiye III. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi. 14–17 Eylül 1999, Ankara. 648–652.
• Kazankaya, A., H. Yılmaz ve M. Yılmaz, 2001. Adilcevaz Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların Seleksiyonu. Y.Y.Ü. Ziraat Fak. Dergisi 11(2):29–34.
• Kazankaya, A., F. Koyuncu, M. A. Askın, T. Yarılgaç and K. Özrenk, 2002. Fruit Traits of Rosehips (Rosa spp.) Selections of Edremit and Gevaş Plains. Bulletin of Pure and Applied Sciences 21(2):87–92.
• Kazankaya, A., N. Türkoğlu, M. Yılmaz and M. F. Balta, 2005. Pomological Description of Rosa Canina Selections from Eastern Anatolia, Turkey. Int. J. Botany. 1(11):100–102.
• Kazaz, S., H. Baydar and S. Erbas, 2009. Variations in Chemical Compositions of Rosa damascena Mill. and Rosa canina L. Fruits, Czech J. Food Sci. 27(3):178–184.
• Kılıç, O., U. Ö. Çopur ve Ş. Görtay, 1991. Meyve ve Sebze İşleme Teknolojisi Uygulama Kılavuzu. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Notları.
• Kızılcı, G., 2005. Bazı Ümitvar Kuşburnu (Rosa spp.) Tiplerinin Erzincan Ekolojik Koşullarında Adaptasyonu (Seleksiyon II) (Yüksek Lisans Tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Tokat, 51 s.
• Kızılcı, G., Y. Akça, İ. Esmek ve M. Ünlü, 2007. Erzincan ve Gümüşhane İllerinde Tabii Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Seleksiyon Yoluyla Islahı II (Adaptasyon). Türkiye V. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 4–7 Eylül 2007, Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Cilt 1: Meyvecilik, 309–313.
• Kovacs, S., M. G. Tóth, and G. Fascar, 2000. Fruit Quality of Some Rose Species Native in Hungary. Acta Horticulturae 538:103–108.
• Mısırlı, A., M. Güneri ve R. Gülcan, 1999. İzmir–Kemalpaşa’da Doğal Olarak Yetişen Kuşburnu Bitkilerinin Fenolojik ve Pomolojik Değerlendirilmesi. Türkiye Bahçe Bitkileri Kongresi, 14–17 Eylül, 1999, Ankara, 764–767.
• Nilsson, O., 1997. Rosa. (In: Davis P. H. (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol. 4), Edinburgh University Press, Edinburgh, pp. 106–128.
• Oprica, L., C. Bucsa and M. M. Zamfirache, 2015. Ascorbic Acid Content of Rose Hip Fruit Depending on Altitude. Iran J Public Health 44(1): 138–139.
• Orhan, E., 2001. Farklı Uygulamaların Bazı Kuşburnu Türlerinde (Rosa spp.) Tohum Çimlenmesi Üzerine Etkileri (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Erzurum, 42 s.
• Özbek, S., 1977. Genel Meyvecilik. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yay. No: 11, Adana. 386.
• Özen, M. S., 2013. Bolu Merkez İlçesinde Kuşburnu (Rosa spp.) Genetik Kaynaklarının Seleksiyonu ve Antioksidan Aktivitelerinin Tespiti (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Konya, 78 s.
• Resende, J. T., L. Camargo, E. Argandoña, A. Marchese and C. Camargo, 2008. Sensory Analysis and Chemical Characterization of Strawberry Fruit. (http://dx.doi.org/10.1590/ S0102–05362008000300015)
• Sağır, S., 2010. Akıncılar Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Seleksiyon Yoluyla Islahı(Yüksek Lisans Tezi). Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Ordu, 45 s.
• Şavir, Z., 2008. Munzur Dağı (Erzincan) Kuşburnu (Rosa spp.) Genetik Kaynakları (Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Van, 50 s.
• Şehirali, S. ve M. Özgen, 1987. Bitki Genetik Kaynakları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 1020. Ders Kitabı, 294, Ankara.
• Şen, S. M. ve M. Güneş, 1996. Tokat Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Üzerinde Bir Araştırma. Gümüşhane Valiliği–KTÜ Orman Fakültesi Kuşburnu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 103–117, Gümüşhane.
• Tan, A., 2010. Türkiye Gıda ve Tarım Bi̇tki̇ Genetik Kaynaklarının Durumu. Gıda ve Tarım için Bitki Kaynaklarının Muhafazası ve Sürdürülebilir Kullanımına İlişkin Türki̇ye İkinci Ülke Raporu. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Menemen, İzmir. 1–12.
• Tuzlacı E. and M. K. Erol, 1999. Turkish Folk Medicinal Plants. Part II: Eğridir (Isparta). Fitoterapia 70: 593–610.
• TÜBİVES, 2016. Türkiye Bitkileri Veri Servisi. (http://www.tubives.com/index.php? sayfa=210&name=66&endemik=0) (Erişim tarihi: Temmuz 2016)
• Türkben, C., O. U. Çopuri, C. E. Tamer ve Y. Senel, 1999. Bursa Yöresinde Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Meyve Karakteristikleri Üzerinde Bir Araştırma. Türkiye 3. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi. 14–17 Eylül 1999. Ankara, 809–814.
• Türkoğlu, N. ve F. Muradoğlu, 2003. Tatvan Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnu Tiplerinin Üstün Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi 8–12 Eylül 2003, 256–257, Antalya.
• Uggla, M., X. Gao and G. Werlemark, 2003. Variation Among and Within Dogrose Taxa (Rosa sect. caninae) in Fruit Weight, Percentages of Fruit Flesh and Dry Matter, and Vitamin C Content. Acta Agriculturae Scandinavica, Section B–Soil & Plant Science 53:3, 147–155.
• Yamankaradeniz, R., 1983. Farklı Olum Aşamalarındaki Kuşburnu (Rosa spp.) nun Fiziksel ve Kimyasal Nitelikleri. Gıda 8(4):151–156.
• Yıldız, Ü. ve F. Çelik, 2011. Muradiye (Van) Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Kuşburnu (Rosa spp.) Genetik Kaynaklarının Bazı Fiziko–Kimyasal Özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 16(2):45–53.
• Yörük, E., 2006. Siirt Yöresinde Yetişen Kuşburnuların (Rosa spp.) Meyve Özelliklerinin Tanımlanması (Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Van, 23 s.