Dünya’da Kiraz Islah Programları ve Türkiye’nin Durumu

Yıl 2024, Cilt: 53 Sayı: 2, 137 - 145, 26.11.2024

Dilek Soysal

https://doi.org/10.53471/bahce.1545086

Öz

Kiraz ılıman iklim koşullarına sahip dünyanın hemen her bölgesinde kolaylıkla yetiştirilebilmektedir. Kirazda ıslah çalışmaları çok uzun yıllardır yapılmaktadır. Bu çalışmalarda özellikle kirazın problemlerine (küçük meyve, kararan iç rengi, meyve çatlaması, düşük verim, dik büyüme, kendine verimlilik gibi) çözüm bulmak ve üstün özellikte yeni çeşitler geliştirmek amaçlanmıştır. Günümüzde ıslah çalışmaları açısından ABD, İtalya ve Kanada gibi ülkeler ön plana çıkmıştır. Bu ülkelerdeki ıslah çalışmalarından çok sayıda yeni çeşit geliştirilmiştir. Bu derlemede dünyada yürütülmekte olan kiraz ıslah programlarının hedefi ve bu ıslah programlarından geliştirilen çeşitler kısaca anlatılarak Türkiye’nin kiraz ıslahı konusundaki durumu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Prunus avium L., Çeşit geliştirme, Kalite, Üretim, Verim

Sweet Cherry Breeding Programs in the World and Türkiye’s Current Situation

Öz

Sweet cherries can be easily grown in almost every region of the world with temperate climate conditions. Breeding studies on sweet cherries have been carried out for many years. These studies have aimed to find solutions to the problems of sweet cherries (such as small fruit, darkening fruit inner colour, fruit cracking, low yield, vertical growth, self-efficiency) and to develop new cultivars with superior characteristics. Today, countries such as the USA, Italy and Canada have come to the leading in terms of breeding studies. Many new cultivars have been developed from breeding studies in these countries. In this review, the goals of sweet cherry breeding programs carried out the worldwide and the cultivars developed from these breeding programs are briefly explained and Türkiye’s situation in sweet cherry breeding is discussed.

Anahtar Kelimeler

Prunus avium L., Cultivar development, Fruit quality, Production, Yield

Kaynakça

• Faust, M., Suranyi, D., 1997. Origin and dissemination of cherry. Horticultural Rewies, 19:263-266.
• Davis, P.H., 1972. Flora of Turkey and Aegean Island. Vol.4. Edinburg Univ. Press., Edinburg.
• Demir, T., Demirsoy, L., Demirsoy, H., Kaçar, Y. A., Yılmaz, M., Macit, I., 2011. Molecular characterization of sweet cherry genetic resources in Giresun, Turkey. Fruits, 66(1):53-62.
• Kappel, F., Granger, A., Hrotkó, K., Schuster, M., 2012. Cherry. In: Badenes, M.L. and Byrne, D.H. (eds) Fruit breeding, Handbook of Plant & Breeding 8. Springer Science + Business Media, New York, pp:459-504.
• FAO, 2022. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Agriculture Department Databases and Statistic. http://faostat3.fao.org/ download/q/qc/e
• TRADE MAP, 2024. Trade statistics for international business development. Monthly, quarterly and yearly trade data. Import & export values, volumes, growth rates, market shares, etc. https://www.trademap.org/correspondingproductscompanies.aspx?nvpm=1%7c792%7c%7c%7c%7c080920%7c%7c%7c8%7c1%7c1%7c2%7c3%7c1%7c1%7c1%7c1%7c4.
• Bujdosó, G., Hrotkó, K., Deldmane, D., Giovannini, D., Demirsoy, H, Tao, R., Ercisli, S., Ertek, N., Malchev, S., 2020. What kind of sweet cherries do the final consumers prefer? South Western Journal of Horticulture, Biology and Environment. 11(1):37-48.
• Long, L.E., Lang, G.A., Kaiser, C. 2020. Sweet cherries (Vol.27). CABI. pp:60-94.
• Demirsoy, H., 2015. “Kiraz Yetiştiriciliği”. Hasad Yayıncılık, 158 s, İstanbul.
• Sansavini, S., Lugli, S., 2008. Sweet cherry breeding programmes in Europe and Asia. Acta Hortic 795:167-182.
• Lang, GA., Ophardt, D., Olmstead, J., 1998. Sweet cherry breeding at Washington State University, Acta Hort., 468:97-104.
• Olmstead, J., Ophardt, D., Lang, GA., 2000. Sweet cherry breeding at Washington State University, Acta Hort., 522:103-108.
• Engin, H., Ünal, A., 2006. (0900 Ziraat) Kiraz Çeşidinin Kış Dinlenmesi Üzerine Araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 43(1):1-12.
• Engin, H., Gökbayrak, Z., Akçal, A., Gür, E., 2010. Salihli (‘0900 Ziraat’) kiraz çeşidinde yapılan GA₃ uygulamalarının çiçek tomurcuğu oluşumu, çiçek organ taslaklarının farklılaşması ve çiçeklenmesine etkileri üzerine araştırmalar. Çanakkale Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Sonuç Raporu.
• Aşkın, M., Sarısu, H.C., 2020. Tohum Taslağı Yaşlanma Süreci ve Kiraz Verimsizliği Üzerine Biyolojik Çalışmalar. Meyve Bilimi, 7(2):42-47.
• Choi, C., Kappel, F., 2004. Inbreeding, coancestry, and founding clones of sweet cherries from North America. Journal of the American Society for Horticultural Science, 129:4.
• Anderson, R., Brown, K., Livermore, K.G., Terry, D.E., 1993. Royalton black sweet cherry. New York’s Food and Life Sciences Bulletin, 140.
• Anderson, R., Freer, J., Choi, C., 2000. Cherries from Cornell Cherry Breeding Program, http://nyseas.cornell.edu/hort/faculty/Anderson/cherry_list3.html.
• Long, L.E., 2005. Key attributes of the Turkish variety ‘0900 Ziraat’. OSU Extension Horticulturist. International Society for Horticultural Sciences Cherry Symposium in Bursa, Turkey.
• Ayala, M., Gebauer, M., Castro, F., Zoffoli, J.P., 2019. Preliminary results of new sweet cherry (Prunus avium) breeding program in Chile. Acta Hort. 1235:295-302.
• Sansavini, S., Lugli, S., 2005. New sweet cultivars developed at the University of Bologna. Acta Hort. 667:45-52.
• Calabrese, F., Fenech, L., Raimondo, A., 1984. Kronio: una cultivar di ciliegio molto precoce e autocom patibile. Frutticoltura 46:27-30.
• Marchese, A., Boskovic, R.I., Caruso, T., Raimondo, A., Cutuli, M., Tobutt, K.R., 2007. A new self-compatibility haplotype in the sweet cherry ‘Kronio’, S59, attributable to a pollen-part mutation in the SFB gene. Journal of Experimental Botany 58:4347-4356.
• Apostol, J., 2005. New sweet cherry varieties and selections in Hungary. Acta Hort. 667:59-64.
• Wünsch, A., Hormaza, J.I., 2004. Genetic and molecular analysis in Cristobalina sweet cherry, a spontaneous self-compatible mutant. Sex Plant Reproduction. 17:203-210.
• Cachi, A.M., Wünsch, A. 2014. S-Genotyping of sweet cherry varieties from Spain and S-locus diversity in Europe. Euphytica 197:229-236.
• Baş, M., Fidancı, A., Özyiğit, S., Doğan, A., Kunter, B., 2017. Development of New Cherry Cultivars Using Different Breeding Methods. 20-23 September 2017 Bishkek, Kyrgyzstan, 52.
• Demirsoy, L. 2023. Sweet cherry growing in Turkey. IX International Cherry Symposium, 21-25 May, 2023, Beijing, China.
• Anonim, 2024-a. https://arastirma.tarimorman. gov.tr/yalovabahce/menu/34/meyveler (Erişim Tarihi: Ağustos 2024).
• Anonim, 2024-b. https://www.tarimorman.gov.tr/ bugem/ttsm/belgeler/yay%c4%b1nlar/tescil%20raporlar%c4%b1/2022/meyve%20ve%20asma%20t%c3%bcrleri/tescil%20raporu%20kestane-ceviz-ku%c5%9fburnu-muz-kiraz.pdf (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• Demirtaş, İ., Sarısu, H.C., Eryılmaz, İ., Karamürsel, Ö.F., Kafkas, S., 2006. Kiraz çeşit ve tiplerinin pomolojik, moleküler ve genetik yöntemlerle karakterizasyonu. Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Proje Sonuç Raporu, 31, s:48, Isparta.
• Yıldırım, F., Demirtaş, İ., 2021. Melezleme ıslahı yoluyla elde edilen ümitvar kiraz (Prunus avium L.) genotiplerinin kendine verimlilik ve S-Allel genlerinin belirlenmesi. Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(2):105-114.
• Kaçar, Y., Iezzoni, A., Çetiner, S., 2005. Sweet cherry cultivar identification by using SSR Markers. Journal of Biological, 5:616-619.
• Gulen, H., Ipek, A., Ergin, S., Akcay, E., Eris, A., 2010. Assessment of genetic relationships among 29 introduced and 49 local sweet cherry accessions in Turkey using AFLP and SSR markers. The Journal of Horticultural Science and Biotechnology, 85(5):427-431.
• Demirsoy, L., Demirsoy, H., 2003. Characteristics of some local and standard sweet cherry cultivars grown in Turkey. J. Amer. Pom. Soc. 57(3):128-136.
• Demirsoy, L., Demir, T., Demirsoy, H., Okumuş, A., Kaçar, Y.A., 2008. Identification of some sweet cherry cultivars grown in Amasya by rapd markers. Acta Hort. 795, 147-153.
• Erdem, S.Ö., Beyhan, N., Demirsoy, L., 2013. Kirazlarda eşeysel uyuşmazlık. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi (2):89-95.
• Köse, D., Demirsoy, H., Demirsoy, L., Macit, İ., 2017. Characterization of cherry genotypes from North Anatolia. Acta Hort. 1161, 309-314.
• Ockun, M.A., Gercek, Y.C., Demirsoy, H., Demirsoy, L., Macit, I., Oz, G.C., 2022. Comparative evaluation of phenolic profile and antioxidant activity of new sweet cherry (Prunus avium L.) genotypes in Turkey. Phytochemical Analysis, 33(4):564-576.
• Öz, M.H., Aygün, H., Soydam, S., Çukadar, K., Bakır, M., Yılmaz, F., ... Ergül, A. 2007. Doğu Anadolu erik ve kiraz gen kaynaklarının SSR’a dayalı moleküler analizi. V. Bahçe Bitkileri Kongresi, Erzurum.
• İpek, A., Gülen, H., Akçay, M.E., İpek, M., Ergin, S., Eriş, A., 2011. Determination of self-incompatibility groups of sweet cherry genotypes from Turkey. Genetics and Molecular Research, 10(1):253-260.