Evaluation of the Landscape Use Possibilities of Naturally Growing Perennial Herbaceous Plants in Diyarbakır

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: Özel Sayı 1, 324 - 334, 25.03.2025

Ayfer Gezek , Yüksel Ünlükaplan

https://doi.org/10.53471/bahce.1558606

Öz

The province of Diyarbakır, located in the Southeastern Anatolia Region, is surrounded by the southeastern extension of the Taurus Mountains, which separate the Eastern Anatolia and Southeastern Anatolia Regions to the north. It forms a basin with a sunken central area. The shaping of the basin along the west-east direction by the Dicle Valley contributes to the region’s rich and diverse vegetation. This study aims to explore the potential of perennial herbaceous plant (PHB) taxa, naturally occurring within the boundaries of Diyarbakır province, as ornamental plants and to evaluate their potential for use in landscape areas. For this purpose, TUBİVES data was utilized, and the perennial herbaceous species (PHB) naturally occurring in the province were listed, taking into account their natural habitat, altitude, endemic status, and physiological characteristics. Statistical analyses were then applied to classify the species. Based on the results, the potential for using the perennial herbaceous plants in urban landscape areas of Diyarbakır province as ornamental plants was evaluated.

Anahtar Kelimeler

Herbaceous Perennial Plants, Ornamental Plants, Landscape, Diyarbakır.

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Diyarbakır İlinde Doğal Yetişen Çok Yıllık Otsu Bitkilerin Peyzajdaki Kullanım Olanaklarının Değerlendirilmesi

Öz

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Diyarbakır ili, kuzeyde Doğu Anadolu Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ni birbirinden ayıran Güneydoğu Torosların yayıyla çevrili olup, ortası çukur bir havza niteliğindedir. Havzanın batı-doğu doğrultusunda Dicle Vadisi tarafından şekillendirilmesi, bölgenin zengin ve çeşitli bir bitki örtüsüne sahip olmasına katkı sağlamaktadır. Bu çalışmada da Diyarbakır il sınırında doğal yayılış gösteren çok yıllık otsu bitki (ÇYOT) taksonlarının süs bitkisi olarak sahip oldukları potansiyeller ortaya konularak, peyzaj alanlarında kullanım olanaklarının değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla çalışmada TUBİVES verisinden yararlanılarak, İlde doğal yayılış gösteren çok yıllık otsu türlerin (ÇYOT) doğal yetişme ortamı, yükseklik, endemik durumu ve bitkilerin fizyolojik özellikleri dikkate alınarak listelenmiş ve istatistiksel analizler kullanılarak sınıflandırılmıştır. Elde edilen bulgular neticesinde Diyarbakır ili genelindeki çok yıllık otsu bitkilerin süs bitkisi olarak kentsel peyzaj alanlarında kullanım olanakları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Otsu Çok Yıllık Bitkiler, Süs Bitkisi, Peyzaj, Diyarbakır.

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Yılmaz, H. 2024. Otsu süs bitkileri. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Üniversitesi, Yayınevi Seri No:82, e-ISBN: 978-625-95363-2-3.
• Çidam, F.B. 2007. Diyarbakır kent dokusunun turizm ve rekreasyon kaynaklarının peyzaj mimarlığı açısından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara, 210s.
• Güneroğlu, N., Oğuztürk, G.E. 2021. Tarihi on gözlü köprü ve yakın çevresinin kıyısal peyzaj değeri açısından araştırılması. Bartın Orman Fakültesi Dergisi 23(3):754-766.
• Özdemir, A., Çiçek, M. 2018. Honaz dağı (Denizli) ve çevresinde doğal yayılış gösteren bazı otsu bitki türlerinin süs bitkisi olarak kullanım olanağı üzerine bir araştırma. S.Ü. Fen Fakültesi Fen Dergisi, Nisan (2018) 44(1):31-49.
• Taşçıoğlu, S., Kuzucu, M. 2019. Kent yaşamında dış mekân süs bitkilerinin önemi ve kullanıcı tercihleri: Kilis örneği. Bartın Orman Fakültesi Dergisi 21(3):624-632.
• Tırnakçı, A., Aklıbaşında, M. 2023. Doğal bitki türlerinin kentsel alanlardaki bitkisel tasarımlarda kullanımı. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 24(1):167-177. https://doi.org/ 10.17474/artvinofd.1150603.
• Bozkurt, S.G. 2024. Sivas’ın bazı doğal otsu türlerinin peyzaj tasarımında kullanım olanaklarının incelenmesi. Turkish Journal of Forestry 25(3):340-350. https://doi.org/10.18182/ tjf.1399391.
• Haspolat, G., Şenel, Ü., Gökkür, S., Kesici, A. 2016. Türkiye süs bitkileri genetik kaynakları. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi 26(2):51-64.
• Çiçek, N., Kından, A. 2020. Samsun ili batı parkının peyzaj özelliklerinin değerlendirilmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 17(2):159-164.
• Akten, S., Yücedağ, C. 2022. Isparta Çünür mahallesi park ve konut bahçelerinin peyzaj tasarımı açısından incelenmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 23(1):51-64.
• Çorbacı, Ö.L., Oğuztürk, T., Ekren, E. 2022. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Ahmet Erdoğan Cami peyzaj projesinin bitkisel tasarım açısından değerlendirilmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 23(2):63-78.
• Tuttu, G., Aytaş, İ., Bilgili, B.C. 2024. Bitkisel tasarımda Leontice leontopetalum L. (Kırbaş) türünün kullanım potansiyeli analizi. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi 10(1):119-126.
• Gölcük, A. 2010. Kentsel planlama sürecinde kent formundaki değişimlerin Diyarbakır kenti örneğinde araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Adana.
• MGM 2004. https://www.mgm.gov.tr/verideger lendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=a&m= dıyarbakır.
• Yakut, M.E. 2020. Şehir coğrafyası açısından Diyarbakır. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul, s:479.
• Kaya, Ö.F. 2006. Karacadağ (Şanlıurfa/ Diyarbakır)’ın bitki ekolojisi ve bitki sosyolojisi yönünden araştırılması. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Ankara, s:148.
• Kupik, Y. 2009. Çermik (Diyarbakır) ilçesinin monokotiledon geofit florası. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Diyarbakır, s:50.
• https://en.tarbigem.com.tr/urunler/spices-medicinal-and-aromatic-plants/astragalus.
• https://bolge15.tarimorman.gov.tr/menu/69/diyarbakir-ıli-ulusal-biyolojik-cesitlilik-envanter-ve-ızleme-calismasi.
• https://www.tarimorman.gov.tr/dkmp/belgeler/t%c3%9cr%20eylem%20planı/ajuga%20xylorrhiza%20(kabamayas%c4%b1l).pdf (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://turkiyebitkileri.com/foto%c4%9fraf-galerisi/lamiaceae-ball%c4%b1babagiller/nepeta-kedinanesi.html (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://plantsam.com/verbena-officinalis/ (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.google.com/url?sa=i&url=http%3a%2f%2fwww.vanherbaryum.yyu.edu.tr%2fflora%2ffamgenustur%2ffab%2fastragalus%2fpul%2fpages%2fastragalus%2520pulchellus%2520boıss_jpg.htm&psig=aovvaw3upipvcup3hopoiı3r5ai3&ust=1726376558813000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0camqjb1qfwotcmcflybuwygdfqaaaaadaaaaabae (Erişim: Eylül 2024).
• https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:6285-1 (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://botany.cz/cs/astragalus-tigridis/ (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• turkiyebitkileri.com/foto%c4%9fraf-galerisi/ euphorbiaceae-sutle%c4%9fengiller/euphorbia-sutle%c4%9fen/euphorbia-craspedia.html (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.plantarium.ru/lang/en/page/image/id/135555.html (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://turkiyebitkileri.com/foto%c4%9fraf-galerisi/amaryllidaceae-nergisgiller/allium-so%c 4%9fan/allium-orientale.html (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://turkiyebitkileri.com/foto%c4%9fraf-galerisi/poaceae-bu%c4%9fdaygiller/melica-incicimi/melica-persica.html (Erişim: Eylül 2024).
• https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:329617-2 (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.alamy.com/stock-photo/armenum. html?sortby=relevant (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://crocusmania.blogspot.com/2012/11/crocus-pallasii-subsp-turcicus.html (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://yabanicicekler.com/flower/ranunculus-sphaerospermus-252 (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://turkiyeyabanhayati.org/species/detail/crocus-cancellatus-subsp-damascenus (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.fidanistanbul.com/su-meneksesi-butomus-umbellatus-dikim-kiti-kutulu-3868-p (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://azbitki.com/plantago-major-sinir-otu (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://swbiodiversity.org/seinet/taxa/index.php?taxon=rumex%20crispus (Erişim: Eylül 2024).
• https://www.alamy.com/stock-photo-scirpoides-holoschoenus-cyperaceae-47655707.html (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://kocaelibitkileri.com/veronica-anagallis-aquatica/ (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.google.com/url?sa=i&url=http%3a%2f%2fwww.vanherbaryum.yyu.edu.tr%2fflora%2ffamgenustur%2fir%2fır%2fma%2fpages%2fıris%2520masia%2520stapf%2520ex%2520foster_jpg.htm&psig=aovvaw3v-tot21wcvzo9dba9 evqw&ust=1726384534158000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0cbcqjhxqfwotcojm14xywygdfqaaaaadaaaaabae (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://tr.m.wikipedia.org/wiki/dosya:ophrys_schulzei.jpg (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://powo.science.kew.org/taxon/922431-1 (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.alamy.com/stock-photo/ophrys-transhyrcana.html?sortby=relevant (Erişim: Eylül 2024).
• http://www.bizimcicekler.org.tr/gallery.php?taxonıd=6901 (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.floranatolica.com/eukaria/gui/index_photos.php?view=pic&f1=onosma%20sp. (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.flickr.com/photos/zachievenor/4417012826 (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.gbif.org/occurrence/1880509554 (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:449873-1 (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• https://www.floranatolica.com/eukaria/gui/species.php?ıd=onobrychis-oxyodonta (Erişim Tarihi: Eylül 2024).
• Kahveci, H., Acar, C., Hergül, Ö.C. 2018. Doğu Karadeniz kıyı alanlarında yetişen perennial (çok yıllık otsu) bitkilerin peyzaj mimarlığı açısından değerlendirilmesi. Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) 5(31):4568-4579.
• Deniz, B., Şirin U. 2005. Samson dağı doğal bitki örtüsünün otsu karakterdeki bazı örneklerinden peyzaj mimarlığı uygulamalarında yararlanma olanaklarının irdelenmesi. ADÜ Ziraat Fakültesi Dergisi 2(2):5-12.
• Aktaş, N., Muşdal, N.S. 2024. Ekolojik hafızanın kent peyzajında doğal bitkiler ile sürdürülebilirliği: İstanbul örneği. İdealkent 16(43):433-459. https://doi.org/10.31198/ideal kent.1354166.