Applications of The Science of Statement in Sâbûnî's Commentary Called “safvetü't-Tefâsîr"

Yıl 2025, Sayı: 21, 53 - 78, 30.06.2025

Cemal Sandıkçı

Öz

The aim of this study is to determine the interpretations of Muhammed Ali Sabuni in his commentary Safvetü’t Tefasir, which aims to bring together summary information from classical and reliable commentaries and present it to today’s readers. This study includes the interpretations of the commentator on the science of beyan in the commentary. Rhetoric is the effective and beautiful expression of thoughts, verbally or in writing, in a manner appropriate to the place and time. Beyan is a branch of rhetoric and is a science that teaches how to convey a meaning with different words and methods. Derived from the root “b-y-n” in Arabic, beyan means “to be clear”, “to emerge” and “a means of clarifying something”. The subject of the science of beyan is to eliminate the obstacles that make it difficult to understand a spoken word.
In the commentary of Muhammed Ali es-Sabûnî titled "Safvetü't-Tefâsir", a wide area is given to the elements of rhetoric in the verses of the Qur'an. This work presents examples from the verses of the Qur'an regarding the arts such as tashbih, metaphor, allusion and metaphor, which are sub-branches of the science of bayân. In our study, five verse examples regarding each literary art were examined and the commentators' comments on these subjects were included. In this way, a systematic examination of the science of rhetoric and bayân was made in Sabûnî's commentary and the contributions of the work in this field were revealed. In this work, the literary aspect of the Qur'an was discussed in detail and the applications of the science of bayân were shown. This approach, unlike other commentaries, was supported by the science of rhetoric and made a significant contribution to understanding the literary dimension of the Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric , Quran , Safvetü , Rhetoric , Statement.

Sâbûnî’nin “Safvetü’t-Tefâsîr” Adlı Tefsirinde Beyân İlmi Uygulamaları

Öz

Bu çalışmanın amacı klasik ve güvenilir tefsirlerlerden özet bilgileri bir araya getirerek, günümüz okuyucusuna sunmayı amaçlayan Muhammed Ali Sâbûnî’nin Safvetü’t tefasir adlı tefsirindeki beyân ilmine dair yorumlarını tespit etmektir. Bu çalışma tefsirdeki beyân ilmine dair müfessirin yorumlarını ihtiva etmektedir. Belâgat, düşüncelerin sözlü veya yazılı olarak, muhatabın konumuna, zaman ve mekân şartlarına uygun biçimde etkili ve estetik bir tarzda ifade edilmesidir. Bu disiplinin alt dallarından biri olan beyân ilmi, bir anlamın farklı lafız ve anlatım yöntemleriyle ifade edilmesini konu edinir. Arapça'da "b-y-n" kökünden türeyen “beyân” kelimesi, sözlükte “açık olmak”, “ortaya çıkmak” ve “bir şeyi açıklığa kavuşturmak” anlamlarına gelmektedir. Terim anlamıyla beyân ilmi, bir ifadenin muhatap tarafından doğru ve kolay anlaşılmasını engelleyen unsurları ortadan kaldırarak, anlamın açık ve net bir biçimde aktarılmasını sağlamayı amaçlar. Bu yönüyle beyân, hem iletişimin etkinliğini artırmakta hem de dilin estetik boyutunu ortaya koyan önemli bir belâgat disiplini olarak öne çıkmaktadır.
Muhammed Ali es-Sâbûnî'nin "Safvetü't-Tefâsir" adlı tefsirinde, Kur'ân âyetlerindeki belâgat unsurlarına geniş bir yer verilmiştir. Bu eser, beyân ilminin alt dalları olan teşbih, istiare, kinaye ve mecaz gibi sanatlara dair Kur’ân âyetlerinden örnekler sunar. Çalışmamızda her bir edebi sanatla ilgili beş âyet örneği incelenmiş ve müfessirin bu konulardaki yorumlarına yer verilmiştir. Bu sayede, Sâbûnî'nin tefsirinde belâgat ve beyân ilmine dair sistematik bir inceleme yapılmış ve eserin bu alandaki katkıları ortaya konulmuştur. Bu eserde, Kur'ân'ın edebi yönü detaylı bir şekilde ele alınmış ve beyân ilminin uygulamaları gösterilmiştir. Bu yaklaşım, eserin diğer tefsirlerden farklı olarak, belâgat ilmiyle desteklenmiş ve Kur'ân'ın edebi boyutunu anlamada mütevazı bir katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı , Kur'ân , Safvetü't-Tefâsîr , Belâgat , Beyân

Kaynakça

• ‘Atîk, Abdülazîz. ‘İlmü’l-Beyân. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-‘Arabiyye, 1405/1985.
• Ahmet Cevdet Paşa. Belâğat-ı ‘Osmaniye, İstanbul: Akçağ Yay., 1310/1894.
• Ankaravî, İsmâîl Rusûhî. Miftâhü’l-Belâğa ve Misbâhu’l-Fesâha. İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Matbaası, 1284.
• Bilgegil, M. Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Ankara: Sevinç Matbaası, 1980.
• Bolelli, Nusrettin. Belâğat Arap Edebiyatı. İstanbul: MÜİF Yay., 6. Basım. 2011.
• Bulut, Ali. Belâğat Meânî-Beyân-Bedî‘. İstanbul: İFAV. Yay., I. Basım, 2013.
• Câhız, Ebû ‘Osmân ‘Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3 Cilt. neşr., Abdüsselâm Muhamed Hârûnel. Kahire: y.y., 1405/1985.
• Cârim, Ali- Emîn, Mustafa. el-Belâğatü’l-Vâzıha, Mısır: y.y.,1959.
• Cürcâni, Ebu’l-Hasan. el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve Husumihî. Kahire: 1370/1951.
• Develioğlu, Ferit; Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, “Hasr” ve “Kasr” Mad., Ankara: Aydın Kitabevi, 2. Basım. 1997.
• Ebû Hayyan el-Endelüsî Muhammed b. Yûsuf b. Ali. el-Bahru’l-Muhît, 11 Cilt. Rıyad: Mektebetü ve Matâbi‘ûn-Nasri’l-Hadîs, t.y.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-‘Akli’s-Selîm ilâ Mezâye’l-Kitabi’l-Kerîm. Thk. Abdülkadir Ahmed Ata. 9 Cilt. Rıyâd: Mektebetü Rıyâd el-Hadîse, ts.
• Eren, Şadi. Kur’ân’da Teşbîh ve Temsiller. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
• Firûzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Yakûb. el-Kâmûsü’l-Muhît. 4 Cilt, Beyrut: Mektebetü tahkikü’t-turâs fî müesseseti’r-Risâle, 1987.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Beyân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 10 Mart 2025.
• Hâşimi, Seyyid Ahmed. Cevâhirü’l-Belâğa fi’l-Me‘ânî ve’l-Beyân ve’l-Bedi‘. Thk.Yusuf es-Sameylî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1999.
• İbn Manzûr, Ebu’l Fazl. Cemâluddîn Muḥammed el-İfrîkî. Lisânü’l-‘Arab, 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1410/1990.
• Durmuş İsmail ve Pala İskender. “İstiâre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 12 Mart 2025). https://islamansiklopedisi.org.tr/istiare
• Karaver, Ümit. “Kara Saîd’in Şerhü Risâlet-i-İstiare” adlı Eserinin Edisyon Kritiği, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2009.
• Kazvînî, el-Hatîb Ebû Abdullah Muhammed. el-Îzâh fî ‘Ulûmi’l-Belâğa. thk. Behiç Gazevi. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-‘Ulûm, 1993.
• Kur’anYolu.Erişim10Mart 2025. https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php
• Matlûb, Ahmed. Mu’cemü’l-Mustalahati’l-Belâğıyye ve Tetavvuruhâ. Irak: Matbaakü’l-Mecmâ’il-İlmî el- Irâkî, 1983.
• Mitracî, İrfân. el-Câmi‘ li Funûni’l-Lüğâti’l-‘Arabiyye. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer Fahruddîn. Mefâtihu’l-Ğayb. 28 Cilt, Beyrut: ts.
• Recâizâde, Mahmud Ekrem. Ta‘lîm-i Edebiyât. İstanbul: Mihran Matbaası, 1299.
• Rifat, Mehmed. Mecâmi‘ü’l-Edeb İlm-i Belâğat, İlm-i Me‘âni, İlm-i Beyân İlm-i Bedî‘. İstanbul: Dersaadet, 1308/1890.
• Rummânî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsa. en-Nüket fî Αcâzi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’l-Maarif Yay., ts.
• Saîdi, Abdülmüteâl. Buğyetü’l-Îzâh fî Telhîsi’l-Miftâh fî ‘Ulûmi’l-Belâğa. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Âdâb, 2000.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kur’ani’l-Kerîm, 1985.
• Saraç, M. A. Yekta. Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâğat. İstanbul: Bilimevi Yay. 2001.
• Sarraoğlu, Hasan. İslâmın Doğuş Dönemi Arap Edebiyatında Mecâz Sanatı. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Sekkâkî, İbn Ya‘kûb Yûsuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Alî. Miftâhu’l-‘Ulûm. Thk., Naim Zerzur. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye,1987.
• Şerif Râdî, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Hüseyin. Telhîsu’l-Beyân fî Mecâzi’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebetü’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 1988.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân an Te’vîli-Ayati’l-Kur’ân. 30. Cilt, Beyrut: Kur’an, Daru’l Fikr, 1988.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn. Muhtasaru’l-Meânî. Eser Kitabevi, İstanbul: 1960.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn.et-Telvîh ‘Ale’t-Tavzîh. 2 Cilt, İstanbul: Matbaa-i Mektebi Sanayi, 1310/1892.
• Teftâzânî, Sa‘duddîn. el-Mutavvel ‘ale’t-Telhîs, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1390/1891.
• Varışoğlu, Mehmet Celal; “18.Yüzyıl Divan Şiirinde İsti‘âre, Mecâz ve Mazmun Kavramları ve Yüzyılın Şiirine Genel Bakış”,Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Yavuz, Ömer Faruk; Kur’ân’da Sembolik Dil, Ankara: Ankara Okulu Yay., 2006.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Amr. el-Keşşâf ‘an Hakâiki’t-Tenzîl ve ‘Uyûnu’l-Ekâvîl fî Vücûhu’t-Te’vîl. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1977.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdillah; el-Burhân fi ʿUlumi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Dari’t-Turâs, ts.