Kur’ân’da Belâğî Anlatımın Anlama Etkisi: Nûh Tûfanı Örneği

Yıl 2025, Sayı: 22, 27 - 53, 23.12.2025

Aykut Kaya

Öz

Kur’ân, insanlık tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilen tûfan hadisesini etkileyici bir üslûp, sanatsal bir anlatım ve canlı diyaloglar eşliğinde sunmaktadır. Bu çalışma, Kur’ân’da farklı sûrelerde zikredilen tûfan hadisesine ilişkin âyetlerin belâgat sanatları açısından incelenmesini ve bunun anlama etkisini konu edinmektedir. Araştırmanın amacı, Kur’ân’daki lafız-mana arasındaki ilişkiyi/uyumu ortaya koyma, tûfanın anlam derinliğini vurgulama ve kıssaların edebî bir üslûpla anlatıldığına dikkatleri çekmektir. Kur’ân’da tûfan kıssasının belâgat sanatlarıyla çok katmanlı ve etkili bir şekilde anlatılmasının, bu anlatım tekniklerinin anlam derinliği ve muhatap üzerindeki etkisinin nasıl gerçekleştiği, çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır. Yöntemsel olarak bu çalışma, sosyal bilimler araştırma yöntemlerinden nitel araştırma yönteminin literatür tarama, doküman inceleme ve analiz yöntemine dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, tûfanın canlı ve etkileyici biçimde tasvir edildiği âyetler, klasik belâgat ve tefsir kaynakları esas alınarak ele alınmıştır. Ayrıca araştırma, tûfan hadisesinin aşamalı bir süreç içerisinde gerçekleştiği esas alınarak -başlangıcı, gelişim evreleri ve sona erişi- tematik bir yaklaşımla incelenmiştir. Bununla birlikte, tûfanın her aşamasında muhatapları etkilemek için kullanılan belâgat incelikleri ve bunların anlama etkisi tahlil edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak Kur’ân, tûfan hâdisesinin her aşamasını farklı belâgat formlarını kullanarak vecîz ve öz olarak anlatmıştır. Bütün insanlığı ilgilendiren bu tarihî hadise ise sonraki nesillerin ders alması için belâgatin bütün sanatlarını - meânî, beyân ve bedî’- içeren kapsamlı ve etkili bir anlatımla Kur’ân’da yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Belâgat , Uslûbu’l-Kur’ân , Nûh Tûfanı , Lafız-Mana Uyumu

Etik Beyan

Bu makale, 26-27 Ekim 2021 tarihinde Ağrı’da düzenlenen VI. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu’nda sunulan ve özeti yayımlanan ancak tam metni yayımlanmayan “Nûh Tûfanı’nın Sanatsal Anlatımı: Arap Dili ve Belâgatı Penceresinden Nûh Tûfanı” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Teşekkür

Şimdiden teşekkür ederim

The Effect of Balāghah Expression on Comprehension in the Qur’ān: The Example of Noah's Flood

Öz

The Qur'an presents the flood event, which is considered a turning point in human history, in an effective style, artistic expression and lively dialogues. The purpose of the study is to reveal the relationship and harmony between wording and meaning in the Qur'ān, to emphasize the depth of meaning of the flood and to highlight the literary style employed in the narration of the stories. The core problem of this study revolves around how the Flood narrative in the Qur’ān is conveyed in a multilayered and impactful manner through rhetorical devices, and how these narrative techniques contribute to the depth of meaning and affect the audience. Methodologically, this study is based on the literature review, document review and analysis method of the qualitative research method of social sciences research methods. In this context, the verses depicting the Flood vividly and impactfully have been examined based on classical rhetoric (balāghah) and tafsīr sources. Furthermore, the Flood event has been examined thematically, considering it as a gradual process encompassing its beginning, developmental stages, and conclusion. Moreover, the rhetorical nuances employed at each stage of the Flood to engage the audience and their impact on comprehension have been analyzed. In conclusion, the Qur’ān presents each stage of the Flood event concisely and succinctly, employing various forms of rhetoric. This historical event, which concerns all of humanity, is presented in the Qur’ān with a comprehensive and impactful narration encompassing all branches of rhetoric -‘ilm al-ma‘āni,‘ilm al-bayān, ‘ilm al-badi‘- to serve as a lesson for future generations.

Anahtar Kelimeler

al-Tafsīr , Balāghah , Uslūbu , Noah’s Flood , Word-Meaning Harmony.

Etik Beyan

This article is an improved and partially modified version of a paper titled “The Artistic Expression of the Flood of Noah: The Flood of Noah from the Perspective of Arabic Language and Rhetoric”, which was presented at the VI. International Symposium on Mount Ararat and Noah's Ark held in Ararat on October 26-27, 2021: Noah's Flood from the Perspective of Arabic Language and Rhetoric”, the content of which was developed and partially modified.

Kaynakça

• ‘Alevî, Yahya b. Hamza b. Ali. et-Tırâz li esrâri’l-belâğati ve ‘ulûmi’l hakâiki’l-i‘câz. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Unsuriyye, 2002.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şehâbeddin Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. thk. Ali Abdulbâri Atiyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Alvânî, Numan Şaban. "Eblağu’l-âyeti fî kitâbillah". Mecelletü el-Câmiʿatü’l-İslâmiyye 18/2 (2010), 885-903.
• Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbu’s-sınâ‘ateyn el-kitâbe ve’ş-şi‘r. thk. Ali Muhammed el-Becevi. Beyrut: Mektebetu’l Unsuriyye, 1998.
• Atîk, Abdulazîz. İlmu’l-me’ânî. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Arabiyye, 2006.
• Aydın, Mustafa. Arap Dili Belagatında Bedî‘ İlmi ve Sanatları. ed. Ömer Aydın, İstanbul: İşaret Yayınları, 2018.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman Maraşli. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1997.
• Bikâî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin İbrâhim b. Ömer b. Hasan. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1995.
• Cârim, Ali-Emin, Mustafa. el-Belâgâtu’l-vâdıha. Dımeşk: Dâru’n-Nu‘mân, 2003.
• Cürcânî, Abdulkâhir b. Abdurrahman. Delâilu’l-i’câz. thk. Muhammed Altuncî. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-Arabî, 1995.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. Bahrü’l-muhît. thk. Adil Ahmed - Muavviz Abdulmevcûd, Ali Muhammed. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed b. Muhammed b. Muhyiddin İmad. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l Kur’âni’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Hafâcî, Ebû Muhammed Abdullah b. Saîd b. Sinân. Sirru’l-fesâhâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1982.
• Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-me’ânî ve’l-beyân ve’l-bedî'. thk. Muhammed et-Tuncî. Beyrut: Müessesetü’l-Meârif, 2008.
• Hayreddin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez-Sadrettin Gümüş. Kur’an Yolu. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2007.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tûnusî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn ʿAtiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm Abduşşâfi Muhammed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Mekke: Mektebetü’n-Nizâr Mustafa el-Bâz, 2. Basım, 1998.
• İbn Ebi’l-İsba’, Ebû Muhammed. Tahrîru’t-tahbîr fî sınâ’ati’ş-şi’r ve’n-nesr ve beyâni i’câzi’l-Kur‘ân. thk. Hafnî Muhammed Şeref. Birleşik Arap Emirlikleri: İhyâi’t-Türâsi’l- İslâmî, ts.
• İbn Hicce, Ebü’l-Mehâsin Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Abdillâh b. Hicce el-Hamevî. Hizânetü’l-edeb ve ğâyetü’l-ereb. thk. İsam Şakyu. Beyrut: Dâru’l-Hilâl ve Dâru’l-Bihâr, 2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdi. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-Arabî, 2001.
• Kakl, Arumia Agid. el-Esâlîbu’l- belâğiyye fî kıssati Nûh fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Elaziğ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2019.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâluddîn Muhammed b. Abdirrahmân. el-Î’zâh fî ‘ulûmi’l-belâğa. thk. Muhammed Abdulmun‘im Hifâcî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 3. Basım, 1993.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berduni-İbrahim İtfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutub, Seyyid. Fî zılâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 17. Basım, 1991.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. en-Nüket ve’l-uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdülmaksud b. Abdürrahim. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Mollaibrâhimoğlu, Süleyman. "Nûh Kıssası". Kur’an Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi 7 (Mayıs 1998), 56-68.
• Nesefî, Ebü’l-Berekat Hafızüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Büdeyvi. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kalem, 1998.
• Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutub ve'l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2002.
• Râfiî, Mustafa Sâdık. İʿcâzü’l-Kurʾân ve belâğâtüʾn-nebiyye. Beyrut: Dâruʾl-Kütübiʾl-Arabî, 8. Basım, 2005.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahreddin. et-Tefsîru’l-kebîr: Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîrü’l-menâr. 12 Cilt. Kahire: Hey’etü’l-Mısriyye, 1990.
• Sekkâkî, Ebû Yâkub Sirâcuddîn Yûsuf b. Ebî Bekr. Miftâhu’l-ulûm. thk. Naîm Zerzur. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1987.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Bahru’l-ulûm. thk. Ali Muhammed Muavvid vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Amme, 1974.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Muʿterekü’l-akrân fî iʿcâzi’l-Kurʾân. nşr. Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Tantâvî, Muhammed Seyyid. et-Tefsîru’l-vasît li’l-Kur‘âni’l-Kerîm. 15 Cilt. Kahire: Dâru’n-Nahda, 1998.
• Tunç, İsmet-Deniz, Nuriye. "Ağrı’da ve Şırnak’ta Gerçekleştiğine İnanılan Nuh Tufanı Konulu Sempozyum ve Bilimsel Çalışmaların İçerik Açısından İncelenmesi". Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2022), 231-254.
• Tüzün, İdris-Midilli, Adem. "Kur’ân’da Belâgat Örnekleri". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (Ocak-Haziran 2016), 111-125.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur'an Dili. 9 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1936.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki't-tenzîl ve uyûni'l-ekâvil fî vücûhi't-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1987.
• Zerkeşî, Bedreddin b. Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’l-Kutubu’l-Arabiyye, 1957.
• Zuhaylî, Vehbe. Tefsîru’l-münîr fi’l-akîde ve’ş-şerîa' ve’l-menhec. 30 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1997.