Sharaf Al-Dīn Al-Mas'ūdī's Understanding of Perception and Critique of The External Senses

Yıl 2025, Sayı: 22, 117 - 140, 23.12.2025

Esranur Oral

Öz

Ibn Sina defines cognition in the most general sense as “the formation of the image of a thing in the mind.” Sharaf al-Din al-Mas'udi, one of the critical commentators on Ibn Sina in the 12th century, criticized Ibn Sina's definition from many different angles. The research topic of this article is to examine al-Mas'udi's understanding of cognition as an example of the debates on the nature of cognition in the 12th century. This study aims to identify al-Mas'udi's understanding of perception through his criticisms, to evaluate these criticisms, and to analyze the origins of the differences in opinion between al-Mas'udi and Ibn Sina on the subject of perception. One of the problems at the center of Mes'ûdî's criticisms is the question of whether cognition can be defined; the second is the rejection of cognition as perception and impression; the third is the rejection of cognition as acceptance and presence; and the fourth is the rejection of cognition as forming a category of existence in the mind. The reasons for these rejections contain essential clues about Mes'ûdî's understanding of cognition. Mes'ûdî believes that cognition cannot be defined. According to Mes'ûdî, since cognition is the most general of known things, it is impossible to determine its genus and species; therefore, it cannot be defined. In his view, cognition cannot be reduced to a meeting or encounter between the cognizer and the cognized. Similarly, accepting cognition as association, presence, or impression is incorrect. Ultimately, these discussions show us that the fundamental difference between Ibn Sina and Mes'ûdî's understandings of knowledge results from more profound divergences in their understandings of the self and existence.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy , Sharaf al-Dīn al-Mas , Ibn Sina , Perception , Nafs.

Şerefüddin el-Mes’ûdî’nin İdrak Anlayışı ve Dış Duyular Eleştirisi

Öz

İbn Sina idraki en genel anlamda ‘şeyin suretinin zihinde hâsıl olması’ şeklinde tanımlamaktadır. 12. yy’ın önemli İbn Sina şârihlerinden olan Şerefüddin el-Mes’ûdî İbn Sina’nın bu tanımını farklı pek çok açıdan eleştirmiştir. Bu makalenin araştırma konusu 12. yy’da idrakin mahiyetine dair yapılan tartışmaların bir örneği olarak Mes’ûdî’nin idrak anlayışını ele almaktır. Bu çalışmanın amacı Mes’ûdî’nin idrak anlayışını eleştirileri üzerinden tespit etmeye çalışmak, bu eleştirileri değerlendirmek ve idrak konusunda Mes’ûdî ve İbn Sina arasındaki görüş farklılığının kökenlerini tahlil etmeye çalışmaktır. Mes’ûdî’nin eleştirilerinin odağında yer alan problemlerden biri, idrakin tanımının yapılıp yapılmayacağı meselesi; ikincisi idrakin irtisam ve intiba olmasının reddedilmesi, üçüncüsü idrakin mülakat ve huzur olarak kabul edilmesinin reddedilmesi; dördüncüsü idrakin zihinde bir varlık kategorisi oluşturmasının reddedilmesidir. Bu reddiyelerin gerekçeleri Mes’ûdî’nin idrak anlayışına dair önemli ipuçlarını içermektedir. Mes’ûdî idrakin tanımının yapılamayacağını düşünmektedir. Mes’ûdî’ye göre idrak bilinen en genel şeylerden olduğu için cinsini ve faslını tespit etmek mümkün değildir; bu nedenle tanımı yapılamaz. Ona göre idrak, idrak edenle edilen arasındaki buluşmadan/mülakat ibaret olamaz. Aynı şekilde idrakin mukarenet, huzur ve intiba olarak kabul edilmesi de doğru değildir. Nihai tahlilde bu tartışmaların neticesi bize İbn Sina ile Mes’ûdî’nin bilgi anlayışları arasındaki köklü farklılığın temelde nefs ve varlık anlayışlarıyla ilgili daha derin ayrışmaların neticesi olarak ortaya çıktığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi , Şerefüddin el-Mes’ûdî , İbn Sina , İdrak , Nefs.

Teşekkür

Bu çalışma "Şerefüddin el-Mes'ûdî ve Felsefesi" başlıklı doktora tezinden yararlanılarak hazırlanmıştır. Tez çalışmamdaki katkılarından dolayı danışman hocam Prof. Dr. Ahmet Kamil CİHAN'a teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Altaş, Eşref. “Fahreddîn er-Râzî’ye göre İnsanın Mahiyeti ve Hakikati -Mücerred Nefs Görüşünün Eleştirisi-”. İnsan Nedir? İslam Düşüncesinde İnsan Tasavvurları. ed. Ömer Türker - İbrahim Halil Üçer. İstanbul: İlem Yayınları, 2018.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “İSTİKR”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 23 Aralık 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/istikra
• Cihan, Ahmet Kamil. İbn Sina ve Gazzali’de Bilgi Problemi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker. İstanbul: Kırk Gece Yayınları, 2011.
• İbn Sina, Ebû Ali el-Hüseyin. “el-Medhal”. eş-Şifâ, el-Mantık. thk. George Ganavatî vd. Kâhire: Matbaatu’l-Emîriyye, 1952.
• İbn Sina, Ebû Ali el-Hüseyin. el-Mübâhasât. thk. Muhsin Bîdârfer. Kum: İntişârât-ı Bîdâr, 1413.
• İbn Sina, Ebû Ali el-Hüseyin. en-Necât. thk. Muhyiddin Sabri el-Kürdî. Mısır: Matbaatu’s-Saâde, 1938.
• İbn Sina, Ebû Ali el-Hüseyin. İşâretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sina, Ebû Ali el-Hüseyin. “Kitabu’n-Nefs”. eş-Şifâ, et-Tabiiyyât. thk. İbrahim Medkur vd. Kum: Mektebetü Âyetullahi’l-Uzmâ, 1975.
• İbn Sina, Ebû Ali el-Hüseyin. Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik I. çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• İbn Sina, Ebû Ali el-Hüseyin. Nefsin Halleri Nefsin Sonsuzluğu ve Yeniden Yaratılması Hakkında Risale. çev. Ömer Ali Yıldırım. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2020.
• Kasımoğlu Şirin, Ayşe. Zihnî Varlık Kavramının İbn Sînâ Felsefesindeki Temelleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2019.
• Kaş, Murat. “Zihnî Varlık Tartışmalarının Klasik Sonrası Dönemde Alımlanışı: Bilginin Mahiyeti ve Kategorisi Bağlamında Bir İnceleme”. Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/3 (Ekim 2018), 49-81.
• Mert, Muhit. “Kelamcıların Bilgi Tanımları Üzerine Bir Tahlil Denemesi”. AÜİFD 44/1 (2003), 41-67.
• Mes’ûdî, Şerefüddîn. “el-Mebâhis ve’ş-Şükûk ale’l-İşârât ve’t-Tenbihât”. Doubts on Avicenna: A Study and Edition of Sharaf al-Dīn al-Masʻūdī’s Commentary on The Ishārāt. thk. Ayman Shihadeh. 193-289. Islamic Philosophy, Theology and Science, v. 95. Leiden ; Boston: Brill, 2016.
• Râzî, Fahreddin. “Cevâbâtu’l-Mes’âili’l-Buhâriyye”. Fakhr al-Din al-Razi’s Respons to Sharaf al-Din al-Mas’udi’s Critical Commentary on Avicenna’s Ishârât. Hartford Seminary, 2014.
• Râzî, Fahreddin. el-Mebâhisü’l-Meşrikiyye fi İlmi’l-İlâhiyyât ve’t-Tabiiyyât. thk. Muhammed el-Mutasım billâh el-Bağdadî. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 1990.
• Tiryaki, Mehmet Zahit. “Nefs Teorisi”. İslam Düşüncesinde Teoriler 1 Metafizik. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Tûsî, Nasîruddîn. el-İşârât ve’t-Tenbihât li Ebî Ali b. Sina mea Şerhi Nasîruddîn et-Tûsî. thk. Süleyman Dünya. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Türker, Ömer. “Metafizik: Varlık ve Tanrı”. İslam Felsefesi: Tarih ve Problemler. ed. M.Cüneyt Kaya. İSAM Yayınları, 2013.
• Üçer, İbrahim Halil. “Özdeşlikten Temsile: İbn Sînâ’ya Göre İnsani Nefste Bilen-Bilinen Özdeşliği Sorunu”. Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/2 (Nisan 2018), 1-53.