Fatiha, Bakara ve Âl-i İmrân Sûreleri Bağlamında et-Tefsîru’l-Mazharî’de Kıraatlerin İncelenmesi

Yıl 2025, Sayı: 22, 141 - 163, 23.12.2025

Mehmet Gür , Murat Akkuş

Öz

Kıraat terminolojisindeki ferşî okuyuşların anlam boyutuna kazandırdığı zenginlik bakımından tefsir ile ilişkili olduğu aşikârdır. Müfessirlerin, tefsirlerinde ayetlerin anlamına zenginlik katan ferşî okuyuşlara yer verdikleri görülür. Tefsirinde, ferşî okuyuşlara yer verenlerden biri de Hint Alt Kıtası müfessirlerinden Kadı Muhammed Senâullah Pânîpetî’dir (ö. 1225/1810). O, tefsirinde ferşî okuyuşlardan bahsettiği gibi ayrıca usûl okuyuşlarından örnekleri de zikretmiştir. Eseri, et-Tefsîrü’l-Mazharî diye bilinmektedir. İlgili tefsirinde hem usûl hem de ferş okuyuş örneklerini ele alması kıraat ilmi açısından önem arz etmektedir. Bu makale ise Senâullah Pânîpetî’nin kısaca hayatına ve onun en önemli eseri olan et-Tefsîru’l-Mazharî’ye yer vermeyi ve Fâtiha, Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerindeki kıraat farklıklarını barındıran bazı ayetleri incelemeyi amaç edinmiştir. Neticede, müfessirin, ilgili sûrelerde konu edindiği kıraat farklılıklarının hepsine değinmediği, büyük bir kısmında ise sadece mütevatir kıraatleri ele aldığı görülmüştür. Bununla birlikte az sayıdaki ayette müdrec kıraat olarak değerlendirilebilecek sahabe rivayetlerini de zikrettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat , Tefsir , et-Tefsîru’l-Mazharî , Fatiha , Bakara , Âl-i İmrân , Ferş ve Usûl Okuyuşları

Etik Beyan

Bu makale, 2025 yılında Gaziantep İslam Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı’nda savunulan et-Tefsîrü’l-Mazharî’de Kıraatlerin İncelenmesi (Fatiha, Bakara Ve Âl-İ İmrân Sûreleri Bağlamında) adlı tezimizin bir bölümünün gözden geçirilmiş ve düzenlenmiş halidir.

An Analysis of The Recitations in et-Tefsıru’l-Mazharı in The Context of The Suras Fatiha, Bakara, and Āl ʿImrān

Öz

It is evident that the richness added to the meaning dimension by fersh readings in the terminology of qiraah is related to tafsir. It is seen that exegetes include fersh readings in their tafsirs that add richness to the meaning of the verses. One of those who included fersh readings in his exegesis was Qadi Muhammad Senâullah Pânîpetî (d. 1225/1810), one of the exegetes of the Indian Subcontinent. He mentioned examples of usul readings as well as fersh readings in his commentary. The work is known as al-Tafsir al-Mazhari. The fact that he addresses both usul and fersh reading examples in his relevant commentary is significant in terms of the science of recitation. This article aims to briefly cover the life of Senaullah Panipeti and his most important work, al-Tafsir al-Mazhari, and to examine certain verses containing differences in recitation in the Fatiha, Baqarah, and Al-i Imran suras. Ultimately, it has been observed that the exegete did not address all the recitation variations discussed in the relevant surahs, and in most cases, he only addressed the mutawatir recitations. It has also been noted that he mentions a few verses that could be considered as mudraj readings in the narrations of the Companions.

Anahtar Kelimeler

Recitation , Tafsir , al-Tafsir al-Mazhari , Fatiha , Al-Baqarah , Al-i Imran , Farsh and Usul Recitations

Kaynakça

• Akkuş, Murat. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kırâat Farklılıklarının Rolü: “et-Tahrîr ve’t-Tenvîr” Örneği. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Doktora, 2014.
• Aksoy, Muhammed Mehdi. Aile Hukuku İle İlgili Âyetler Bağlamında Fıkhî Görüş Farklılıklarının Usûlî Dayanakları. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2023.
• Algar, Hamid. “Mazhar Cân-ı Cânân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/195-196. Ankara: TDV Yayınları, 2003. https://islamansiklopedisi.org.tr/mazhar-can-i-canan
• Bulut, Hasan - Güler, Musa. "Âyetlerin Anlamına Etkisi Açısından Mefâtihu’l-Gayb Adlı Tefsîr’de Kıraat Farklılıkları". Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies 14/88 (2021). 167-182. http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.52746
• Dânî, Ebû Amr. et-Teysîr fi’l-kıraati’s-seb’a. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1930.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ ed-. İthâfu fudelâi’l-beşer fi’l-kıraati’l-erbeate aşere. thk. Şaban Muhammed İsmaîl. Beyrut: Mektebetü’l-külliyyet el-ezheriyyetü, 1987.
• Hârûf, Muhammed Fahd. et-Teshîl li kırââti’t-tenzîl mine’ş-şatıbiyyeti ve’d-durre. Dımeşk: Daru’l-Beyrûtî, 3. Basım., 2012.
• İbn Hanbel, İmam Ahmed. Müsned İmam Ahmed. Müessese’tü-Risâle, 2001.
• İbnü’l-Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b Muhammed b Muhammed b Alî b Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırâati’l-aşr. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. Erişim 04 Ocak 2024. http://ktp.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=122740&wKitaplar=ne%C5%9Fr&wYazarlar=ibn+cezeri
• Nîsâbûrî, Ebû’l-Hasan Müslim ibnu’l-Haccac el-Kuşeyrî en-. Sahîhi Müslim. thk. Muhammed Fu’âd Aabdu’l-Bâkî. Kahire: Matbaatu Îsâ el-Halebî, 1955.
• Öztoprak, Sirâceddin. Kur’ân Kıraâtı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2. Basım., 2012.
• Senâullah, Muhammed Senâullah El-Osmani el-Mazhari el-. Tefsîru’l-Mazharî. 7 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım., 2019.
• Fahreddîn er-Râzî, Mefâtihu’l-gayb (Tefsiru’l-kebîr). çev. Lütfullah Cebeci vd. 23 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
• Sarbagyshov, Buzurmankul. Senâullah Pânîpatî ve et-Tefsîru’l-Mazharî isimli Tefsirindeki Metodu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2019. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Suyûtî, Celâle’d-Dîn es-. ed-Durru’l-mensûr. Beyrut: Darü’l-Fikr, ts.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, Beşinci Baskı., 2020.
• Tosun, Necdet. “Senâullah Pânîpetî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36/506-507. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2009. https://islamansiklopedisi.org.tr/senaullah-panipeti
• Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Yusuf Ali, Talal. “Kâdi Senâullah Pânîpatî’nin Hayatı ve Eserleri”. çev. Eren Mehmet. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (01 Temmuz 1996). https://dergipark.org.tr/tr/pub/neuifd/issue/19714/210682