Mutezile Kelâmcısı İbnü’l-Melâhimî’ye Göre Allah’ın Görülmesi Meselesi (Rü’yetullah

Yıl 2020, Sayı: 11, 172 - 194, 30.06.2020

Mehmet Fatih Özerol

Öz

Rüyetullah meselesi Mutezile ile Ehl-i Sünnet arasında tartışmalı konulardan biridir. Mutezile mezhebinin ana felsefesi beş temel ilkeye dayanır. Bu ilkelerden en önemlisi olan Tevhid ilkesinin konusu Allah’ın zât ve sıfatlarıdır. Mutezile O’nun zât ve sıfatlarını izah ederken tenzihçi metodu takip eder. Bu metod doğrultusunda Allah hakkında antromorfik bilgi içeren bilgilere mesafeli yaklaşan Mutezile kelâmcıları bu yöndeki görüş ve düşünceleri reddederler. Allah’ın hâdis varlıklara benzemediğini ve O’nun görülebilen bir cisim olmadığını söylerler. Dolayısıyla ahirette Allah’ın müslümanlar tarafından görülmesinin imkânsız olduğu yönündeki düşünceyi benimserler.
Mutezilî kelâmcılar Allah’ın görülemeyeceğini iddia ederken, O’nun zâtını yüceltmek için yaptıklarını iddia ederler. Bu nedenle Allah’ın ahirette müslümanlar tarafından görülebileceğini çağrıştıran âyet ve hadisleri akla uygun olarak yorumlarlar. Bu değerlendirmeyi sahabe kaynaklı bilgilere dayandırarak yaparlar. Meseleyi aklî ve naklî deliller çerçevesinde ele alıp izah ederler. Meseleyi açıklarken Kur’an’ın dili olan Arapça’nın gramer ve anlam yapısından da faydalanırlar. Mutezile mezhebinin son döneminde yetişen İbnü’l-Melâhimî de bu yöntem doğrultusunda meseleyi ele almış ve izah etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mutezile, İbnü'l-Melâhimî, Ehl-i Sünnet, Rü'yetullah

Teşekkür

Kıymetli hocam, teşekkür eder,çalışmalarınızda başarılar dilerim.

The Issue Of Vision Of God According To Mutazila Theologian Ibn Al-Malahimi

Öz

The issue of vision of God (ru'yatallah) is one of the controversial issues between Mutazilah and Ahl as-Sunnah. The main philosophy of the Mutazilah is based on five main principles. The subject of the principle of Tawhid (Allah’s unity), the most important of these principles, is Allah’s essence (dhât) and divine attributes. Mutazila school follows the method of negative theology (tanzih) in explaining Allah's essence and divine attributes. In line with this method, Mutazila theologians who remain distant to the information containing antropomorphic information about Allah, dismiss the views and thoughts in this direction. They claim that Allah is not like beings, and that He is not a visible object. Therefore, they adopted the idea that it is impossible to see Allah in the Hereafter.
While Mutazila theologians claim that Allah cannot be seen, their aim was to glorify the essence of Allah. For that, they interpret the verses and hadiths which refer that Allah can be seen by Muslims in the Hereafter based on reason. They make this assessment based on the information transmitted through the companions of the Prophet (ashab). They interpret the issue within the framework of rational and scriptural evidence (Quran and hadith). While explaining the issue, they also benefit from the grammatical and semantic structure of Arabic, the language of the Qur'an. Ibn al- Malāhimī who lived in the last period of the Mutazilah, also addressed and explained the matter in line with negative theology. In our article, we have discussed the approaches and thoughts of Ibn Al-Malāhimī who belongs to Ḥusayniyya school about the issue of ru'yatullah.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Mutazilah, Ibn Al-Malahimi, Ahl as-Sunnah, Ru'yatallah

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned, nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr., 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1995-2001.
• Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir et-Temîmî. el-Fark beyne’l-fırak. nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrût: el-Mektebetü’l-asriyye, 1995.
• Bâkillânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. Kitâbü’t-temhîd. nşr. R. J. McCarthy. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şarkiyye, 1957.
• Başoğlu, Tuncay. “Sebr ve Taksim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/255-256, İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebü’l-Me‘âlî Abdülmelik. Kitâbü’l-irşâd ilâ kavâtıi’l-edille fî usûli’l-i’tikâd. nşr. Muhammed Yusuf Musa. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1950.
• Ebû Zehra, Muhammed. İbn Hanbel, Kahire: Dârü’l-fikri’l-‘Arabî, 1981.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. nşr. Muhyiddin Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-asriyye, 1990.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. Kitâbü’l-lüma‘ fi’r-red alâ ehli’z-zeyg ve’l-bida‘. nşr. Abdülazîz İzzeddin es-Seyrevân. Beyrut: Dârü Lübnân li’t-tıbaâ ve’n-neşr, 1987.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. el-İbâne an usuli’d-diyâne. nşr. Beşîr Muhammed Uyûn. Dımeşk: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1990.
• Fığlalı, Ethem Rûhi. İmamiyye Şîası. Ankara: Selçuk Yayınları, 1984.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. et-Tûsî, el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, 2 Cilt. (Bulak: el-Matba‘atü’l- Emiriyye, 1322-1324).
• Harputî, Abdüllatif. Tenkîhu’l-kelâm fî akâidi ehli’l-İslâm. (İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası, 1330).
• İbnü’l-Melâhimî, Rükneddîn Mahmûd b. Muhammed el-Harezmî. Kitâbü’l-fâik fî usûli’d-dîn. nşr. Wilferd Madelung – Martin McDermott. Tahran: Iranian Institute of Philosophy – Institüte of Islamic Studies, Free University of Berlin, 2007.
• İbnü’l-Melâhimî, Rükneddîn Mahmûd b. Muhammed el-Harezmî. el-Mu‘temed fî usuli’d-dîn. nşr. Wilferd Madelung – Martin McDermott. London: Al-Hoda, 1991.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-nihal. nşr. M. İbrahim Nasr – Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Cîl, 1996.
• Îcî, Ebü'l-Fazl Adudüddin Abdurrahman b. Ahmed b. Abdülgaffar. el-Mevâkıf fî ilmi'l-kelâm. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi't-tevhîd ve'l-adl, Rü’yetü’l-bârî. nşr. M. Mustafa Hilmî – Ebü’l-Vefâ el-Ganîmî. Kahire: ed- Dârü’l-Mısrıyye li’t-te’lif ve’t-terceme, ts.
• Kandemir, M. Yaşar. “Câbir b. Abdullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/530-256, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Koloğlu, Orhan Şener. Mutezile’nin Felsefe Eleştirisi: Harezmli Mutezilî İbnü’l-Melâhimî’nin Felsefeye Reddiyesi. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
• Koloğlu, Orhan Şener. “İbnü’l-Melâhimî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek 1/616-617, İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Kuşeyrî Risalesi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1981.
• Kutlu, Sönmez, “Kerrâmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/295-296, İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Mânkdim Şeşdîv, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ebû Hâşim Muhammed el-Hüseynî el-Kazvînî. Ta‘lik alâ şerhi’l-usûli’l-hamse, Şerhu’l-usûli’l-hamse adıyla Kâdî Abdülcebbâr’a izafetle nşr. Abdülkerim Osmân. Kahire: Mektebetü’l-Vehbe, 1965.
• Matürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud es-Semerkandî. Kitâbü’t- Tevhîd çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Münzirî, Ebü Muhammed Zekiyüddîn Abdülazîm el-Hafız. Muhtasar Sahih-i Müslim. nşr. Muhammed Nasirüddîn el-Bânî. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
• Nesefî, Ebu'l-Mu‘în Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fi usûli’d-din. nşr. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Nesefî, et-Temhîd fî usûl’i’d-dîn. nşr. Abdülhak Kâbîl. Kahire: Dârü’s-sekâfe li’n-neşr ve’t-tevzî, 1987.
• Öz, Mustafa. “Hişam b. Hâkem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/153-154, İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özerol, Mehmet Fatih. Mutezile’de Tevhid: Son Büyük Mutezilî İbnü’l-Melâhimî’nin Düşünce Sisteminde Tevhid. Bursa: Emin Yayınları, 2019.
• Özerol, Mehmet Fatih. Son Devir Mu‘tezile Kelâmcısı Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Allah’ın Sıfatları. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Pezdevî, Ebu Yusr Muhammed. Usulu’d-Din (Ehl-i Sünnet Akâidi). Çev. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: 1988.
• Râzî Fahreddîn, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. İ‘tikâdâtü firakı’l-müslimîn ve’l-müşrikîn. nşr. Muhammed el-Mu’tasım-Billâh el-Bağdâdî. Beyrût: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 1986.
• Fahreddîn Râzî, Allah’ın Aşkınlığı (Esâsu’t-takdîs fî ilmi’l-kelâm), çev. İbrahim Coşkun (İstanbul: İz Yayıncılık), 2017.
• Râzî Ebû’l-Fezâil, Ahmed b. Muhammed b. Muzaffer. Kitâbu huceci’l-Kur’an (nşr. A. Ömer el-Mahmesânî), Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Sâbûnî, Nureddin Ahmed b. Mahmud b. Ebî Bekr. el-Bidâye fî usûli’d-din (Mâtürîdiyye Akaidi başlığıyla nşr. ve çev. Bekir Topaloğlu), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1978
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. ‘Abdülkerîm. Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm. nşr. Alfred Gillaume. Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, ts.
• Taberî, Ebü Ca‘fer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmi‘ul-beyân ‘an te’vili âyi’Kur’an-Tefsiru 't-Taberî. nşr. Abdullah b. Abdulmuhsîn et-Türkî. 26 Cilt. Riyad: Daru Âlemi’l- Kütüb, 2003.
• Teftâzânî, Sa‘düddin Mes‘ûd b. Ömer b. Abdullah. Şerhu’l-akâidi‘n-Nesefiyye. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
• Topdemir, Hüseyin Gazi. “İbnü’l-Heysem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/82-87, İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Uludağ, Süleyman.Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
• Üzüm, İlyas, “Mücessime”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/449-450, İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili, I-X, İstanbul: Eser Kitabevi, ts.
• Yeşilyurt, Temel, “Rü’yetullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/311-314, İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Yurdagür, Metin. “Devir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/230-231, İstanbul: TDV Yayınları, 1994.