Ehl-i Sünnet ve Şîa’ya Göre İsrâiliyat’ın Delil Oluşu (Muhammed Abduh, Reşid Rızâ ve Tabâtabâî Örneği)

Yıl 2020, Sayı: 12, 223 - 238, 29.12.2020

İmran Çelik

Öz

İsrâilî rivayetler tefsir usulü ilminin vazgeçilemeyen başvuru kaynakları arasındadır. Bu rivayetlerin başta sahâbe olmak üzere ilk dönemden günümüze kadar pek çok müfessir tarafından delil olarak ele alındıkları gözlemlenmektedir. Ancak bu rivayetlerin güvenirlikleri ve tefsir için delil oluşu sorgulanmış ve ciddi eleştirilere de maruz kalmıştır. Abduh (1849-1905) ve Reşîd Rızâ (1865-1935) bu rivayetlerin Kur’ân’ı anlamada kaynak olamayacağını savunmuşlardır. Hatta kendilerinden sonraki dönemde İsrâilî rivayetlere yönelik olumsuz bakış açısına vesile olmuş ve bu rivayetlerde Kâ‘b b. Ahbâr (ö. 32/652-53 [?]) ve Vehb b. Münebbih (ö. 114/732) gibi öne çıkan râviler hususunda ilmî üsluptan uzak bir takım saldırılarda da bulunmuşlardır.
Bu makale, İsrâilî rivayetlerin terimleşme süreci, güvenirliliğini ve delil oluşunu kısaca ifade ettikten sonra, Abduh ve Reşîd Rızâ tarafından bu rivayetlerin nasıl ele alındıklarını, eleştirilerini ve sonraki döneme yönelik olumsuz/yıkıcı bir perspektif bıraktıklarına dair değerlendirmeleri ele alacaktır. Bunun yanında, Şiî müfessir Tabâtabâî’nin (1904-1981) isrâiliyat görüşü ve Menâr ekolüne yönelik eleştirileri mukayeseli bir yaklaşımla değerlendirilecektir.
Makale, isrâilî rivayetlerin tefsir ilminin ayrılmaz bir parçası olduğu gerçeğini dile getirmekle birlikte ayıklanması gerektiğini, bu rivayetlere toptan reddiyeci bakış açısı ile yaklaşımın da doğru olmadığını ifade etmeyi amaçlamıştır. Ayrıca 1400 yıllık ilmî geleneği ve rivayetleri sonraki nesle aktaran sahâbeden önemli râvileri yıpratmanın da çağdaş dönemde sorunlu bir yaklaşıma dönüştüğünü ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Sünnî-Şiî, İsrâiliyat, Abduh, Reşîd Rızâ, Tabâtabâî, Mukayese

Evidence Of Israiliyat in Ahl Al-Sunna and Shia (Example Of Muhammed Abduh, Rashid Riza and Tabatabai)

Öz

Israili narrations are among the indispensable reference sources of the science of tafsir method. It is observed that these narrations have been taken as evidence by many commentators, especially the Companions, from the first period to the present day. However, the reliability of these narrations and their evidence for tafsir has been questioned and subjected to serious criticism. Abduh (1849-1905) and Rashid Rıza (1865-1935) argued that these narrations could not be a source for understanding the Qur’an. Moreover, they caused a negative view of the Israili narrations in the period after them and also made a number of unscientific attacks on prominent narrators such as Ka'b b. Ahbar (d. 32 / 652-53 [?]) and Vehb b. Münebbih (d.114 / 732) in these narrations. After briefly stating the process of becoming a term, reliability and evidence of the Israili narrations, this article will discuss how these narrations were handled by Abduh and Rashid Rıza, their criticisms and the evaluations that they left a negative / destructive perspective to the next period. In addition, the view of Israiliyyat and the criticisms of the Menâr School of Tabâtabâî (1904-1981), the Shiite commentator, will be evaluated with a comparative approach.
While the article expresses the fact that Isrâilî narrations are an inseparable part of the science of tafsir and the approach to these narrations with a totally rejecting perspective is not correct, it also aims to state that they should be sorted out. In addition, it reveals that wearing out the important narrators from the Companions, who transferred the 1400-year-old scientific tradition and narrations to the next generation, has turned into a problematic approach in the modern period.
After briefly describing the nature of Israiliyat narrations, this paper will discuss how these narrations were handled by Abduh and Reşid Rıza, their criticism of the reliability of the narrations, and their evaluations of negative / destructive impact of these narrations on the next period. In addition, the view of Tabâtabâî (1904-1981), a Shia interpreter, on Israiliyat and his criticisms of the Menâr School will be evaluated in a comparative perspective. The paper is noteworthy as it discusses many aspects of an issue most criticized in the Menar school and it indicates that the opponents of Israiliyat narrations address these narrations by hiding/ obscuring the period of the Prophet. The paper also aims to express that a totally rejecting approach to these narrations is not correct. It is because the 1400-year scientific tradition has revealed that tiring the important narrators from the Companions who transferred the information and rumors on which these narrations were built to the next generation is a problematic approach.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Sunni- Shia, Israiliyat, Abduh, Rashid Riza, Tabatabai, Comparison

Kaynakça

• Abduh, Muhammed & Reşîd Rızâ. Tefsîru’l-Menâr. 12 cilt, Kahire: Dâru’l Menâr, 1947.
• Aydemir, Abdullah. Tefsir’de İsrâiliyat (Hicri VI. Asr’ın Başına Kadar). Atatürk Üniversitesi, 1974.
• Birışık, Abdülhamit. "İsrâiliyat". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23/199-202. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed. Saḥîḥu’l-Buhârî. 3 cilt, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadîs Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1989.
• Ebu Reyye, Mahmud. Muhammedi Sünnetin Aydınlatılması. çev. Muharrem Tan. İstanbul: Yöneliş Yayınları, t.y.
• Ebû Şeybe, Muhammed. el-İsrâiliyat ve’l-mevzûât fî kütubi’t-tefsîr, Mektebetü’s-sünne, 1971.
• Ebu Zehre, Muhammed. En Büyük Mu’cize Kur’ân. çev. Muhammet Yılmaz. İstanbul: Okur Akademi, 2018.
• Hatipoğlu, İbrahim. "İsrâiliyat". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23/195-199. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Öztürk, Mustafa. Tefsir Tarihi Araştırmaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Öztürk, Mustafa. "Kur’ân Kıssaları Bağlamında İsrâiliyat Meselesine Farklı Bir Yaklaşım -Tefsirde İsrâiliyat Karşıtı Söylemin Tahlil ve Tenkidi-". İslâmî İlimler Dergisi 9/1 (2014).
• İbn Hacer, el-Askalânî. Fetfu’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. 13 cilt, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379
• İbn Kesîr, Ebûl Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Ali Şîrî, 14 cilt, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Mecmûatü’r-resâil ve’l-mesâil. Thk. Reşîd Rızâ, 5 cilt, Lecneti’t-türâsil Arabî.
• Kaya, Mesut. "Çağdaş Tefsirlerde İsrâiliyata Yaklaşım ve Kitab-ı Mukaddes Bilgilerinin Kullanımı". Doktora, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2013.
• Kâsimî, Cemalettin. Tefsir İlminin Temel Meseleleri. Çev., Sezai Özel, İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman. "Nûh (a.s) Kıssası". Kur’ân Mesajı İlmî Araştırmalar Dergisi 7 (Mayıs 1998).
• Na‘nâa, Remzî Muhammed Kemal. el-İsrailiyat ve eseruhâ fî kütubi’t-tefsîr, Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1970.
• Rızâ, Reşîd. es-Sünne ve’ş-Şîa/el-Vehhâbiyye ve’r-Râfıza. Mısır: Matba’atü’l-Menâr, 1935.
• Şehhâte, Abdullah Mahmûd. Menhecü’l-imam Muhammed Abduh fî tefsiri’l-Kur’âni’l-Kerim. Kahire: Câmiatü’l- Kahire, 1984.
• Tabâtabâî, Allâme Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîr’il-Kur’ân. 20 cilt, Menşurat-ü Cemaati’l-Müderrisin fi Havzati’l-İlmiyyeti fi Kısmi’l-Mukaddeseti, t.y.
• Tottoli, Roberto. "İslâmî Literatürde İsrâiliyat Teriminin Kökeni ve Kullanımı". Çev. Mesut Kaya. Marife Bilimsel Birikim 10/2 (2010).
• Uzun, Nihat. "Sahâbenin Tefsirde İsrâiliyata Bakışı". Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2015).
• Yargıcı, Atilla. "Tefsirlerde İsrâiliyat Konusuna Eleştirel Bir Yaklaşım". Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/15 (01 Haziran 2006).
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsir ve’l-müfessirun. 2. Baskı. 2 cilt, Dâru’l-Kütübi’l-Hadisiyyeti, 1976.