Kurdish Tafsir Called “Mela Mohammed Shoshiki And The Tafsira Qur'ane Nura Qelban”

Yıl 2020, Sayı: 12, 15 - 32, 29.12.2020

Mehmet Tahir Pekim

Öz

Kurdish people who wants to get Islam religion in period of Omar contribute to Islam civilization so many Kurdish scient scholars who take get education in the madrasahs installed in their region or and other Islamic regions write many works about Islamic Subjects and the others fields. They wrote their works in Arabic of the Ummah language and other languages. They wrote Kurdish works in the circumstances after the disruption of Ottoman, Empire Many Kurdish works were written in Akaid, Fiqh, Hadith and Tefsir. The works firstly written in North Iraq have been written in the other regions that Kurdish people lived. One of the Kurdish tafsir Works written in Turkey is the by Mela Mohammed Shoshiki (b. 1931) Tafsira Quran Nura Qelban. The most comprehensive work written in until today in our country was written in Kurmanji dialect and Latin alphabet. While introduced author works, this tafsir work is interpreted by Quran studies frames.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Kurdish Tafsir, Kurmanji, Mele Muhammet Shoshiki, Nura Qelban

Mela Muhammed Şoşikî ve “Tefsira Quranê Nûra Qelban” Adlı Kürtçe Tefsiri

Öz

Hz. Ömer (r.a.) döneminde İslam dinine girmeye başlayan Kürtler, İslam medeniyetine çok önemli katkılar sağlamışlardır. Yaşadıkları coğrafyada ve diğer İslam beldelerinde kurulan medreselerde yetişmiş nice Kürt âlimleri, başta İslâmî ilimler olmak üzere farklı ilim dallarında sayısız eser yazmışlardır. Eserlerinin çoğunu ümmet dili olan Arapça, bir kısmını da diğer dillerde kaleme almışlardır. Osmanlı imparatorluğunun parçalanmasından sonra gelişen yeni şartlar muvacehesinde Kürtçe eser yazmaya hız vermişlerdir. Akaid, fıkıh, hadis ve tefsir ilimleri olmak üzere birçok Kürtçe eser yazmışlardır. İlk defa Kuzey Irak’ta yazılan Kürtçe tefsirler, Kürtlerin yaşadığı diğer coğrafyalarda da telif edilmeye devam edilmiştir. Ülkemizde yazılan Kürtçe tefsir çalışmalarından biri, şark medreselerinden mezun olduktan sonra yıllarca müderrislik yapan Mela Muhammed Şoşikî (d. 1931) tarafından hazırlanan Tefsira Qur’anê Nûra Qelban adlı çalışmadır. Günümüze kadar ülkemizde yazılan en kapsamlı Kürtçe eser olan bu tefsir çalışması Kürtçe’nin Kurmancî lehçesi ve Arap alfabesiyle yazılmış, Latin alfabesi ile yayınlanmıştır. Bu makalede müellifin hayatı hakkında bazı bilgiler verilmiş akabinde ise Kürt dili açısından zengin olan bu tefsir, Kur’ân ilimleri çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Nûra Qelban, Kürtçe Tefsir, Kurmancî, Mela Muhammed Şoşikî

Kaynakça

• Aydın, Şükrü. “Çağları Aşan Yorumlarıyla Ebu Müslim el-İsfahani”. Kur’an ve Yorumu (İlk Üç Yüz Yıl), ed. Halil Rahman Açar. 2/103-122. Ankara: İlim Dallarının Düşünce Temellerini Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2018.
• Aydın, Şükrü. “Ebu Müslim Muhammed Bahr el-İsfahani ve Tefsiri”. YYÜ Sosyal Bilimler Dergisi 22 (Bahar 2012), 133- 164.
• Aygün, Abdullah. “Tefsirlerin Rivayet ve Dirayet Ayrımının Sorunları”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (Nisan 2015), 141-160.
• Baran, İlhan. “Kürtlerin İslam’a Girişi”. Kürtler (Toplum ve Din). ed. Adnan Demircan vd. 2/209-232. İstanbul: Nida Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Berzencî, Terîfe Ahmed Osman. İshâmatu ‘ulemâi’l-Ekrâd fî binâi’l-hedâreti’l-İslâmiyye hilâle’l-karneyni’s-sâb‘i ve’s-sâmini’l-hicriyeyn (el-Ulûmu’n-Nazariyye). Lübnan-Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2010.
• Doskî, Tahsin İbrahim. “Mezhebu’l-imâmi’ş-Şâfiî ve’l-Kurd”. “İmâm Şafiî Mezhebî ve Kürtler”. çev. Hidayet Zertürk. Gelenekselci ve Modernist Paradigma Kıskacında İmam Şâfiî. ed. M. Mahfuz Söylemez. Mustafa Özağaç. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• el-Hesniyânî, Salih Şeyho Resûl. ‘Ulemâu’l-Kurdi ve Kurdistân. Duhok: Hawar Yayınları, 2012.
• Îzdî, Muhammed vd.. “Menâhicu tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm ‘inde ‘ulemâi’l-Kurd hilale’l-karni’r-rab‘i aşere li’l-hicri”. Âfâku’l-hadaretul’l-İslâmiyye akademitu’l-‘ulûmi’l-insaniyye, ve’d-dirâsâtu’s-sakafiyye 21/1 (1439/2017), 23-51.
• Karagöz, Mustafa. “Dil Merkezli Tefsir Çalışmaları”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar. ed. Mehmet Akif Koç, İsmail Albayrak. Ankara: Otto Yayınları, 2013.
• Kızıl, Hayreddin. “Çavkaniyên Ji Çanda Kurdî di Nûra Qelban de/Nura Qelban’da Kürt Kültürü Kaynakları”. e- Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/2 (Mayıs 2018), 578-597.
• Mirza, Ahmed Mirza. İntişâru’l-İslâm fî Kûrdistân. Irak-Erbil: Mektebetü’t-Tefsîr, 2016.
• Muhammed, Ahmed Kasım Abdurrahman. Cuhûdu’l-‘ulemâi’l-Kurd fi’t-tefsîr fi’l-asri’l-hadîs. Irak-Erbil: Daru’l-Facr, 2016.
• Özdaş, Haşim. “Kürtlerde Arapça Tefsir Çalışmaları”. 3. Genç Akademisyenler Sempozyumu Bildiriler Kitapı, ed. Mehmet Akbaş vd.. 113-134. Mardin: Kadim Akademi Yayınları, 2017.
• Özdaş, Haşim. Kürtçe Meallerde Tercüme Sorunu Meala Firûz Şerha Qur’ana Pîroz Örneği. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2019.
• Özdaş, Haşim. “Kürtçe Meâl-Tefsir Gelişim Süreci (Kurmanci Örneği)”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 8/1 (Nisan 2016), 340-357.
• Şoşikî, Mela Muhammed. Tefsira Qur’anê Nûrâ Qelbân. İstanbul: Nübihar Yayınları, 2010-2014.
• Yavaş, Mehmet. Kurmanci Kürtçesinde Ergatif (Özegeçişlilik) Nûra Qelban Tefsiri Örneği. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Zeki Beg, Muhammed Emin. Hülâsetu tarihu’l-Kûrd ve’l-Kûrdistân. çev. Muhammed Ali Avni. Kahire: Matbaatu’s- Saade, 1936.