The appearance of result-centered ijtihad in Islamic family law

Yıl 2022, Sayı: 15, 409 - 444, 21.06.2022

Münteha Maşalı

Öz

The results that may arise in the future in Islamic law have been taken into account both during the initial introduction of the provisions and in their determination and application. Considering the results, especially because of the conclusion that the provision is aimed at, and the conclusion of the law with the general purposes of the law, has been generally considered as a type of interpretation within the scope of maqâsid and maslahat-oriented gai thought. Result-based ijtihad also existed in procedural rules such as sedd-i zerâi', obedience to defying, and istihsan; The comparison of the current situation and the probable outcome of the provisions, and the determination and changeability of the provisions are reflected in the application within the scope of particular issues. Contemporary scholars, on the other hand, have revealed the evidence, conditions, and effect of the principle of taking the results into account, based on these data. In this framework, both the classical period and today's family law issues are also included.

Anahtar Kelimeler

result, family, woman, ijtihad, maslaha

İslâm Aile Hukukunda Sonuç Merkezli İçtihadın Görünümü

Öz

İslâm hukukunda ileride doğabilecek sonuçlar hükümlerin gerek ilkten konuluşu sırasında gerekse tespiti ve tatbikinde göz önünde bulundurulmuştur. Özellikle de hükmün yönelik olduğu sonuç ile ta‘lîlinin teşrîin genel gayeleri ile temellendirilmesi hasebiyle sonuçların dikkate alınması genel olarak makâsıd ve maslahat eksenli gâî düşünce kapsamında ıstıslâhın bir türü olarak ele alınmıştır. Sonuç merkezli içtihat sedd-i zerâi’, hilafa riâyet, istihsan gibi usul kurallarında da varlık göstermiş; hükümlerin mevcut durum ile muhtemel sonucun mukayesesi ile istinbâtı ve değişebilirliği noktasında tikel meseleler bünyesinde uygulamaya yansımıştır. Çağdaş âlimler ise bu verilerden hareketle sonuçların dikkate alınması esasının delillerini, şartlarını, hükümlere etkisini ortaya koymuştur. Bu çerçevede gerek klasik dönemde gerekse günümüzde aile hukukuna dair meselelere de yer verilmiştir ki makalede kadınlarla ilgili hükümlere ilişkin içtihat ve fetva faaliyetinde sonuçların dikkate alınması ilkesinin görünümü tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

sonuç, kadın, ictihad, maslahat, aile

Kaynakça

• Aslan, Mehmet Selim. “İctihad ve Fetva Faaliyetlerinde Olası Sonuçların Dikkate Alınması (İ‘tibâru’l-meâlât)”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 27 (2016), 183-218.
• Cuayt, Kemalüddin. “Akdu’l-istisnâ‘”. Mecelletü Mecmei’l-Fıkhi’l-İslâmî 7/13 (Cidde 1431).
• Cuayt, Kemalüddin. “el-Urf”. Mecelletü Mecmei’l-Fıkhi’l-İslâmî 7/13 (Cidde 1431).
• ʿAynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye şerhu'l-Hidâye. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1420/2000.
• Bâbertî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. er-Rudûd ve'n-Nukûd Şerhu Muhtasari İbn Hâcib. nşr. Dayfullâh b. Sâlih b. ʿAvn el-ʿUmerî - Terhîb b. Rubeyʿân ed-Dûsirî. yy. 1426/2005.
• Buhârî, Abdulazîz b. Ahmed b. Muhammed ʿAlâʾuddîn. Keşfu'l-Esrâr Şerhu Usûli'l-Pezdevî. nşr. Muhammed Mahmud Abdullah. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Cüveynî, Ebû’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Nihâyetü’l-Matlab fî dirâyeti’l-mezheb. nşr. Abdulazîm Mahmûd ed-Dîb. yy. Dâru’l-Minhâc, 2007/1428.
• Dalma, İdris. Şâtibî'de Fiillerin Sonucunun İ’tibâra Alınması. Iğdır: Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Emir Padişah, Muhammed Emin b. Mahmûd Buhari. Teysîrü't-tahrîr şerhi alâ Kitâbi’t-Tahrir. yy. Dâru’l-Fikr, ts.
• Ensârî, Ferîd. Sîmâu’l-mer’e fi’l-İslâm beyne’n-nefsi ve’s-sûra. yy. Elvân Mağribiyye, 2003/1424.
• Haraşî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. ʿAbdullâh el-Mâlikî. Şerhu Muhtasarı Halîl li'l-Haraşî. Beyrût: Dâru'l-Fikr, ts.
• Heytemî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed İbn Hacer. ez-Zevâcir an iktirâfi'l-kebair. nşr. Mustafa Nezar el-Bâz. yy. el-Mektebe ve’l-Buhûsu’d-dirâsâtü’l-Asriyye, ts.
• Hıbr et-Tayyib, Muhammed Haydar. Kaidetü itibari’l-meâlât ve’l-âsâru’lletî terattebe aleyha fi’l-müsteceddâti’l-fıkhiyyeti’l-muâsıra. Sudan: Doktora Tezi, 2015/1436.
• Hubeyt, Ahmed Muhammed Hâdî. “İ‘tibâru’l-hâl ve’l-meâl fî tatbîki’n-nassı’ş-şer‘î”. Mecelletü’d-dirâye 15 (2015).
• İbn ʿAbdisselâm, Ebû Muhammed ʿAbdulʿazîz ed-Dimeşkî. Kavâʿidu'l-ʾahkâm fî meṡâlihi'l-ʾenâm. Kahire: Mektebetu'l-Kulliyyâti'l-ʾEzheriyye, 1414/1991.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki. Hâşiyetu İbn Abidin: Reddü’l-muhtar ala Dürri’l-muhtar. Mısır: Mustafa Babi el-Halebi, 2. bs., 1984/1404.
• İbn ʿArafe, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Muhammed. el-Muhtasaru'l-Fıkhî. nşr. Hâfız ʿAbdurrahmân Muhammed Hayr. yy. 1435/2014.
• İbnu'l-Humâm, Kemâluddîn Muhammed b. ʿAbdulvahid b. ʿAbdilhamîd b. es-Sîvâsî. Fethu'l-Kadîr. yy. Dâru'l-Fikr, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsedd-in Muhammed. İ’lamü’l-muvakkiîn an Rabbi’l-alemîn. nşr. Taha Abdürrauf Sa’d, Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1973.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsedd-in Muhammed. Seddü’z-zerâi‘ ve tahrîmü’l-hiyel. yy. ts.
• İbn Rüşd, Ebü'l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî. Bidâyetü'l-müçtehit ve nihâyetü'l-muktesıd. nşr. Ahmed Hamdi Bakıru. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1985.
• İbn Teymiyye, Ebû'l-ʿAbbâs Ahmed b. ʿAbdulhalîm el-Harrânî. el-Fetâva'l-Kubrâ li'bni Teymiyye. yy. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1408/1987.
• Karâfî, Ebû'l-ʿAbbâs Ahmed b. İdrîs. Envâru'l-Burûk fî Envâri'l-Furûk. yy. ʿÂlemu'l-Kutub, ts.
• Karâfî, Ebû'l-ʿAbbâs Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre. nşr. Muhammed Haccî, Beyrut: Dâru'l-Ğarbi'l-İslâmî. 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes'ud b. Ahmed. Bedâi‘ü's-sanâi‘ fî tertibi'ş-şerai'. Beyrut: Dâru’l-fikri’l-ilmiyye, 2. bs., 1986/1407.
• Mevsûati’l-Fıkhi’l-İslâmî. Mısır: Vezâretü’l-Evmâfi’l-Mısriyye, 1431h.
• Mukırri, Ahmed Muhammed. “Seddü’z-zerâi”. Mecelletü Mecmei’l-Fıkhi’l-İslâmî (Cidde 1431).
• Raysûnî, Ahmed. Makâsıdın Üç İlkesi. çev. Münteha Maşalı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2020.
• Recrâcî, Ebû'l-Hasen ʿAlî b. Saʿîd. Menâhicu't-Tahsîl ve Netaʾicu Letâʾifi't-Teʾvîl fî Şerhi'l-Mudevvene ve Hallu Muşkilâtiha. yy. Dâru İbn Hazm, 2007/1428.
• Reşid Rıza, Muhammed. “Netîcetü mâ tekaddem fî hakikati riba’l-Kurân ev er-riba’l-muharrami’l-kat‘î el-murâd bi’l-va‘di’ş-şedîd”. Mecelletü’l-Menâr, 31/37.
• Reşid Rıza, Muhammed. “Hükmü’t-tasvîr ve sun‘i’s-suver ve’t-temâsîl ve’t-tihâzihâ”. Mecelletü’l-Menâr, 20/270.
• Sa‘dî, Abdurrahman b. Nasır. Mecmûu’l-fevâid ve’k-tinâsu’l-evâbid. Riyad: Tahkiku’t-turâs ve’n-neşri’l-ilmî, 2011-1432.
• Senûsî, Abdurrahman b. Ma’mer. İ‘tibâru’l-meâlât ve murââtü netâici’t-tasarrufât. Suud: Daru İbni’l-Cevzî, 1424h.
• Senûsî, Abdurrahman b. Ma’mer. “Murââtü’l-hilâf fi’l-ictihâdiyyâti ve’l-akîde”. Mecelletü’l-Beyân (el-Münteda’l-İslâmî, 1431).
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü'l-ʾEimme. el-Mebsût. nşr. Halîl Muhyiddîn el-Meyyis. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1421/2000.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Ğırnâtî. el-Muvâfakât fî usuli'ş-şeria. nşr. Abdullah Dıraz. Beyrut: Daru’l-ma‘rife, ts.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Ğırnâtî. el-İ'tisam. Mısır: el-Mektebetü't-Ticareti'l-Kübrâ, ts.
• Velîd b. Ali el-Huseyn. İ‘tibâru meâlâti’l-ef‘âli ve eseruha’l-fıkhî. Riyad: Dâru’t-tedâmuriyye, 2. bs., 2009/1430.
• Yusuf Hamîtu. Aslu i‘tibâri’l-meâl fi’l-bahsi’l-fıkhi dirâse fî fetâve’l-muamelati’l-mâlikiyye. Abudabi: Merkezu’l-Muvatta, 2. bs., 2018/1439.
• Yüsrâ İbrahim, Muhammed. Fıkhu’n-nevâzil li’l-ekalliyâti’l-müslimeti te’sîlen ve tatbîkan. Kahire: Dâru’l-Yusr, 2013/1434.
• Zebîdî, Kasım b. Zâkir b. Muhammed. el-İctihâd fî menâti’l-hükmi’ş-şer‘î dirâse te’sîliyye tatbîkiyye. yy. Merkezu Tekvîn li’d-dirâsâti ve’l-ebhâs; 2014/1435.
• Zeylaʿî, ʿOŝmân b. ʿAlî b. Mehcen el-Bâriʿî Fahruddîn el-Hanefî. Tebyînu'l-Hakâîk Şerhu Kenzi'd-Dakâik ve Hâşiyeti'ş-Şelebî. Kâhire: el-Matbaʿatu'l-Kubre'l-ʾEmîriyye, 1313h.