Nüzhetü’n-nazar Özelinde Sûü’l-hıfz Kavramı

Yıl 2022, Sayı: 16, 207 - 231, 30.12.2022

İbrahim Gökçe

Öz

Râvîlerin sahip olması gereken iki temel özellikten biri olan zabt hadislerin sıhhatinde önemli bir role sahiptir. Zabt râvîlerde aynı seviyede bulunan bir vasıf değildir. Bazı râvîlerde güçlü bir nitelik olarak bulunan bu vasıf bazılarında ise zayıf bir şekilde bulunabilmektedir. Zabt, zayıf ve güçlü olarak iki kısma ayrıldığı gibi bu kısımlarda alt bölümlere ayrılmaktadır. Birçok muhaddis hadis usulü eserlerinde bu mertebelerden söz etmiştir. Bu konuyu yenilikçi bir yöntem ile ele alan İbn Hacer el-Askalânî, zayıf zabtın mertebelerini Nüzhetü’n-nazar isimli eserinde fuhşu’l-galat, kesratü’l-gaflet, vehem, sika râvîlere muhalefet ve sûü’l-hıfz olarak sıralamıştır. O, bu sıralamayı yaparken kavramların kesin çizgilerle birbirlerinden ayrılması için çaba sarf etmiştir. Özellikle fuhşu’l-galat kavramı ile sûü’l-hıfz kavramlarını iki ayrı terim olarak tanımlamaya çalışmıştır. Fakat sûü’l-hıfz kavramını tanımlarken tercih ettiği kelimelerin çelişkiye sebep olduğu iddia edilmiştir. Bir kısım muhaddisler bu çelişkinin eserin nüshaları arasındaki farklardan kaynaklandığını ileri sürerken bir kısmı ise İbn Hacer’in kastının anlaşılmadığını savunmuştur. Ayrıca öğrencilerinin sûü’l-hıfz tanımı ile ilgili ondan yaptıkları nakiller de problemi derinleştirmiştir. Böylece Nüzhetü’n-nazar özelinde sûü’l-hıfz kavramı etrafında üç ana sebepten kaynaklandığı tespit edilen bir sorun oluşmuştur.
Bu çalışma oluşan mezkûr problemi incelemeyi amaçlamaktadır. Yapılacak inceleme Nüzhetü’n-nazar özelinde yapılan çalışmalar ile sınırlı tutulmuştur. Hem İbn Hacer hem de Nüzhetü’n-nazar isimli eserinin hadis usulündeki yeri göz önünde bulundurulduğunda çalışmanın önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Bunun yanında sûü’l-hıfz olgusu da hadislerin sıhhatine tesiri olan önemli konulardandır. Böyle öneme sahip olduğu düşünülen bir konuda ortaya çıkan problemin çözümü çalışmanın ana fikrini oluşturmaktadır. Bu çalışma muhaddislerin görüşlerini aktardıktan sonra çözüm noktasında teklif sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis Usulü, İbn Hacer, Nüzhetü’n-nazar, Sûü’l-hıfz, Zabt

The Concept of Sûü'l-hifz in the Special of Nüzhetü'n-Nazar

Öz

As one of the two basic features that hadith narrators should have, zabt has an important role in the authenticity of hadiths. Zabt is not a quality found at the same level in narrators. This feature, which is found as a strong quality in some narrators, can be found weakly in others. Zabt is divided into two parts as weak and strong, as well as subdivided in these parts. Many muhaddiths mentioned these ranks in their hadith method works. Ibn Hajar al-Askalani, who dealt with this issue with an innovative method, listed the degrees of weak zabt as fuhşu'l-galat, kesratü'l-heaven, vehem, opposition to sika narrators and suü'l-hifz in his work Nüzhetü'n-nazar. While making this order, she made an effort to separate the concepts from each other with precision. In particular, she tried to define the concept of fuhşu'l-galat and sûü'l-hifz as two separate terms. However, it has been claimed that the words she preferred while describing the concept of sû'l-hifz caused a contradiction. While some hadith scholars argued that this contradiction was due to the differences between the copies of the work, some argued that Ibn Hajar's intent was not understood. In addition, the nakl made by her students about the definition of sûü'l-hifz deepened the problem. Thus, a problem that was caused by three main reasons has emerged around the concept of sûü'l-hıfz, in particular Nüzhetü'n-nazar.
This study aims to examine the aforementioned problem. The examination to be made is limited to the studies made specifically for Nüzhetü'n-nazar. Considering the place of both Ibn Hajar and his work Nüzhetü'n-nazar in hadith methodology, the importance of the study is better understood. In addition, the phenomenon of su'l-hifz is one of the important issues that have an impact on the soundness of hadiths. The solution of the problem that arises in a subject that is thought to be of such importance constitutes the main idea of the study. This study aims to present a proposal at the solution point after conveying the opinions of the muhaddits.

Anahtar Kelimeler

Hadith Method, Ibn Hajar, Nuzhat al-nazar Suü, Zabt

Kaynakça

• Alî el-Kârî, Nûruddîn Ebü’l-Hasen Alî b. Sultân Muhammed. Şerhu şerhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. nşr. Muhammed Nizâr Temîm-Heysem Nizâr Temîm. Beyrut: Dâru’l-Erkam, t.y.
• Gucerâtî, Vecîhüddîn el-Alevî. Şerhu nüzheti’n-nazar. nşr. Nefîs Ahmed el-Misbâhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1. Basım, 1432/2011.
• Gursi, Muhammed Sâlih b. Ahmed, en-Nüketü’l-ğurar, Şam: Dâru’l-Kâdirî, 1. Basım, 1429/2008.
• Hâkîm en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Medhal ilâ kitâbi’l-iklîl. nşr. Fuʽâd ʽAbdü’l-münʽîm Ahmed. Mısır: Dâru’d-Daʽve, ty.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ma‛rifeti usûli ‛ilmi’r-rivâye. Mâhir Yâsîn el-Fahl. 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 2. Basım 1435/2013.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit. Takyîdü’l-ʽilm. Beyrut: İhyâu’s-Sünne en-Nebeviyye, ty.
• İbn Ebî Hâtim er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Kitâbu’l-cerh ve’t-taʽdîl, 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʽArabî, 1. Basım, 1271/1952.
• İbn Ebî Şerîf, Ebü’l-Meâlî Kemâlüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Makdisî. Hâşiyetü’l-kemâl İbn Ebî Şerîf ʽalâ şerhi nuhbeti’l-fiker. nşr. İbrâhîm b. Nâsır en-Nâsır. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1. Basım, 1420/1999.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi şerhi sahîhi’l-Buhârî. nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 17 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1. Basım, 1426/2005.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. İntikâdu’l-i’tirâd fi’r-reddi ʽale’l-ʽAynî fî şerhi’l-Buhârî. nşr. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî/Subhî b. Câsim es-Sâmirâî. 2 Cilt. 1. Basım. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1414/1993.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tevdîhı nuhbeti’l-fiker. nşr. Nûrüddîn Itr. Kahire: Dâru’l-Basâir, 1. Basım, 1432/2011.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tevdîhı nuhbeti’l-fiker (haşiyeler ile birlikte). nşr. Muhammed Murâbî. Şam: Dâru İbn Kesîr, 2. Basım, 1436/2015.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-ʽarab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân ibn Abdurrahmân eş-Şehrazûrî. ‛Ulûmu’l-hadîs. nşr. Nûrüddîn Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• Kâsım b. Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî. el-Kavlü’l-mübteker. nşr. Abdülhamîd Muhammed ed-Dervîş. Şam: Dâru’l-Fârâbî, 2. Basım, 1429/2008.
• Kûrânî, İbrâhîm b. Hasen b. Şihâbüddîn eş-Şehrazûrî. Hâşiyetü’l-Kûrânî ʽalâ nüzheti’n-nazar fî tevdîhi nuhbeti’l-fiker fi mustalahi ehli’l-eser (Kâsım b. Kutluboğa ve İbn Ebî Şerîf haşiyeleriyle birlikte). nşr. Muhammed Murâbî. Şam: Dâru İbni Kesîr, 2. Basım, 1436/2015.
• Lekânî, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. İbrâhîm b. Hasen. Kadâu’l-vatar fî tevdîhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. nşr. Şâdî Âli Numân. 3 Cilt. Ammân: ed-Dâru’l-Eseriyye, 1. Basım, 1431/2010.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi câmiʽi’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1. Basım, 1410/1990.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʽu’s-sahîh, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʽArabî, 1412/1991.
• Sehâvî, Şemsüddîn Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân. el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti şeyhi’l-İslâm İbn Hacer. nşr. İbrâhîm Bâcis Abdülmecîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1419/1999.
• Sindî, Muhammed Ekrem en-Nasarbûrî. İmʽânu’n-nazar fî tevdîhi nuhbeti’l-fiker. nşr. Ebû Saîd Gulâm Mustafâ el-Kâsîmî es-Sindî. Manchester: Dâru’l-Müttakîn, 2. Basım, 1440/2019.
• Şümünnî, Kemâlüddîn Muhammed b. Muhammed b. Hasen. Netîcetü’n-nazar fî nuhbeti’l-fiker. nşr. İntisâr Kays Muhammed Nâyif el-Kaysî. Şam: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1. Basım, 1430/2009.
• Üchûrî, Nûruddîn Ebü’l-İrşâd Alî b. Muhammed b. Abdurrahmân. Hâşiyetü’l-Üchûrî ʽalâ şerhi nuhbeti’l-fiker. nşr. Beşşâr Mecîd Halîl el-Kaysî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1437/2016.