The Sūfī Interpretatıons Of Surah al-Asr Based On Some Sūfī Interpreters

Yıl 2022, Sayı: 16, 37 - 56, 30.12.2022

Eyüp İnce

Öz

Despite being plain and short, Surah al-Asr summarizes the advice given by other surahs in the Qurʾān. Allah reveals the qualities of the perfect believer in this surah. Allah also mentions to what extent morality, an outcome of faith, affects believers’ character. Surah al-Asr begins with a vow to the time and informs that all humanity is in sheer loss, but later it excludes believers from this. Finally, this surah lists the moral virtues that a person should possess, along with faith, such as good deeds, advising the truth, patience and recommending patience to others. Morality forms the essence of Sūfism and is one of the issues of priority for it. Therefore, in this article, the Surah al-Asr was analysed in the light of Sūfī commentaries in which moral interpretations are highlighted. The Sūfī commentaries used in the study included those by Sahl b. ʿAbdallāh al-Tustarī, Abū al-Layth al-Samarqandī, Muhammad b. Hussain al-Sulamī, Abd al-Karīm ibn Hawazin al-Qushayrī, Ruzbihan al-Baqli, Ismaʿil Haqqi Bursawi, Shahabuddin Mahmud al-Ālūs and Ibn ʿAjība. In addition, the divine messages in Surah al-Asr were evaluated from a Sūfī point of view. As the method of the study, some background information about Surah al-Asr was first provided, and then the notion of ‘Asr’, the frustration of humanity, and faith, advising the truth, patience, along with recommending patience, as the means for salvation from being in loss, were discussed based on the aforementioned Sūfī interpretations. The study revealed that the universal truth of the Qurʾān and the moral principles that all humanity needs are emphasized in Surah al-Asr. Furthermore, it was understood that the greatest blessing that Allah gave human beings is time, and that humans are in loss because of the choices they made during this time. Therefore, it was observed that the qualities of faith, good deeds and patience are mentioned as the most important requirements for not being in loss and for being one the people of Paradise. It was also found that these three facts should be conveyed to others.

Anahtar Kelimeler

Sūfism, Surah al-Asr, Sūfī Interpretations, Faith, Good Deeds, Patience

Bazı Sûfî Müfessirler Bağlamında Asr Sûresinin Tasavvufî Yorumu

Öz

Asr sûresi sade ve kısa olmakla birlikte Kur’ân-ı Kerîm’deki diğer sûrelerin öğütlerini özetlemektedir. Allah, kâmil manadaki müminin vasıflarını bu surede zikretmektedir. Ayrıca imanın meyvesi olan ahlakın, müminin karakterine hangi boyutta etki ettiğini bildirmektedir. Asr sûresi öncelikle zamana yenimle başlayıp tüm insanlığın hüsranda olduğunu haber vermektedir. Daha sonra iman edenleri bundan istisna tutmaktadır. Son olarak imandan sonra kişide olması gereken salih amel, hakkı tavsiye etme, sabır ve sabrı başkalarına tavsiye etme gibi ahlakî meziyetleri sıralamaktadır. Ahlak, tasavvufun özünü oluşturduğu gibi birincil derecede önem verip ele aldığı konulardandır. Dolayısıyla bu makalede Asr sûresi, daha çok ahlakî yorumların ön plana çıkarıldığı tasavvufî tefsirler ışığında incelenmiştir. Tasavvufî tefsirlerden özellikle Sehl b. Abdullah Tüsterî, Ebü’l-Leys Semerkandî, Muhammed b. Hüseyin Sülemî, Abdülkerîm b. Hevâzin Kuşeyrî, Rûzbîhân Baklî, İsmail Hakkı Bursevî, Şehâbeddîn Mahmûd Âlûsî ve İbn Acîbe’nin tefsirlerinden istifade edilmiştir. Ayrıca Asr sûresindeki ilahî mesajlar tasavvufî bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Yöntem olarak öncelikle Asr sûresi hakkında bilgi verilip daha sonra Asr sûresinin muhtevasında barındırdığı asr, insanlığın hüsranda olması ve hüsranlıktan kurtuluş vesileleri olan iman, hakkı tavsiye etmek, sabır ve sabrı tavsiye etmek konuları yukarıda zikredilen tasavvufî tefsirler bağlamında ele alınmıştır. Çalışma neticesinde ise Asr sûresinde, Kur’ân-ı Kerîm’in evrensel hakikatine ve tüm insanlığın ihtiyaç duyduğu ahlak prensiplerine vurgu yapıldığı görülmüştür. Ayrıca Allah’ın insanoğluna vermiş olduğu en büyük nimetin zaman olduğu ve bu zaman içerisindeki tercihler neticesinde hüsrana (cehennem) uğranıldığı anlaşılmıştır. Bu bağlamda hüsrana uğramayıp cennet ehlinden olmanın en önemli şartı olarak iman, salih amel ve sabır üçlüsünün zikredildiği, aynı zamanda bu üç hakikatin tebliğ edilmesi gerektiği gözlemlenilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Asr Sûresi, Tasavvufî Yorum, İman, Salih Amel, Sabır

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. Mu‘cemü’l-müfehres. thk. Mansur Fehmi. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-Mısrıyye, 1945.
• Âlûsî, Şehâbeddîn Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsiri’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Ali Abdülbârî Atiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Ateş, Süleyman. İşarî Tefsir Ekolleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Attâr, Ferîdüddîn Ebû Hamid Muhammed b. İbrahim Nîsâbûrî. Tezkiratü’l-evliya. çev. Süleyman Uludağ. Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, 1984.
• Baklî, Ebu Muhammed Sadrüddîn Rûzbihân b. Ebî Nasr, Arâisü’l-beyan fî hakâikı’l-Kur’ân, thk. Ahmed Ferid Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1971.
• Bilgiz, Musa. “Kur’an’da Amellerin Değer Yönünden Mukayesesi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2003), 137-138.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-Beyân Kur’ân Meali ve Tefsiri. çev. Ömer Çelik vd. 10 Cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2005. Cerrahoğlu. İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları,1996.
• Demirci, Mehmet. “Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/151. İstanbul: TDV Yayınları, 1997. Enginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınları, 2006.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Huccetü’l-İslam Muhammed b. Muhammed. İhyâ-u Ulûmiddîn. çev. Ahmet Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1998.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Huccetü’l-İslam Muhammed b. Muhammed. İman Kitabı. çev. Ayhan Ak İstanbul: İlke Yayınları, 2014.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Huccetü’l-İslam Muhammed b. Muhammed. Mîzanü’l-amel. çev. Remzi Barışık. Ankara: Kılıçaslan Yayınları, 1970.
• Gördük, Yunus Emre. “İşarî Tefsirin Mahiyeti, Meşruiyeti ve Batını Yorumdan Farkı”. Marifet Dergisi 11/2 (2011), 9-47.
• Hicazi, Muhammed Mamhmud Hicazi. Furkan Tefsiri. İstanbul: İlim Yayınları, trs.
• İbn Acîbe. İbnü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el Hasenî eş-Şâzelî. el-Bahru’l Medid fî Tefsîri’l Kur’ani’l Mecîd-Kur’ân-ın Tefsiri ve Tasavvufî İşaretleri-. çev. Dilâver Selvi. İstanbul: Semerkant Yayınları, 2011.
• İbn Fürek, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. el-İbâne an-Turuki’l-Kâsıdîn-Tasavvuf Istılahları. çev. Ahmet Yıldırım-Abdülgaffar Aslan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ensârî. Lisânü’l-Arab. thk. Abdullah Ali Kebir, Muhammed Ahmed Hasbullah, Hâşim Muhammed Şâzelî, 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, ty.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Kalın, Faiz, “Asr Sûresi Bağlamında Kur’ân’ın Evrenselliği”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (Haziran 2018), 1-21.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2011.
• Kâsimî, Muhammed ibn Muhammed Cemâluddîn. Mehâsinu’t-Te’vîl (Tefsîru’l-Kâsımî). thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1958.
• Kâşânî, Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Ebi’l-Ganâim Muhammed. Istılâhâtü’s-sûfîyye. thk. Asım İbrahim Keyyâlî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Kelâbâzî, Ebû Bekr Tâcülislâm Muhammed b. Ebû İshâk İbrâhîm b. Yakub el-Buhârî. Doğuş Devrinde Tasavvuf-Taarruf. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin, Letâifü’l-işârât, thk. Seyyid Abdülganî Zâyid. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Ğad Cedîd, 2013.
• Mevdûdî, Ebü’l-Alâ Tefhîmü’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayanî. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Mevlânâ, Celâleddîn-i Rûmî. Mesnevî. çev. Şefik Can. Ankara: Ötüken Neşriyat, 2016.
• Semarkandî, Ebü’l-Leys. Bahrü’l-ulûm. thk. Ali Muhammed Muavvid, Adil Ahmed Abdü’l-Mevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1993.
• Serrâç, Ebu Nasr Abdullah b. Ali Tûsî. el-Lüma fî târîhi’t-tasavvufi’l-İslâmî. thk. Kamil Mustafa Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Hüsran”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/35-36. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. el-Itkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Dîb Buğâ. Beyrut, Dâr İbn Kesîr, 1987.
• Sülemî, Muhammed b. Hüseyin. Hakâiku’t-Tefsîr, thk. Seyyid İmran. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübü’l-İlmiyye, 2001.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsat. Riyad, Dâr-u Kelimetü’t-Tayyibe, 1985.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah b. Yunus b. İsa b. Abdullah Refi. Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm. thk. Muhammed Bâsil Uyun el-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2007.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali ibn Ahmed ibn Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vasît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Azim Yayınevi, 2010.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. çev. Muhammed Coşkun vd. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.