According To The Narrations Reported In The Hadıth Books, Thabit b. Kays And His Marriages Resulting In Mukhala‘A

Yıl 2022, Sayı: 16, 273 - 309, 30.12.2022

Ayşe Gültekin

Öz

Thabit b. Qays b. Shammas, a member of the Banu Khazraj tribe of the Ansar, had the honor of being the orator of the Messenger of Allah. He is a companion who was given the authority to answer the liar Prophet Musaylima by the Prophet. He participated in all the wars except the Battle of Badr and sided with the Prophet (PBUH), and after his death, he participated in the wars against false prophets and was martyred in the Battle of Yamama against Musaylimatü'l-Kezzab.

There are narrations about him in hadith books that he was the orator of the Ansar and the Prophet, that he was afraid of hurting the Messenger of Allah because of his loud voice, that he was worried about being arrogant, that he was warned by the "Prophet" for condemning a companion who did not give him a seat because of his mother, that he asked forgiveness and mercy from the Messenger of Allah for Zubayr b. Bata, who saved him from death, and that he was martyred in the Battle of Yamama. However, the narrations in which his name is mentioned the most are those that he divorced his wives through mukhala‘a.

In this article, it is aimed to reveal the life of Thabit b. Qays, whom the Messenger of Allah praised by saying "What a beautiful man" and prayed for his recovery when he got sick, in the context of the narrations about him. And we willespecially try to determine the narrations about the mukhala‘a by dividing them into three parts as the narrations in the books before Kutub al-Sittah, in the Kutub al-Sittah and in the books during Kutub al-Sittah period and after it.

Anahtar Kelimeler

Thabit b. Kays, Narration, Marriage, Mukhale‘a, The Hadith Books, Thabit b. Kays, Narration, Marriage, Mukhale‘a, The Hadith Books

Hadis Kitaplarında Nakledilen Rivayetlere Göre Sâbit b. Kays ve Muhâlea ile Sonuçlanan Evlilikleri

Öz

Sâbit b. Kays b. Şemmâs Ensâr’ın Hazrecoğulları koluna mensup Rasûlullâh’ın hatîbi olma şerefine erişmiş, kendisine Hz. Peygamber tarafından yalancı Peygamber Müseylime’ye cevap verme yetkisi verilmiş bir sahâbîdir. Bedir Savaşı hariç bütün savaşlara katılarak Nebî (S.A.V)’in yanında yer almış, onun vefatından sonra yalancı Peygamberlere karşı düzenlenen savaşlara katılarak Müseylimetü’l- Kezzâb’a karşı düzenlenen Yemâme Savaşı’ında şehit edilmiştir.
Hadis kitaplarında onun hakkında Ensâr’ın ve Hz. Peygamber’in hatibi olduğuna, sesinin yüksekliği sebebiyle Allah Rasûlünü incitme korkusuna kapıldığına, kibirli olma endişesi taşıdığına, kendisine yer vermeyen bir sahâbî’yi annesi sebebiyle ayıpladığı için Hz. Peygamber tarafından uyarıldığına, vaktiyle kendisini ölümden kurtaran Zübeyr b. Bâtâ için Rasûlullah’tan af ve bağışlanma dilediğine, Yemâme Savaşı’nda şehit edilmesine dâir rivâyetler nakledilmektedir. Ancak onun adının en çok zikredildiği rivâyetler muhâle‘a yoluyla eşlerini boşadığına dair rivâyetlerdir.
Bu makalede Rasûlullâh’ın “Ne güzel adam” diyerek methettiği, hastalanınca iyileşmesi için dua ettiği Sabit b. Kays’ın hayatını kendisinden bahseden rivâyetler özelinde ortaya koymaya ve özellikle muhâle‘a konulu rivâyetleri; Kütübü Sitte öncesi, Kütübü Sitte ve Kütübü Sitte dönemi ve sonrasındaki kitaplarda yer alan rivâyetler şeklinde üç kısma ayırarak tesbit etmeye ve incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Sabit b. Kays, Rivayet, Evlilik, Muhâle‘a, Hadis Kitapları, Sabit b. Kays, Rivayet, Evlilik, Muhâle‘a, Hadis Kitapları

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekir Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. Musannef. 1. Baskı, 10 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Te’sîl, 1436/2015.
• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed. el-Müntehab min Müsned-i Abd b. Humeyd. thk. Ebû Abdillah Mustafâ İbnü’l-Adevî. 2. baskı, 2 Cilt. Riyâd: Dâru Belensiye, 1423/2002.
• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs. thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed. 2 Cilt. Dımeşk: Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs, ts.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb Arnaûd vd. 50 Cilt Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• el-Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Abdülkâdir Atâ, Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Beyhakî. Şuabü’l-Îmân. thk. Muhtâr Ahmed en-Nedvî-Abdülali Abdülhumeyd Hâmid 1. baskı, 14 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• Beyhakî. Ma‘rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr. thk. Abdü’lmu‘tî Emîn Kalacî. Halep; Dâru’l-Va‘y, 1412/1991.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Atekî. Müsned (el-Bahru’z-Zehhâr). thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullah. Beyrut-Medine: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân-Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1409/1988.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. 1. baskı. Dımeşk-Lübnan: Dâru İbn Kesîr, 1423/2002.
• Buhârî. el-Edebü’l-Müfred. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Kâhire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1375.
• Buhârî. et-Târîhu’l-Kebîr. thk. Hâşim Nedvî vd. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Cevad Ali. el- Mufassal fî Târîhi’l-Arab Kable’l-İslâm. 2. baskı, 10 Cilt. Bağdat Üniversitesi, 1413/1993.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü'l-lüğa ve sıhâhu'l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. 3. baskı, 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-ilm li'l-melâyîn, 1404/1994.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî b. Mes’ud b. en-Nu‘mân b. Dînâr el-Bağdâdî. es-Sünen. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvez. 1. baskı. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1422/2001.
• Dârimî, Ebû MuhammedAbdullâh b. Abdirrahmân b. el-Fadl b. Behrâm b. Abdissamed. Sünen. thk. Hüseyin Selim Esed. 1. baskı, 4 Cilt. S. Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 1421/2000.
• Ebû Avâne, Ya‘kûb b. İshâk el-İsferâyînî. Müsned. thk. Eymen b. Ârif ed-Dımeşkî. 1. baskı, 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma ‘rife, 1419/1998.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as el-Ezdî es-Sicistânî. es- Sünen. thk. Şuayb Arnaûd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebu Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. Ahmed b. İshâk b. Mûsâ b. Mehrân el-Isbehânî. Ma‘rifetü’s-Sahâbe. thk. Âdil b. Yûsuf el-Azzâzî. 1. baskı. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
• Hâkim, el-Hâfız Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafâ Abdülkadir Atâ. 2. baskı, 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1422/2002.
• el-Halil b. Ahmed. Kitabü’l-Ayn. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 1. baskı, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Heysemî, Ebu’l-Hasen Nuruddîn Ali b. Süleymân b. Ebî Bekr. Buğyetü’l-Bâhis an Zevâid-i Müsnedi’l-Hâris. thk. Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkırî. Medîne: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1413/1992.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali İbnü’l-Hasen b. Hibetullah. Mu‘cemü’ş-Şüyûh. thk. Vefâ Takıyyüddîn. Dımeşk: Dâru’l-Beşâir, 1421/2000.
• İbn Balabân, Emîr Alaüddîn b. Balabân el-Fârisî. el-İhsân fî Takrîbi Sahîh-i İbn Hıbbân. thk. Şuayb Arnaud. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1991.
• İbnü’l-Cârûd, Ebû Muhammed Abdullah b. Ali. el-Müntekâ mine’s-Süneni’l-Müsnede. Kâhire: Dâru’t-Te’sîl, 1435/2014.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-Mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire. Riyad: Dâru’r-Râye, 1411/1911.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. Musannef. thk. Üsâme b. İbrâhim b. Muhammed. 1. baskı, 15 Cilt. Kâhire, el-Fârûk el-Hadîse li’t-Tıbâati ve’n-Neşr, 1429/2008.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. el-İlelü’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiyye. 1. baskı, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. el-Metâlibü’l-Âliye bi Zevâidi’l-mesânîdi’s-Semâniyye. thk. Sa‘d b. Abdünnâsır b. Abdülazîz vd. 1. baskı, 19 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Âsıme-Dâru’l-Ğays, 1419/1998.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali. Tehzîbü’t-Tehzîb. 1. baskı, 13 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1414/1993.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 3. baskı, 15 Cilt. Riyâd: Dâru’l- Âlemi’l-Kütüb, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. y.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisanü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut:Dâru Sâdır, Beyrut, ts.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid. thk. Muhammed Subhi Hasen Hallâk. 1. baskı, 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ ez-Zührî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer 1. baskı, 11. Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• İshak b. Râhûye, Ebû Ya‘kûb İshâk b. İbrâhim. Müsned. 1. baskı, 4 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Te’sîl, 1437/2016.
• Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Asbehî el-Himyerî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahihu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Riyad: Dâru Taybe, 1427/2006.
• en-Nesâî. Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasânî. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Şuayb Arnaûd. 1. baskı, 12 Cilt. Beyrut-Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• en-Nesâî. es-Sünenü’s-Suğrâ. 1. baskı, 9 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 1433/2012.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Kenzü’d-Dekâik. 1 Cilt. Beyrut-Medine: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye- Dâru’s-Sirâc, 1432/2011. Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân Saîd b. Mansûr b. Şu‘be el-Horasânî. Sünen. thk. Habîbürrahmân el- Azamî. 1. baskı, 2 Cilt. Bombay: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1403/1982.
• Serahsî, Ebû Bekr, Şemsü’l- Eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 1. baskı, 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1409/1989.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Mugnî’l-muhtâc. 1. baskı, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1418/1997.
• Rağıb el-Isfehani. el-Müfredat fi Ğaribi’l-Kur’an. Riyad: Mektebetü Nizar Mustafa el-Bâz, ts.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el- Mu ‘cemü’l-Kebîr. thk. Hamdi Abdülmecid es-Silefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu Müşkil’l-Âsâr. thk. Şuayb Arnaûd. 1. baskı, 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’l-Kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 1. baskı, 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
• Yalçın Ücüoğlu, Sevdenur. Sâbit. b. Kays b. Şemmâs’ın Hayatı ve İslam Tarihindeki Yeri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Yılmaz, İbrahim. İslam Hukukunda Boşanma. Konya: Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2006.
• Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. b. Osman. Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb Arnaûd, Beşşâr Ma‘rûf vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982.