Kâsânî’ye Göre Arz Metodu Çerçevesinde Kaynak Değeri Açısından Haber-i Vâhidler (Bedâiu’s-Sanâi’ Özelinde)

Yıl 2023, Sayı: 17, 251 - 277, 29.06.2023

Sümeyra Keleş Yıldırım

Öz

Makalenin temel amacı hicri altıncı asırda yaşamış, Hanefî mezhebinin önde gelen furû-u fıkıh âlimlerinden Kâsânî’nin (ö.587/1191) Bedâiu’s-Sanâi’ isimli eserinde, haber-i vâhidleri delil kabul etmede uyguladığı yöntemleri tespit etmektir. Genelde İslam fıkıh literatüründe, özelde ise Hanefî mezhebinde önemli yere sahip olan Bedâi’, hadis içeriği açısından oldukça zengindir. Bu zengin hadis içeriğinde haber-i vâhidler de yerini almıştır. Bu bağlamda makalede, Kâsânî’nin bu tür haberleri delil alırken uyguladığı arz yöntemi üzerinde durulmuş, müellifin konuyla ilgili uygulamaları tespit edilmeye çalışılmıştır. İlk olarak haber-i vâhidlerin Kur’ân’a arzı incelenmiş, bu kısım Kur’ân’a arzla vacip ya da sünnet olarak kabul ettiği ve Kur’ân’a muhalif olarak geldiği için reddettiği haberi vâhidler başlığı altında açıklanmaya çalışılmıştır. Daha sonra Kâsânî’nin haber-i vâhidleri mütevâtir-meşhur sünnete, icmâya ve umumu belvâya arzı konusunda yaptığı açıklamalara değinilmiştir. Son olarak müellifin haber-i vâhidlerin kıyasa muhalif gelmesi durumunda rivayeti tercih durumu incelenmiştir. Aynı zamanda çalışmamızda Kâsânî’nin haber- vâhidleri delil almada Hanefî mezhebine tabi olduğu ya da varsa ondan ayrıldığı durumlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak Kâsânî’nin haber-i vâhidleri delil almada Hanefî mezhebinin genel görüşüne riayet ettiği, bu konuda mezhebi çizgisinden ayrılmadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hadis Usûlü, Haber-i Vâhidler, Hanefî, Kâsânî, Bedâiu’s-Sanâi’

According to Qasani, Khabar al-Wahids in Terms of Source Value in the Framework of Ard Method (In the Special of Bedai al-Sanai)

Öz

The main purpose of the article is to determine the methods applied by Kâsânî (d.587/1191), one of the leading scholars of the Hanafi school of fiqh, who lived in the sixth century AH, in accepting khabar al-wâhid as evidence in his book Bedâiu's-Sanâi. Bedai', which has an important place in Islamic fiqh literature in general and Hanafi sect in particular, is very rich in hadith content. khabar al-wâhid also took their place in the content of this rich hadith. In this context, the article focuses on the method of submission that Kâsânî used while taking such news as evidence, and the practices of the author on the subject were tried to be identified. First of all, the presentation of haber-i-wahids to the Qur'an was examined. In this part, the news that he accepted as wajib or sunnah on the Qur'an and rejected it because it was contrary to the Qur'an was tried to be explained under the title of wahids. Then, the explanations of Kâsânî about the mutawatir-famous sunnah, consensus and the presentation of the news to the public are mentioned. Finally, it has been examined whether the author prefers the narration when the news of the revelations contradicts the qiyas. At the same time, in our study, it has been tried to determine the cases in which Kâsânî followed the Hanafi sect in obtaining evidence from the khabar al-wâhid or, if any, separated from it. As a result, it has been seen that Kâsânî complied with the general view of the Hanafi sect in taking the khabar al-wâhid as evidence, and did not depart from the sectarian line in this regard.

Anahtar Kelimeler

Bedâiu, Hanafi, Hadith Method, Khabar al-wâhid., Kâsânî

Kaynakça

• Abdurrezzak, Ebû Bekr ibn Hemmam ibn Nâfi’ es-San’ânî. el-Musannef fi’l-Hadîs. thk. Habîb er-Rahman el- A’zamî. 1-11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 2. Baskı, 1973.
• Acâc, Muhammed. es-Sünnetü kable’t-Tedvîn. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 3. Baskı, 1980.
• Beyhakî, Ahmed ibn Hüseyin ibn Ali ibn Musa el-. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdülkâdir. 1-10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Baskı, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed ibn İsmail el-. el-Câmiu’s-Sahîh. 1-8 Cilt. İstanbul, Çağrı Yayınları, 1981.
• Çakın, Kamil. “Hadislerin Kur’ân’a Arzı Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34/1, Nisan, 1995.
• Dârekutnî, Ali ibn Ömer ed-. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut, Hasan ibn Abdü’l-Mun’ım, Seîd el-Lehâm. 1-5 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1. Baskı, 2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed ibn Abdurrahman ed-. es-Sünen. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 1-4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 1. Baskı, 2000.
• Ebû Avâne Yakub ibn İshak ibn İbrahim el-İsferâyînî. el-Müstahrec. thk. Eymen ibn Ârif ed-Dımeşkî. 1-5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1998.
• Ebû Dâvûd, Süleyman ibn el-Eş’as ibn İshak ibn Beşîr es-Sicistânî. es-Sünen. 1-5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ebû Ya’lâ el-Mevsılî, Ahmed ibn Ali ibn el-Müsennâ et-Temîmî. el-Müsned. thk. Hüseyin Selim Esed. 1-13 Cilt. Dımeşk: Dâru’l Me’mûn li’t-Türâs. 1. Baskı, 1984.
• Ebû Hanîfe, Nu’man ibn Sâbit ibn Zûtâ ibn Mâh. el-Âlim ve’l-Müteallim. thk. Zâhid el-Kevserî. Kâhire: Matbaatü’l-Envâr, 1368.
• Ebû Yusuf, Yakub ibn İbrahim el-Ensârî. er-Redd alâ Siyeri’l-Evzâî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. Hindistan: Lecnetü İhyai’l-Maârifi’n-Nu’maniyye, trs.
• Ebû Zehra, Muhammed. Ebû Hanîfe. çev. Osman Keskioğlu. Ankara: DİB. Yayınları, 2. Baskı, 1997.
• Ebû Zehv, Muhammed. el-Hadis ve’l-Muhaddisûn. Mısır: Matbaatü Mısır, Şirketü Müsâhemetü Mısriyye, 1. Baskı, 1958.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed ibn Abdullah el-. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, tlhs. Zehebî, thk. Mustafa Abdülkadir. 1-4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1990.
• Hüseyin Hansu, Mütevâtir Haber Bilgi Değeri ve İslam Düşüncesindeki Yeri. Van: Bilge Adamlar Yayınları, 2008.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. 1-6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Baskı, 1992.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah ibn Muhammed. el-Musannef fi’l-Ehadîs ve’l-Âsâr. 1-7 Cilt. Beyrut: Müessesetü Kütübi’s-Sekafiyye, 1. Baskı, 1989.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu'l-Fadl Ahmed ibn Ali ibn Muhammed ibn Ahmed. Nüzhetü'n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti'l-Fiker. thk. Nureddin Itr. Dımeşk: Matbaatü’s-Sabah, 2. Baskı, 2000.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed ibn Muhammed. el-Mevsûâtü’l-Hadîsiyye Müsnedü’l-İmam Ahmed ibn Hanbel. thk. Şuayb Arnavut, Muhammed Naîm Araksûsî, İbrahim ez-Zeybek, Muhammed Rıdvan Araksûsî. 1- 50 Cilt. Beyrut: 1. Baskı, 2001.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed ibn Hibbân ibn Ahmed el-Bustî. Sahîhu ibn Hibbân. thrc. Şuayb Arnavut. 1-18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Baskı, 1997.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed ibn İshak. es-Sahîh. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. 1-4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 2. Baskı, 1996.
• İbn Kutluboğa, Ebu’l-Fidâ’ Zeynüddîn Kasım. Tâcü’t-Terâcîm. thk. Muhammed Hayr, Ramazan Yusuf. Dımeşk: Dâru’l-Kâ’, 1996.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed ibn Yezîd. es-Sünen. 1-2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr ibn Mesud ibn Ahmed el-. Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’. thk. Muhammed Muhammed Tamir, Muhammed es-Saîd ez-Zeynî, Vecîh Muhammed Ali. 1-10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2005.
• Kâtip Çelebî, Mustafa ibn Abdullah Hacı Halife. Keşfü’z-Zünûn ani’l-Esâmî’l-Kütüb ve’l-Fünûn. 1-2 Cilt. Beyrut: Dâru-Fikr, 1994.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhidlerin İtikat ve Teşrî Yönlerinden Değeri. İstanbul: Ensar Yay., 2. Basım, 2014.
• Kevserî, Muhammed Zâhid el-. Fıkhu Ehli’l-Irak ve Hadîsühüm. thk. Abdülfettah ibn Muhammed Ebû Gudde. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye, trs.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş -Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Baskı, 2009.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir ibn Muhammed ibn Muhammed el-. el-Cevâhiru’l-Mudıyye fî Tabakâti’l-Hanefîyye. thk. Abdülfettah Muhammed. 1-2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, trs.
• Leknevî, Ebu’l-Hasenât Muhammed Abdülhay el-. el-Fevâidü’l-Behiyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye. Cilt. Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, trs.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn ibn el-Haccâc. el-Câmiu’s-Sahîh. nşr. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 1-2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed ibn Şuayb ibn Ali en-. es-Sünen. 1-7 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed ibn Ebû Sehl Ahmed es-. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el- Afgânî, 1-2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, trs.
• Şâfiî, el-Müsned, Ebû Abdullah Muhammed ibn İdris ibn Ahmed eş-. el-Müsned. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, h.1400.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman ibn Ahmed et-. el-Mu’cemü’l-Kebîr. thrc. Hamdi Abdülmecîd es-Selefî. 1-25 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Mektebetü ibn Teymiyye, trs.
• Tuzcu, Recep. Hanefî Usulünde Hadis. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1. Baskı, 2014.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed ibn Îsa ibn Sevre et.- el-Câmiu’s-Sahîh. 1-5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ukaylî, Ebû Ca'fer Muhammed ibn Amr. Kitabü'd-Du'afâi’l-Kebîr. thk. Abdülmu'tî Emin Kal'acî. 1-4 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1. Baskı, trs.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebi’nin Hadis Metodu. Ankara: DİB Yayınları, 1994.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 23. Baskı, 2016.