Kur’an’ın İçeriksel Açıdan İslam Hat Sanatına Etkisi

Yıl 2023, Sayı: 17, 117 - 138, 29.06.2023

Nurullah Yılmaz

Öz

Kur'an merkezli bir toplum inşa etmek İslam dininin hedefidir. Geleneğine sımsıkı bağlı Arap toplumu İslam'la birlikte hızlı bir şekilde şekillenmiştir. Karanlık bir çağda vahiy insanlığa rehber olmuştur. İslam sanatları ve hat sanatı da vahyin rehberliğinden büyük bir pay almıştır. İslam hat sanatı icra eden hattatlar Kur’anî bakış açısıyla güzeli arama çabası içine girmişlerdir. Görsel bir sanat olan hat sanatı İslam'ın güzelliklerini ortaya koymuştur. Bin yıllık bir geleneğe sahip İslam hat sanatı vahiyden beslenmiştir. Kur'ân-ı Kerîm'in kendine mahsus bir yazı şekli bulunmaktadır. Mushafların yazıları günümüze kadar özenle icra edilmiş sanat olarak ele alınmıştır. Bu titizlik sebebiyledir ki kuran yazısı olan hat sanatıyla ilgili müstakil eserler yazılmıştır. Bu eserler ele alınırken Kur’an’ın içeriğinden faydalanarak kaleme alınmıştır. Çok eski devirlerden beri kur an yazısına ehemmiyet verilmiş "Resmü'l-Mushaf" başlığı altında yazıyla alakalı bilimsel ve teknik açıdan bilgiler verilmiştir. Alimler Mushaf yazısının kurallarına uymanın gerekli olduğuna işaret etmişlerdir. Kur’an yazısının “Tevkifi” olduğu görüşünü kabul etmeleri hasebiyle mana bakımından Kur’an’dan esinlenerek icra edilmesi ve ona muhalefet edilmemesi üzerinde durmuşlardır. Kur’an bütün ilimlerde olduğu gibi sanat alanında da içerik ve biçim açısından büyük bir etkiye sahip olmuştur. Bu çalışmamızda içerik bakımından Kur'an'ın hat sanatına etkisi üzerinde durulmuştur. İslam hat sanatının kronolojik bilgisinden ziyade kapsamlı bir araştırmayla hat sanatının Kur’anî yönüne dikkat çekilmiştir. Bunları ortaya koyarken tasnif yönteminden faydalanarak İslam hat sanatının üslubundaki metot ve uygulama hususundaki Kur'an'ın etkisi yorumlanmaya çalışılmıştır. Bu alandaki çalışmaların yetersiz olması hasebiyle çalışmanın hat sanatının günümüze kadar Kur'an merkezli geliştiği iddiaları kapsamından yola çıkarak Kur’an’ın içerik bakımından hat sanatına olan etkisine dair sonuçlar bildirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Sanat, İslam Sanatları, hat.

The Influence of the Qur'an on Islamic Calligraphy in Terms of Content

Öz

Creating a Qur'an-centered society is the goal of Islam. The Arab society, which is deeply attached to its tradition, was quickly shaped with Islam. In a dark age revelation has been a guide to humanity. Islamic arts and calligraphy also took a large share from this guidance of the revelation. Artists performing Islamic art have tried to search for the beautiful from the perspective of the Qur'an. Calligraphy, a visual art, revealed the beauties of Islam. Islamic calligraphy, which has a thousand-year tradition, has benefited from revelation. The Qur'an has a unique writing style. The writings of the mushafs have been handled as art that has been meticulously performed until today. Due to this meticulousness, individual works were written about calligraphy, which is the script of the Qur'an. While these works were being handled, they were written by making use of the content of the Qur'an. Scientific and technical information about the text has been given under the title of "Resmü'l-Mushaf". Scholars have pointed out that it is necessary to follow the rules of the Mushaf script. Since they accepted the view that the Qur'anic writing is "Tevkifi", they emphasized that it should be performed by being inspired by the Qur'an in terms of meaning and not to oppose it. The Qur'an has had a great influence in the field of art as well as in all sciences in terms of content and form. In this study, the effect of the Qur'an on calligraphy in terms of content is emphasized. Attention has been drawn to the Qur'anic aspect of calligraphy through a comprehensive research rather than chronological knowledge of Islamic calligraphy. While doing these, the effect of the Qur'an on the method and application of the style of Islamic calligraphy was tried to be interpreted by making use of the classification method. Since the studies in this field are insufficient, starting from the scope of the claims that the art of calligraphy has developed so far as the Qur'an-centered, the results regarding the effect of the Qur'an on the art of calligraphy in terms of content have been reported.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Art, Islamic Arts, Calligraphy

Kaynakça

• Acar, Şinasi. Türk Hat Sanatı. İstanbul: Antik Kültür Yayınları, 1999.
• Ayvazoğlu, Beşir. İslâm Estetiği ve İnsan. İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
• Berk, Süleyman. Devlet-i Aliyye’den günümüze hat sanatı. Ankara: İnkılab Yayınları, 2013.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Tefsir Tarihi. Ankara: Diyanet İşleri Bakanlığı Yayınları, 1955.
• Can, Yılmaz- Gün, Recep. Ana Hatlarıyla Türk İslam Sanatları ve Estetiği. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2015.
• Çam, Nusret. İslam’da Sanat Sanatta İslam. Ankara: Akçağ Yayınevi, 1999.
• Çetintaş, Özgür. “Ankara Alaeddin Camii Kitabelerinin Hat Sanatı Yönünden İncelenmesi”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 43 (ts.).
• Derman, M Uğur. “Hat”. 16/427-437. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1997.
• Derman, M Uğur. “Hattat”. 16/493-499. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1997.
• Faruki, İsmail Raci el-Faruki, Luis Lamia el-. İslam Kültür Atlası. çev. Mustafa Okan Kibaroğlu- Zerrin Kibaroğlu. İstanbul: İnkılab Yayınları, 1997.
• Gökbilgin, M Tayyib. Osmanlı Paleografa ve Diplomatik İlmi. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1992.
• Grabar, Oleg- Yavuz, Nuran. İslam Sanatının Oluşumu. Istanbul: Alfa, 2018.
• Habib. Hat ve Hattatun. çev. Samiye Muhammed Celal. Kahire: el-Metabiu’l Emire, 2010.
• İbn Haldun, Abdurrahman. Mukaddime-i İbn-i Haldun. çev. Halil Kendir. II Cilt. Ankara: İmaj, 2004.
• İbni Kesir, İmaduddin İsmail. Fedailu’l-Kur’an. Beyrut, 1987.
• Karadeniz, Mustafa Uğur. İslam Sanatları Estetiği Açısından Klasik Türk Şiiri. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2018.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Meali. Ankara: Diyanet İşleri Bakanlığı, 2017.
• Koç, Turan. İslam Estetiği, 2020.
• Kürdi, Muhammed Tahir. Tarihu’l Hatti’l Arabi ve Adabuhu. el-Mektebetu’l Hilali, 1939.
• Mutluel, Osman. “İslam Düşüncesinde Hat Sanatı veya Kalemin Şarkısı”. The Journal of Academic Social Science Studies 6/6 (2013), 863-876.
• Mutluel, Osman. S. Ahmet Arvasi’de İslam Estetik ve Sanatı. Cağaloğlu, İstanbul, 2012.
• Nasr, Seyyid Hüseyin-Demirhan, Ahmet. İslam Sanatı ve Maneviyatı, 2017.
• Niewöhner, Elke. İslam Sanatı ve Mİmarisi. ed. Markus Hatstein. Literatür, ts.
• Özkeçeci, İlhan. Hat Sanatını Tanımak. İstanbul: Yazıgen, 2017.
• Rado, Şevket. Türk Hattatları. İstanbul: Yayın Matbaacılık, ts.
• Sami, Ahmed Abdulhalim. el-Hattu’l Kufiyü’l-Hendesi el-Murabba’a. İskenderiyye: Müessesetü’ş-Şebabi’l- Camia, 1991.
• Seâlibî, Ebi Mansur Abdulmelik b. ismail. Simâru’l-Kulûb. daru’l-Mearif, 1985.
• Serin, Muhittin. Hat Sanatı Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Kubbealtı, 2019.
• Serin, Muhittin. Hat sanatı ve meşhur hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve San’at Vakfı, 1999.
• Suli, Muhammed Yahya es-. Edebü’l Küttab. ed. Muhammed Behcet el-Eseri. Kahire: Matba’tu Selefiyye, 1341.
• Sülün, Murat. Sanat Eserine vurulan Kur’an Mührü. İstanbul, 2006.
• Uğur, Ahmet. Epigrafi ve Paleografi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat fakültesi Yayınları, 1983.
• Yazır, Mahmud Bedreddin. Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli. III Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Bakanlığı, 1989.
• Yıldırım, Enbiya. Hüsn-i Hat ve Hadis. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Zerkani, Muhammed Abdulazim ez-. Menahili’l İrfan fi Ulumi’l-Kur’an. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l Asriyye, 1996.