Müfessir İbnü’l-Arabî’nin İlim Yolculuğu ve İzlenimleri

Yıl 2023, Sayı: 17, 215 - 250, 29.06.2023

Müslüm Yıldırım

Öz

ÖZ
Bu makalede, Endülüs/İşbîliye-Sevilla’da 468/1076 yılında doğan ve 543/1148 yılında vefat eden müfessir, fakih, Kâdı Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî İbnü’l-Arabî’nin kendi anlatımları esas alınarak yaklaşık on yıl süren ilim yolculuğuna yer verilmiştir. İbnü’l-Arabî’nin Endülüs’ün İşbiliye şehrinden başlayan ve Doğu’da pek çok ilim merkezine uzanan ilim yolculuğunu Endülüs’ten Mısır’a kadar olan devre yanında Kudüs, Dımaşk, Hicaz ve Bağdat devresi olarak bir sınıflandırmaya tabi tutmak mümkündür. İbnü’l-Arabî eğitim hayatı boyunca başta Kudüs olmak üzere Bağdat ve diğer iilim merkezlerindeki pek çok hocadan ders aldığı gibi, pek yer gezmiş, ilmi münazaralara katılmış, gördüğü yerler, yaşadıkları ve yaptığı gözlemler hakkında önemli bilgiler sunmuştur. Yaşadığı dönemin ilmî, ictimâî ve siyâsî olaylarına bizzat yer veren İbnü’l-Arabî, ilim yolculuğuna, maalesef hepsi elimizde olmayan Tertîbü’r-rihle li’t-terğîbi fi’l-mille adlı eserinde yer verdiği gibi Âhkâmü’l-Kur’ân ve diğer bazı çalışmalarında da zaman zaman yer vermektedir. Dolayısıyla Endülüslü bir âlimin binlerce kilometrelik yolculuğunda uğradığı yerler hakkında bilgiler vermesi ayrıca uzun bir zaman alacak olan yolculuğunu memleketinden çıkışından dönüşüne kadar anlatması tarihe kayıt düşmek açısından son derece önem arz etmektedir. Memleketinde bir ara kâdılık görevi de yapan İbnü’l-Arabî, tefsir dışında ulûmu’l-Kur’ân, hadîs, fıkıh, fıkıh usûlü, kelâm, gramer, ahlak gibi farklı konularda pek çok eser te’lif eden ansiklopedik bir şahsiyet olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Tefsir, Anlatı, Ebû Bekir İbnü'l-Arabî, Endülüs, Kudüs, Bağdat

The Scientific Journey and The Impressions of Mufassir Ibn Al-Arabi

Öz

Abstract
In this article, the journey of knowledge that lasted for about ten years based on the own narratives of Qadi Abu Bakr Muhammad b Abdallâh b. Muhammad al-Ma‘âfirî, Ibn al-Arabi who was a mufassir and a fakîh, who was born in 468/1076 in al-Andalus/Isbiliye-Seville and died in 543/1148, is discussed. It is possible to classify Ibn al-Arabi’s scientific journey, which starts from the city of Isbiliye in Andalus and extends to many science centers in the East, as the period from Andalus to Egypt, as well as the period of Jerusalem, Damascus, Hijâz and Baghdad. During his education, Ibn al-Arabi not only took lessons from many teachers in Jerusalem, Baghdad and as well as other science centers, but also traveled to many places, participated in scientific debates, and provided important information about the places he saw, lived and observed. Ibn al-Arabi, who personally included the scientific, social and political events of the period in which he lived during his scientific journey in his work called Tartib al-rohla li al-targhib fi al-millah , which unfortunately is not all in our hands, as well as in Ahkâm al-Qur’ân and some other of his works. Therefore, it is historically extremely important for an Andalusian scholar to give information about the places he visited on his journey of thousands of kilometers and to tell about his journey, which took a long time, from his departure from his hometown until his return. Ibn al-Arabi, who also served as a qadi in his country for a while, is a very important scholar who wrote many works on different subjects apart from tafsir such as ulûm al-Qur'ân, hadith, fiqh, fiqh method, kalam, grammar and morality.

Anahtar Kelimeler

History, Tafsir, Narrative, al-Andalus, Ebu Bakr Ibn al-Arabi, Jerusalem, Baghdad

Kaynakça

• Arslan, el-Emîr Şekîb. el-Hulelü’s-sündüsiyye fi’l-ahbâr ve’l-âsâri’l-Endelüsiyye. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hayât, ts.
• Arslan, el-Emîr Şekîb. Hulâsatü târîhi’l-Endelüs ilâ sukûti Gırnâta. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, 1403/1983.
• Arslan, Fazlı-Erkoçoğlu, Fatih. “Ziryâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/464-465. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Avcı, Casim. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/327-329. (Ankara: TDV Yayınları, 2002).
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-müfessirîn. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1402/1982.
• Baltacı, Ahmet. “İbnü’l-Arabî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/488-491. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Akîdetü’n-Nizâmiyye fi’l-erkâni’l-İslâmiyye. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1412/1992.
• Çağrıcı, Mustafa. “Gazzâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/489-505. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Dabbî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Yahyâ b. Ahmed b. Amîre. Bugyetü’l-mültemis. thk. İbrâhîm el-Ebyârî. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-Mısrî, 1410/1989.
• Feth b. Hâkân, Ebû Nasr el-Feth b. Muhammed b. Ubeydillâh. Kalâidü’l-ikyân ve mehâsini’l-a’yân. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1409/1989.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâü ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Gazzâlî. el-Münkız mine’d-dalâl ve’l-müfsıh ani’l-ahvâl -ve’l-mûsıl ilâ zi’l-izzeti ve’l-celâl-. thk. Cemîl Salîbâ- Kâmil Iyâd. Beyrut: Dârü’l-Endelüs, ts.
• Hasan, İbrâhîm Hasan. Târîhü’l-İslâm. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîyl-Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısrıyye, 12. Basım. 1411/1991.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• İbnü’l-Arabî. el-Ahkâmü’l-Kur’ân es-suğrâ. thk. Saîd Ahmed A‘râb. 2 Cilt. Fas: ISESCO, 1412/1991.
• İbnü’l-Arabî. Kânûnü’t-Te’vîl. thk. Muhammed es-Süleymânî. Beyrut: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 1406/1986.
• İbnü’l-Arabî. Ârizatü’l-ahvezî fî şerhi’t-Tirmizî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Arabî. el-Emedü’l-aksâ fî ma’rifeti esmâi’l-hüsnâ ve sıfâtihi’l-ulâ (ef’âlihî Teâlâ). thk. Abdullah et- Tevratî-Ahmed Arrûbî. Mağrib: Dârü’l-Hadîs el-Kettâniyye, 1436/2015.
• İbnü’l-Arabî. en-Nâsih ve’l-Mensûh. thk. Abdülkebîr el-Alevî el-Medgarî. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe ed- Dîniyye, ts.
• İbnü’l-Arabî. el-Kabes fî şerhi Muvattâi Mâlik b. Enes. thk. Muhammed Abdullah Vüld Kerîm. 3 Cilt. Beyrut: Dârü Garbi’l-İslâmî, 1992.
• İbnü’l-Arabî. el-Mesâlik fî şerhi Muvattai Mâlik. thk. Muhammed b. el-Hüseyn es-Süleymânî-Âişe b. el- Hüseyn es-Süleymânî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü Garbi’l-İslâmî, 1428/2007.
• İbnü’l-Arabî. Maa’l-Kâdî Ebî Bekr b. el-Arabî/Tertîbü’r-rihle fi’t-terğîbi mille. thk. Saîd A’râb. Beyrut: Dârü Garbi’l-İslâmî, 1407/1987.
• İbnü’l-Arabî. el-Avâsım mine’l-kavâsım. thk. Ammâr Tâlibî. Kahire: Dârü’t-Türâs, ts.
• İbnü’l-Arabî. Sirâcü’l-mürîdîn fî sebîli’d-dîn. thk. Abdullah et-Tevrâtî. Mağrib: Dârü’l-Hadîs el-Kettâniyye, 1438/2017.
• İbn Asakir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî. Tarihu Medîneti Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme el-Ömerî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
• İbnü’l-Ebbâr, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Ebî Bekr b. Abdillâh b. Abdirrahmân b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Kudâî. et-Tekmile li-Kitâbi’s-Sıla. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 4 Cilt. Tunus: Dârü Garbi’l-İslâmî, 2011.
• İbn Beşküvâl, Ebü’l-Kâsım Halef b. Abdilmelik b. Mes‘ûd b. Mûsâ b. Beşküvâl el-Endelüsî. Kitâbü’s-Sıla fî târîhi eimmeti’l-Endelüs. thk. İbrâhîm el-Ebyârî. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-Mısrî, 1410/1989.
• İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ (Ebû İshak) Burhânüddîn İbrâhîm b. Alî b. Muhammed el-Ceyyânî el-Medenî. ed- Dîbâcü’l-müzheb fî ma’rifeti a’yâni ulemâi’l-mezheb. Kahire: Dârü’t-Türâs, ts.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Kitâbü’l-İber ve dîvânü’l-mübtedeʾ ve’l-haber. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1421/2001.
• İbn Hayr, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr b. Ömer el-İşbîlî. Fehresetü mâ revâhu an şüyûhihî mine’d-devâvîni’l- musannefe fî durûbi’l-ilm ve envâi’l-maârif. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2. Basım, 1417/1997.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkâdir el-Arnaût-Mahmûd el-Arnaût. 11 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 1406/1986-1414/1993).
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l- Maârif, 1410/1990.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. el-Ğunye: Fihristü şüyûhi’l-Kâdî İyâz. thk. Mâhir Züheyr Cerrâr. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1402/1982.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1402/1982.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. Makâlât. Kahire: ts.
• Kılıç, Muharrem. “Turtûşî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/430-431. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri-Tomar, Cengiz. “İbn Asakir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/322-323. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Mahlûf el-Münestîrî, Muhammed b. Muhammed b. Ömer. Şeceretü’n-nûri’z-zekiyye fî tabakāti’l-Mâlikiyye. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1349.
• Makkarî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Nefhu’t-tîb min gusni’l- Endelüsi’r-ratîb ve zikru vezîrihâ Lisâni’d-dîn İbni’l-Hatîb. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru Sadır, 1388/1968.
• Makkarî, Ezhârü’r-riyâz fî ahbâri iyâz. thk. Mustafa es-Sekkâ-İbrâhim Ebyârî-Abdülhafîz Şelebî. 3 Cilt. Kahire: Lecnetü’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1358-1361/1939-1942.
• Mübarek, Zeki. el-Ahlâk inde’l-Gazâlî. Mısır: Matabaatu’r-Rahmaniyye, ts.
• Özaydın, Abdülkerim. “Belâtüşşühedâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/391-392. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Özdemir, Mehmet. “İspanya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/211-225. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Özel, Ahmet. “Zevzenî, Hüseyin b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/312-313. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yıldırım, Müslüm. “Ahkâmü’l-Kur’ân”. Fırat İlahiyat Dergisi 24/1 (2019), 191-196.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî. Siyeru a’lâmi’n- nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Naîm el-Urkûsî. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 11. Basım, 1417/1996.