Hanefi Mezhebi Fetva Usûlü Konularının Tarihsel Gelişimi

Yıl 2024, Sayı: 19, 9 - 27, 30.06.2024

Oğuzkağan Demir

Öz

Resmü’l-müftî ilkeleri mezhep teşekkülü sonrasında oluşmaya başlar. Ancak bu ilkeler Hanefi muhitlerinde müstakil bir literatürde ele alınmaz. Bu ilkeler, fetâvâ literatürünün mukaddimeleri veya eserin sonunda mesâilü şettâ bölümleri, füru‘ fıkıh kitaplarının mukaddimeleri veya edebü’l-kâdî bölümleri, usulü fıkıh eserlerinin ictihad bölümleri ve spesifik bir konu hakkında yazılan müstakil risaleler başta olmak üzere fıkıh literatüründe kimi zaman yarım sayfa kimi zaman birkaç sayfa çoğu zaman ise satır arası bilgiler olmak üzere işlenir. X./XVI. yüzyıl ve sonrasında ise Hanefi muhitlerinde bu ilkeler bir araya getirilerek müstakil risalelerde ele alınmaya başlar.

Anahtar Kelimeler

Fetva Usûlü,, Müftü, Müsteftî, Literatür

Hıstorical Development of the Issues of Usūl al-Fatwa of Hanafi Maddhab

Öz

The principles of rasm al-muftî began to emerge after the IIth/VIIIth century. However, these principles are not discussed in a separate literature in Hanafî madhhab. These principles are discussed in the introductions or the masâilu shetta (various issues) of the fatawa literature, the adâb al-kâdî sections of the furû‘ fiqh books, the ijtihad sections of the usul al-fiqh works, and in independent treatises (rasâil) written on a specific subject. In the X/XVIth century and later in regions of Hanafî these principles began to be discussed in independent treatises (rasâil).

Anahtar Kelimeler

Fatwa, Muftî, Mustaftî, Literarute

Kaynakça

• Âlim b. Alâ, Ferîdüddin el-Enderpetî. el-Fetâva’t-Tatarhâniyye. Mektebetü Hanefiyye, 2010.
• Attâbî, Ebu Nasr (Ebü’l-Kâsım) Zeynüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer el-Buhârî. Câmiʿu’l-fıkh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, 1138.
• Aynî, Mehmed Fıkhî. Risâle fî Edebi’l-müftî. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2018.
• Burhâneddîn el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Mergînânî. el-Muhîtü’l-Burhânî. thk. Abdülkerim Sâmî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Ençakar, Orhan. Hanefî Mezhebi Nevâdir Literatürü. Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2019.
• Ençakar, Orhan. “Kınalızâde Ali Efendi’nin (ö. 979/1572) Tabakātü’l-mesâil Adlı Risalesinin Tahkik ve Tahlili”. İslam Araştırmaları Dergisi 47 (2022), 97-143.
• Gaznevî, Cemâleddîn Ahmed b. Muhammed b. Mahmûd. el-Hâvi’l-Kudsî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 660.
• Hâdimî, Ebu Saîd Mehmed b. Mustafa. Mecâmiʿu’l-hakâʾik ve’l-kavâʿid ve cevâmiʿu’r-revâʾik ve’l-fevâʾid fî usûli’l-fıkh ve’l-kavâidi’l-fıkhiyye. thk. Hâlid Azîzî. Dımaşk: Müessesetü’r-Risale, 2016.
• Hasîrî, Ebu Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. Enûş el-Buhârî el-Hanefî. el-Hâvî fi’l-fetâvâ. Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa Koleksiyonu, 549.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. el-ʿUkûdü’d-dürriyye fî tenkîhi’l- Fetâva’l-Hâmidiyye. Beyrut: Darü’l-Ma’rife, 1236.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Şerhu Ukûdi resmi’l-müftî. İstanbul: Klasik, 2016.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Şerhu Ukûdi resmi’l-müftî. thk. Şenol Saylan. Ankara, 2021.
• İbn Kemal Paşa, Şemseddin Ahmed. “Risâle fî Duhûli veledi’l-bint fi’l-mevkûfi ale’l-evlâd”. Mecmû’ resâili’l- allâme İbn Kemâl Paşa. thk. Hamza el-Bekrî vd. İstanbul: Darü’l-Lübâb, 2018.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kâsım b. Kutluboğa b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el- Mısrî. et-Tashîh ve’t-tercîh alâ Muhtasari’l-Kudûrî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2014.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-râʾik şerhu Kenzi’d-dekâik. thk. Zekeriyya Umeyrât. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr. Darü’l-fikr, ts.
• Kâdî Cüken. Hizânetü’r-rivâyât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, 1520.
• Kâdîhân, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn Hasen b. Mansûr b. Mahmûd el-Özkendî el-Fergânî. Fetâvâ Kâdîhân (el- Fetâva’l-Hâniyye). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Kâdûrî, Yusuf b. Ömer. Câmi‘u’l-muzmerât ve’l-müşkilât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, 1620.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. en-Nâfiʿu’l-Kebîr Limen Yutâliʿu’l-Câmiʿa’s- Sagîr. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1986.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. et-Taʿlîkâtü’s-seniyye ʿale’l-Fevâʾîdi’l-behiyye. Beyrut: Darü’l-Ma’rife, ts. Erişim 10 Ağustos 2021
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. ʿUmdetü’r-riâye fî halli Şerhi’l-Vikâye. nşr. Salâh Muhammed Ebü’l-Hâc. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Mercânî, Ebü’l-Hasen Şihâbüddîn Hârûn b. Bahâiddîn b. Sübhân el-Kazanî. Nâzûretü’l-hak fî farziyyeti’l-ʿişâ ve in lem yeğibi’ş-şafak. thk. Orhan b. İdris Ençakar, Abdülkadir b. Selçuk Yılmaz. İstanbul/Amman: Dârü’l-Hikme /Dârü’l-Feth, 2012.
• Özer, Hasan. “Pîrîzâde İbrahim ve ‘Mezhebi’l-İmâmi’l-Azam’ İsimli Risalesinin Tahkik ve Tercümesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (2012), 327-341.
• Remlî, Hayreddîn b. Ahmed b. Alî el-Eyyûbî el-Uleymî el-Fârûkî. el-Fetâva’l-Hayriyye. Kahire: el-Matbaatü’l- Kübra’l-Emîriyye, Bolak., 1882.
• Sadrüşşehîd, Ebu Hafs Hüsâmüddîn Ömer b. Abdilazîz b. Ömer b. Mâze el-Buhârî. Şerhu Edebi’l-kâdî. thk. Muhyî Hilâl es-Serhân. Bağdat: Vizâretü’l-Evkaf, 1977.
• Saylan, Şenol. “Muhammed Ed-Destinâî’nin Âdâbü’l-Müftîn Adlı Risâlesi: İnceleme Ve Tahkîk”. Trabzon İlahiyat Dergisi 6/1 (2019), 549-574.
• Semerkandî, İmâmü’l-Hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm Ebü’l-Leys. en-Nevâzil. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2021.
• Sicistânî, Yusuf b. Ahmed. Münyetü’l-müftî. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih.
• Şah Veliyyullah, Ebu Abdilazîz Kutbüddîn Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn ed-Dihlevî el-Fârûkî. ʿİkdü’l-cîd fî ahkâmi’l-ictihâd ve’t-taklîd. Kuveyt: Dârü’z-Ziya, 2014.
• Şeyhîzâde, Damad Abdurrahman Gelibolulu. Mecmaʿu’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. Beyrut: Daru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, ts. Erişim 10 Ağustos 2021
• Şühâvî, Muhammed Bedreddin el-Hanefî. et-Tırâzü’l-müzheb fî tercîhi’s-sahîh mine’l-mezheb. Kuveyt: Dârü’z-Ziya, 2013.
• Tarsûsî, Ebu İshâk Necmüddîn İbrâhîm b. Alî b. Ahmed. Enfaʿu’l-vesâʾil ilâ tahrîri’l-mesâʾil (el-Fetâva’t- Tarsûsiyye). Kahire: Matbaatü’ş-şark, 1926.
• Timurtâşî, Şihâbeddîn (Şemseddîn) Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed el-Ömerî el-Gazzî. Minehu’l-gaffâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1003.
• Ûşî, Ebu Muhammed (Ebü’l-Hasen) Alî b. Osmân b. Muhammed b. Süleymân et-Teymî eş-Şehîdî el-Fergânî Sirâceddin. el-Fetâva’s-Sirâciyye. thk. Muhammed Osman el-Bestevî. Lenasia: Darü’l-Ulûm Zekeriyyâ, 2011.
• Zâhidî, Ebü’r-Recâ Necmüddîn Muhtâr b. Mahmûd b. Muhammed el-Gazmînî. Kunyetü’l-Münye li-tetmîmi’l- gunye. Kalküta, 1830.