20. Yüzyılda Sûfî Biyografi Yazıcılığı: Sefîne-i Evliyâ Örneği

Yıl 2024, Sayı: 19, 29 - 54, 30.06.2024

Azime Merve Taşdelen

Öz

Bu çalışmada Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş dönemi tasavvuf tarihi yazıcılığının mühim bir örneği olan Sefîne-i Evliyâ’da biyografi yazım yöntemi incelenmiştir. Sefîne, Hüseyin Vassâf’ın (1872-1929) yazımını yirmi üç yılda tamamladığı beş ciltlik sûfî biyografileri kitabıdır. Vassâf, kendinden önceki birikimi dönem şartlarının el verdiği ölçüde telif etmiş veya birtakım gerekçelerle tercihlerde bulunarak muhafaza etmiş, bununla birlikte aynı dönemde yaşadığı sûfîlerin biyografilerini kayıt altına alarak kendinden sonra yapılacak tasavvuf tarihi çalışmaları için temel bir başvuru kaynağı olan bu mühim eseri vücuda getirmiştir. Özellikle müellifle aynı çağda, İstanbul ve çevresinde yaşamış sûfîler hakkında farklı kaynaklarda bulunmayan orijinal bilgiler ihtiva etmesi bakımından kıymetli olan eser, tasavvuf tarihinde modern dönem biyografi yazımının ilk örnekleri arasında değerlendirilmektedir. Makalede eser ve müellifi ana hatlarıyla tanıtılmış, Sefîne’nin biyografi yazım yöntemi örnekler üzerinden tahlil edilmiş ve eserde klâsik yöntem ile modern yöntemin ahenkli bir sentezinin kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Literatürde müstakil olarak yer almayan 20. yüzyılda sûfî biyografi yazıcılığı konusunu Sefîne-i Evliyâ örneği üzerinden ele alan bu araştırmanın tasavvuf tarihi alanına katkı sağlaması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

tasavvuf, biyografi yazıcılığı, tabakât, Sefîne-i Evliyâ, Vassâf

Sufi Biography Writing in the 20th Century: The Example of Sefine-i Evliya

Öz

In this study, the biography writing method in Sefîne-i Evliyâ, which is an important example of sufi historical writing in the transition period from the Ottoman Empire to the Republic, was examined. Sefîne is a five-volume book of sufi biographies that Hüseyin Vassâf (1872-1929) completed in twenty-three years. Vassâf compiled the previous knowledge to the extent that the conditions of the period allowed or preserved it by making choices for some reasons, and by recording the biographies of the sufis he lived in the same period, he created this important work, which is a basic reference source for the studies on the history of sufism to be carried out after him. The work, which is valuable in terms of containing original information that is not found in other sources, especially about the sufis who lived in Istanbul and its surroundings in the same era as the author, is considered among the first examples of modern biography in the history of sufism. In the article, the work and its author are introduced in general terms, Sefîne's biography writing method is analyzed through examples, and it is concluded that a harmonious synthesis of the classical method and the modern method is used in the work. The subject of sufi biography writing in the 20th century, which is not included separately in the literature, is discussed with the example of Sefîne-i Evliyâ. This research aims to contribute to the field of sufism history.

Anahtar Kelimeler

sufism, biography writing, tabaqat, Sefîne-i Evliyâ, Hüseyin Vassâf

Kaynakça

• Akar, Gül Ayşe. Tanzimattan II. Meşrutiyete Türk Edebiyatında Biyografi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Akkuş, Mehmet. “Hüseyin Vassâf’ın Hayatı ve Eserleri”. Hicaz Hâtırası. mlf. Hüseyin Vassâf. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2011.
• Akkuş, Mehmet. “XX. Asırda Hazırlanmış Bir Sûfîler Biyografisi Sefîne-i Evliyâ ve Kültür Tarihimizdeki Yeri”. Prof. Dr. Mustafa İsen Adına Uluslararası Klasik Türk Edebiyatında Biyografi Sempozyum Bildirileri. ed. Filiz Kılıç. 3-14. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2011.
• Akkuş, Mehmet - Yılmaz, Ali. “Terâcim Kitapları ve Sefîne-i Evliyâ”. Sefîne-i Evliyâ. mlf. Hüseyin Vassâf. İstanbul: Kitabevi, 2015.
• Arvasî, Abdülhakîm. Hâl Tercümesi. haz. Suat Ak. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 2. Basım., 2015.
• Biçer, İsmail Alperen. Tezkire Geleneğinin Son Temsilcisi: İbnülemin Mahmut Kemal İnal. İstanbul: Paradigma Akademi, 2021.
• Birinci, Ali. “İbnülemin Yazmasaydı”. Müteferrika 17 (Yaz 2000), 107-109.
• Cengiz, Muammer. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tasavvuf Tarihi Yazıcılığı (1910-1933). Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2023.
• Çelebioğlu, Sinem. Türk Edebiyatı’nda Modern Biyografinin Doğuşu. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Çınar, Fatih. “Hüseyin Vassaf Bey’in ‘Sefîne-i Evliyâ’ Adlı Eserinde İsmi Geçen Sivas’ta İkâmet Eden ve Sivaslı Olan Sûfîler”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi XII/1 (ts.), 387-406.
• Demirdaş, Öncel. “Sefîne-i Evliyâ’ya Göre Bayramiyye Tarikatı Şemsiyye Şubesi Temsilcileri”. Hacı Bayram-ı Velî / IV. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu. ed. Vahit Göktaş - Harun Alkan. 93-107. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2019.
• Eraslan, Soner. Tabakât Literatürünün Ortaya Çıkışı: Sülemî’nin Tabakâtu’s-Sûfiyye’si. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Ergun, Tevfik. Bursalı Mehmed Tâhir ve Biyografik Çalışmaları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Erler, Süha vd. “Büyükbabamız Hüseyin Vassâf Bey”. Hicaz Hatırası. mlf. Hüseyin Vassâf. haz. Mehmet Akkuş. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2011.
• Gözitok, Mehmet Akif. “Klasik Türk Şerh Edebiyatının Mahiyeti”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 4/12 (2017), 521-532.
• Gürkan, Hasan. “Osmanlı Devleti’nde Tarih Yazımı ve Tarih Öğretiminde Modernleşme Çabaları”. Uluslararası Eğitim ve Dil Dergisi 1 (2018), 28-45.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Baskı., 1988.
• Jesenkovic, Amina Siljak. “Hakiki ve Beşeri Muhaceret: Memleketlerinden Uzak Boşnak Mutasavvıflar (Vassaf’ın Sefine’sine Göre Anadolu’da Yaşayan Boşnak Mutasavvıflar)”. Balkan Savaşlarının 100. Yılında Büyük Göç ve Muhaceret Edebiyatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Öner Buçukcu. 187-190. Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, 2013.
• Kara, İsmail. “‘Unuttuklarını Hatırla!’ Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 15/28 (Ocak 2010), 1-67.
• Kara, Mustafa. “Hüseyin Vassaf’ın Sefine-i Evliya ve Gülzâr-ı Aşk’ı”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 17 (2006), 323-327.
• Kara, Mustafa. Şemseddin Ulusoy - Saklı Tarihin Muhafızı. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2016.
• Kemikli, Bilal. “Sefîne-i Evliyâ, Osmânzâde Hüseyin Vassâf”. Usul Dergisi 4 (2006), 171--174.
• Kılıç, Ali İhsan. “Erken Dönem Biyografi Yazarları ve Şârihlere Göre İbnü’l-Arabî: Hatmiyet Kavramı Merkezli Bir İnceleme”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 7/1 (2023), 1-30.
• Kurnaz, Cemâl - Tatcı, Mustafa. “Hüseyin Vassâf”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/18-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Seyyid”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 37/40-43. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Mehmed Sâmi. Esmâr-ı Esrâr. İstanbul: Cemal Efendi Matbaası, 1316.
• Memet, Amet Molla. “Hüseyin Vassâf’in Sefîne-i Evliyâ’sındaki Rumelili Sûfî Şairler”. 4. Uluslararası Öğrenciler Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler Kitabı-I. 37-64. İstanbul: İlem, 2019.
• Öngören, Reşat. “Tabakat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39/295-296. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Tâhirü’l-Mevlevî. Şâir Anıtları ve Şâir Ali İffet Merhûm Hakkında Hatıralar. haz. Mehmet Atalay. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2021.
• Tatcı, Mustafa vd. “Hüseyin Vassâf’ın Hayatı ve Eserleri”. Dîvân. mlf. Hüseyin Vassâf. İstanbul: Kırkambar Kİtaplığı, 2012.
• Türk, İdris. “Tasavvuf Kültüründe Mizahın Yeri Ve Sefîne-i Evliyâ Örnekliğinde Sûfîlerin Mizahı Kullanış Biçimleri”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16/1 (2016), 397-422.
• Uymaz, Türkan. “Sûfî Tabâkât Kitaplarından ‘Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrâr, Şerh-i Esmâr-ı Esrâr’ da İsmi Geçen Mûsikîşinâslar”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7/5 (2018), 328-356.
• Vassâf, Hüseyin. Bursa Hatırası. haz. Mustafa Kara, Bilal Kemikli. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2. Basım, 2011.
• Vassâf, Hüseyin. Hicaz Hâtırası. haz. Mehmet Akkuş. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 1. baskı., 2011.
• Vassâf, Hüseyin. Makaleler. haz. Sinan Doğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 3. Basım, 2015.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. 5 Cilt. İstanbul: Süleymaniye, Yazma Bağışlar, 2305-2309.
• Yücer, Hür Mahmut. “Sefîne-i Evliyâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36/303. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.