Political Ethics Followed by Omar b. ‘Abd al-Aziz’s Against the Opposition

Yıl 2024, Sayı: 19, 105 - 138, 30.06.2024

Soner Akpınar , Şefaettin Severcan

Öz

Bu çalışma kapsamında siyaset ve siyaset ahlakı çerçevesinde Ömer b. Abdülaziz’in siyaset anlayışı ve muhalefete karşı izlemiş olduğu siyaset ahlakı ele alınmıştır. Çalışmanın amacı (661-750) yılları arasında yaklaşık bir asra yakın hüküm sürmüş Emevi Devletinde, kısa süren hilafetinde İslam dininin kılıç kuvvetiyle yayılmadığını, bilakis bu hususta en etkili rolün İslam’ı yaşamak olduğu kanaatini ortaya koyarak farkındalık yaratan Ömer b. Abdülaziz’in yönetimi sırasında muhalefete karşı nasıl bir siyaset izlediğini tespit etmektir. Bu bağlamda Ömer’in izlediği siyasette hangi yöntemlere başvurduğunu, bu başvuru sonrasında ne gibi sonuçlar elde ettiğini ortaya koymaktır. Bu çalışmada literatür taraması yapılmış; çalışma kapsamında öncelikle siyaset ve ahlak kavramları çerçevesinde siyaset-ahlak ilişkisine ve bu doğrultuda İslam siyaset ahlakına kısaca değinilmiş; ardından Ömer b. Abdülaziz’in bu kavramlara bakış açısı ile bunları nasıl ve ne şekilde uyguladığı irdelenmiştir. Bu çalışma Emeviler döneminin, özellikle de Ömer b. Abdülaziz’in siyaset ahlakı potasında siyasi anlayışının değerlendirilmesi bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Emeviler, Ömer b. Abdülaziz, Muhalefet, Siyaset, Ahlak

Ömer b. Abdülazîz’in Muhalefete Karşı İzlediği Siyaset Ahlakı

Öz

Within the scope of this study, Ömer B. Abdülaziz's understanding of politics and the political ethics he followed against the opposition were discussed within the framework of politics and political ethics. The aim of the study is Omar b., who created awareness by revealing that the religion of Islam did not spread by the force of the sword in the Umayyad State, which ruled for nearly a century between the years 661-750, during its short caliphate, and that on the contrary, the most effective role in this regard was to live Islam. The aim is to determine what kind of policy Abdulaziz followed against the opposition during his rule. In this context, it is to reveal what methods Ömer used in his politics and what results he achieved after this application. Within the scope of this study, which included a literature review, first of all, the relationship between politics and morality within the framework of political morality and concepts and, accordingly, Islamic political ethics were briefly mentioned; then Omar b. Abdulaziz's perspective on these concepts and how and in what way he applied them were examined. This study focuses on the period of the Umayyads, especially Omar b. It is important to evaluate Abdülaziz's political understanding in the crucible of political morality.;

Anahtar Kelimeler

İslamic History, Umayyads, Ömer b. Abdülaziz, Opposition, Politics, Morality

Etik Beyan

Literatür çalışması yapılan bu makale doktora tezinden üretilmiş bir makaledir. Danışman hocanın bilgisi dahilinde hazırlanmıştır.

Teşekkür

Tez sürecinde yardımlarını eksik etmeyen danışman Öğretmenim Prof. Dr. Şefaettin Severcan'a teşekkür ederim

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1981.
• Aktan, Coşkun Can. “Ahlak ve Ahlak Felsefesine Giriş”. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi 1/1 (2009), 38-59.
• Algül, Hüseyin. İslâm Tarihi. 3 Cilt. İstanbul: Gonca Yayınevi, 1991.
• Arslantaş, Nuh. Emevîler Döneminde İslam Dünyasında Yahudiler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Atçeken, İsmail Hakkı. “Emevîlerin Siyasî Tarihi”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. ed. Mahfuz Söylemez. İstanbul: Siyer Yayınları, 2018.
• Aycan, İrfan. “Ömer b. Abdülaziz ve Gayri Müslimler”. Dini Araştırmalar Dergisi 1/3 (1999).
• Aycan, İrfan. Ömer b. Abdülaziz ve Gayrimüslimler. Ankara: Öncü Yayınevi, 9. Baskı., 2005.
• Belâzurî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd (ö. 279/892-93). Fütûhu’l-Büldân. Beyrut: Dâru’l- Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Belâzurî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd (ö. 279/892-93). Ensâbü’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr- Riyad Ziriklî. Mısır: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Beydûn, İbrahim. Melâmihu’t-Teyyârâti’-Siyasiyye fi’l Karni’l-Evvel’i-Hicriyyi. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l- Arabiyye, 1979.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr el-Câhiz el-Kinâni (ö. 255/869). “Emevî İdresi Üstüne”. çev. Macit Yüksel. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (2008).
• Dineverî, Ebu Hanife Ahmed b. Dâvûd b. Venend (ö.282/895). Ahbârü’t-Tıvâl. çev. Zekeriya Akman - Siyabend Aytemür. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Ebû Dâvûd, Süleyman İbnü’l-Eş’as b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd (ö: 225/889). Kitabü’s-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm (ö. 224/838). Kitâbu’l-Emvâl. Kahire: Şerîketü Mektebe, 1975.
• Ebû Yusuf, Ya’kûb b. İbrahim b. Habîb (ö. 182/798). Kitâbu’l-Harac. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1979.
• Eryılmaz, Bilal. “Siyaset”. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. İstanbul: Risale Yayınları, 1990.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Abdullah b. Muâviye”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 1/118-119. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1988.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed (ö. 817/1415). el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Gerlof, Van Vloten. es-Saytaratü’l-Arabiyye ve’t-Teşeyyu’ ve’l-Mu’tekadâtü’l-Mehdiyye. Mısır: Matbâatu’s- Siyâde, 1944.
• Halîfe b. Hayyât, Ebî Hübeyre el-Leysî el-Usfurî (ö. 240 h.). Tarih-i Halife İbn Hayyât. Riyad: Daru’t-Tayyibe, 1985.
• Hammaş, Necdet. “Emevîler Döneminde Mevâlî ve Zımmilerin İdaredeki Rolü”. çev. İrfan Aycan. Ankara üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (1997), 175-190.
• İbn Abdilhakem, Abdurrahman b. Abdullah el-Kureşî ( ö. 257/870). Futûhu Mısr veʼl-Mağrib. thk. Abdulmun’im Âmir. Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l- Mısriyye, 1961.
• İbn Abdilhakem, Ebû Muhammed Abdullah (ö. 214 h.). Sîretü Ömer b. Abdülazîz. thk. Ahmed Ubeyd. Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1984.
• İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed (ö. 808/1406). Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2008.
• Îbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdüddin İsmâil b. Şihâbüddin Ömer (ö. 774/1373). el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsîn et-Türkî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1998.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah B. Müslim (ö. 276/889). el-İmâme ve’s-Siyâse. I-II Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni el-Hâşimî (230/845). Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, I. Baskı., 1421.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed (ö. 597/1201). Sîretü ve Menâkıbu Ömer İbni Abdülazizi’l-Halîfeti’z-Zâhid. thk. Seyyîd Cemîlî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddinAli b. Muhammed b. eş-Şeybân’i el-Cezerî (ö. 630/1233). el-Kâmil fi’t-Târih. thk. Abdullah b. Abdulmuhsîn et-Türkî. Beyrut: Hajar Yayın Dağıtım ve Medya Evi, İslam Araştırmaları Merkezi, trs.
• İbnü’t-Tiktakâ, Muhammed b. Ali b. Tabâtabâ (ö. 709/1309’dan sonra). el-Fahrî fi’l-Adâbi’s-Sultaniyye ve’d- Düveli’l-İslâmiyye. Mısır: el-Mektebeti’t-Ticâreti’l-Kübrâ, 1927.
• Kanat, Masume. “Emevî Dönemi Siyasi Gelişmelerin Kelâmi Konu ve Oluşumlara Etkisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, ts. (www. academia. edu. tr.)
• Köse, Murtaza. “Sosyal Siyaset Kavramı ve Ömer B. Abdülaziz’in Sosyal Siyaseti”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2010), 75-98.
• Makdîsî, Mutahhar b.Tâhir. el-Bed’u ve’t-Târîh. nşr. Halîl İmrân el-Mansûr. Beyrut: Mektebetü’s- Sekâfeti’d- Dîniyye, 1997.
• Mes’ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hasan b. Ali. Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher. nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1983.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Rayyis, Ziyaüddin. el-Harac ve’n-Nuzumü’l-Mâliyye fi’d-Devleti’l-İslâmiyye. Mısır: Dâru’l-Maârif, 1969.
• Severcan, Şefaettin. Din-Siyaset İlişkisi-Emevîler Dönemi. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Seyf b. Ömer, et Temîmî (ö. 180/796). el-Fitne ve Vak’atu’l-Cemel. thk. Ahmet Râtip Armûş. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1972.
• Seyyar, Ali. Sosyal Güvenlik Terimleri. İstanbul: Papatya Yayınları, 2005.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir (ö. 911/1505). Târihu’l-Hulefâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Mısır: Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 2. Basım, 1952.
• Şenol, Mehmet. İslam Siyaset Felsefesinde Riyaset İmamet Düşüncesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd (ö. 310/923). Târihu’t-Taberî. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl. I-XV Cilt. Kahire: Daru’l-Maarif, 1967.
• Takkuş, Süheyl. Emevi̇ Devleti̇ Tarihi. çev. Mücahit Yüksel. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre (Yezîd) (ö. 279/892). Sünnetü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vdğr. I-V Cilt. Mısır: Şerîketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbi el-Halebî, 2. Baskı. 1395.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kub b. Ca’fer b. Vehb b. Vâdih (ö. 284/897). Târîhu’l-Ya’kûbî. thk. el-Mu’temid Alellah el-Abbâsî. I-II Cilt. Necef: Murtedaviyya Kütüphanesi, 1358.
• Yalçıntaş, Nevzat - Tuna, Orhan. Sosyal Siyaset. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1991.
• Yıldız, Hakkı Dursun. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. Konya: Kombassan Yayınevi, 1994.
• Yiğit, İsmail. “Emevîler”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 11/87-104. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
• Yiğit, İsmail. “Ömer B. Abdülazîz”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 34/53-55. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b.Ahmed b. Osman (748/1347). Siyerü A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb Arnavud. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1986.