Yöneticiler ve Valilere Nasihatler (Hükümleri, Önemi, Kuralları ve Alanları Bağlamında)

Yıl 2024, Sayı: 20, 115 - 141, 31.12.2024

Üsame Abdullah

Öz

Allah, bu ümmetin dinini korumuş ve ona dosdoğru bir yol belirlemiştir. Bu yolu izleyen kurtuluşa erer, sapıtan ise yoldan çıkar. Ümmetin ıslahçılarını ayırt eden önemli meselelerden biri, yöneticilerle olan ilişkiler ve onları doğruluğa ve istikamete çağırmaktır. İnsanlar bu meselede farklı yönlere ayrılmıştır; bazıları aşırı eleştirerek ve halkı yöneticilere karşı kışkırtarak fitneye sebep olmuş ve felaketlere yol açmış, bazıları ise gevşek davranarak onlara nasihat etmeyi ihmal etmiş ve adeta dilsiz şeytanlar gibi olmuştur.
Bu araştırma, İslam tarihi boyunca ıslahçıların metodolojisini açıklamayı hedeflemektedir; bu metodoloji, yöneticilere nasihat etme görevi ile bunun düzenlemeleri, kapsamı ve sonuçlarını anlama arasında bir denge kuran bir itidal metodudur. Yöneticilerin doğruluğu ve istikameti, ülke ve halkın refahı için en doğrudan sebeplerden biridir. Bu nedenle, salih âlimler, yöneticilere dinleri ve dünyaları için faydalı olanı tavsiye ve yönlendirme konusunda büyük bir özen göstermiştir.
Araştırma ayrıca fitneye düşmeden nasihat yoluyla ıslahın nasıl sağlanacağını ele almakta ve yöneticilere nasihat etmenin şer'î düzenlemelerini belirlemektedir. Yöneticilere nasihat etmenin meşruiyetini ve etkilerini açıklayarak ve İslam tarihinden örnekler sunarak, araştırma, siyasi liderleri yönlendirme yoluyla âlimlerin toplumsal ıslah rolünü daha derinlemesine anlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nasihat, Yöneticiler ve Valiler, Islah, İtidal Metodolojisi, Fitne

نصيحة الحكام والولاة: حكمها - أهميتها-ضوابطها - مجالاتها

Öz

إنَّ الله -عز وجل- قد حفظ لهذه الأمة دينها وأقام لها منهجًا قويمًا، فمن سار عليه نجا، ومن تنكَّب عنه ضلّ، ومن القضايا المهمة التي تميّز أهل الإصلاح في الأمة هي مسألة معاملة الحكام ودعوتهم لصلاحهم واستقامتهم، وقد انقسم الناس في هذا الأمر إلى اتجاهات متعددة، فمنهم من بالغ في الطعن وتأليب العامة على الحكام، مما أجّج الفتن وجلب الويلات، ومنهم من تساهل وتغافل عن نصحهم، فصار كالشيطان الأخرس.
يهدف هذا البحث إلى بيان منهج أهل الإصلاح على مدار التاريخ الإسلامي، منهج الوسطية الذي يوازن بين واجب النصيحة للحكام والولاة، وبين معرفة ضوابطها ومجالاتها وعواقبها، فصلاح ولاة الأمر واستقامتهم تُعدُّ من أهم الأسباب المباشرة لصلاح البلاد والعباد، وهذا ما دفع فقهاء السلف الصالح للاهتمام الكبير بنصيحة الولاة والأمراء وتوجيههم نحو ما فيه خير لهم في دينهم ودنياهم.
كما يتناول البحث كيفية تحقيق الإصلاح من خلال النصيحة دون الوقوع في الفتن، وتحديد الضوابط الشرعية لمناصحة الحكام، من خلال توضيح مشروعية مناصحة الحكام وآثارها، وتقديم نماذج من التاريخ الإسلامي، ويسعى البحث إلى تقديم فهم أعمق لدور العلماء في تحقيق الإصلاح المجتمعي عبر توجيه القيادات السياسية.

Anahtar Kelimeler

النصيحة, الحكام والولاة, الإصلاح, منهج الوسطية, الفتن

Advice for Leaders and Governors: Ruling, Importance, Guidelines, and Applications

Öz

Allah has preserved the religion of this nation and established for it a righteous path. Those who follow it will be saved, while those who deviate from it will be led astray. One of the crucial issues that distinguish the reformers in the nation is the matter of dealing with rulers and calling them to righteousness and uprightness. People have divided on this issue into various directions: some have excessively criticized and incited the public against the rulers, which has fueled strife and brought calamities, while others have been lenient and neglected advising them, becoming like mute devils.
This research aims to elucidate the methodology of the reformers throughout Islamic history, a methodology of moderation that balances the duty of advising rulers with understanding its regulations, scopes, and consequences. The righteousness and uprightness of rulers are among the most direct reasons for the prosperity of the land and people. This prompted the righteous scholars to pay great attention to advising and guiding rulers towards what benefits them in their religion and worldly matters.
The research also addresses how to achieve reform through advice without falling into strife, and it identifies the legal regulations for advising rulers. By clarifying the legitimacy of advising rulers and its effects, and presenting examples from Islamic history, the research seeks to provide a deeper understanding of the role of scholars in achieving societal reform through guiding political leaders.

Anahtar Kelimeler

Advice, Rulers and Governors, Reform, Methodology of Moderation, Strife

Kaynakça

• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Meâlimü’s-Sünen. Halep: el-Matbaa el-İlmiyye, 1.Basım, 1932.
• Razi, Ahmed b. Fâris b. Zekeriya el-Kazvinî. Makayîsü'l-Lüğa. nşr. Abdüsselam Muhammed Harun. Dârü'l-Fikr, 1. Basım, 1399/1979.
• İbn Ebî Zemîn, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah b. İsa b. Muhammed. Usûlü's-Sünne. el-Medine el-Münevvere: Mektebetü'l-Gurebâ el-Eseriyye, 1. Basım, h.1425
• İbnü'l-Cevzî, Cemâlüddin Ebu'l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Kassâs ve'l-Müzekkirîn. Beyrut: el-Mektebü'l-İslamî, 2. Basım, 1409/1988.
• İbnü'n-Nehhâs, Muhyiddin Ebu Zekeriya Ahmed b. İbrahim. Tenbîhü'l-Gâfilîn an A'mâli'l-Câhilîn ve Tahzîru's-Sâlikîn min A'mâli'l-Hâlikîn. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1. Basım, 1407/1978.
• İbn Battal, Ebu'l-Hasan Ali b. Halef b. Abdülmelik. Şerhu Sahîhi'l-Buhârî. Suudi Arabistan: Mektebetü'r-Rüşd, 2. Basım, 1423/2003.
• İbn Teymiyye, Şeyhü'l-İslâm Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmûu'l-Fetâvâ. Suudi Arabistan: Kral Fahd Matbaası, 1. Basım, 1425/2004.
• İbn Cemâa, Ebu Abdullah Muhammed b. İbrahim b. Sa'dullah b. Cemâa. Tahrîru'l-Ahkâm fî Tedbîri Ehlü'l-İslâm. Doha: Dârü's-Sekâfe, 3. Basım, 1408/1988.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî. Mısır: el-Mektebetü's-Selafiyye, 1. Basım, 1380/1390.
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynüddin Ebu'l-Ferec Abdurrahman b. Şihabüddin. Câmiu'l-Ulûm ve'l-Hikem. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 7. Basım, 1427/1997.
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynüddin Ebu'l-Ferec Abdurrahman b. Şihabüddin. el-Fark beyne'n-Nasîha ve't-Ta'yîr. Amman: Dâr Ammâr, 2. Basım, 1409/1988.
• İbn Zeyd, Ebu Seri Hannâd b. Seri b. Mus'ab. ez-Zühd. Kuveyt: Dârü'l-Hulefâ li'l-Kitâb el-İslamî, 1. Basım, h.1406.
• İbn Abdülber, Ebu Ömer b. Abdülber en-Nemerî. et-Temhîd limâ fî'l-Muvatta mine'l-Meâni ve'l-Esânid. Londra: Müessesetü'l-Furkân li't-Turâs el-İslamî, 1. Basım, 1439/2017.
• İbn Abdürebbeh, Ebu Ömer, Şihabuddin Ahmed b. Muhammed b. Abdürebbeh el-Endelüsî. el-Akdu'l-Ferîd. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1. Basım, h.1404.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Salih b. Muhammed. Şerhu'l-Akîdetü'l-Vâsıtıyye. Suudi Arabistan: Dârü İbnü'l-Cevzî, 6. Basım, h.1421.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Salih b. Muhammed. Şerhu Riyâzu's-Sâlihîn. Riyad: Dârü'l-Vatan li'n-Neşr, 1. Basım, h.1426.
• İbn Akîl, Ebu'l-Vefâ Ali b. Akîl b. Muhammed. el-Fünûn. Beyrut: Dârü'l-Meşrik, 1. Basım, 1970.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebu Abdullah Muhammed b. Ebû Bekir b. Eyyûb. İ'lâmü'l-Muvakkıîn an Rabbil-Âlemîn. Suudi Arabistan: Dârü İbnü'l-Cevzî, 1. Basım, h.1423.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebû Bekir b. Eyyûb b. Sa'd Şemsuddin. et-Turuku'l-Hükmiyye fî's-Siyâseti'ş-Şer'iyye. Mektebetü Dâr el-Beyân.
• İbn Kesîr, Ebu'l-Fidâ, İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve'n-Nihâye. Dârü Hacer, 1418/1997.
• İbn Müflih, Muhammed b. Müflih b. Muhammed b. Muferric. el-Âdâbu'ş-Şer'iyye ve'l-Minhul Mer'iyye. Âlemü'l-Kütüb.
• İbn Muflih, Muhammed b. Muflih b. Muhammed b. Muferric. el-Âdâbü'ş-Şer'iyye ve'l-Menahu'l-Mer'iyye. Âlemü'l-Kütüb.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim b. Alî. Lisânü'l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, h.1414.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdullah el-İsfahânî. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. Mısır: Matbaatü's-Saade, 1. Basım, 1394/1974.
• Beğavî, Muhyi's-Sünne Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes'ûd b. Muhammed b. el-Ferrâ. Şerhü’s-Sünne, Dımaşk, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. Şu‘abu’l-Îmân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1421/2000.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Ğıyâsü'l-Ümem fî İltiyâsı'z-Zulem. Suudi Arabistan: Mektebetü İmâmi'l-Haremeyn, 2. Basım, h.1401.
• Humeydî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Nasr. ez-Zehebü'l-Mesbûk fî Va'zi'l-Mülûk. Riyad: Âlemü'l-Kütüb, 1. Basım, 1402/1982.
• Hallâl, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed b. Hârûn b. Yezîd. el-Emr bi'l-Ma‘rûf ve'n-Nehy ani'l-Münker min Mesâ'ili'l-İmâmü'l-Mübeccel Ebî Abdullah Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1. Basım, 1424/ 2003.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Hüseyin. Mefâtîhu'l-Ġayb. Beyrut: Dâr İhyâi't-Turâs el-Arabî, 1. Basım, h.1420.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. el-Hilâfe. ez-Zehrâ li'l-İ'lâm el-Arabî.
• Sa'dî, Ebû Abdullah Abdurrahman b. Nâsır b. Abdullah b. Nâsır b. Hamd. er-Riyâzu'n-Nâdıra ve'l-Hadâiku'n-Niyra ez-Zâhire. Kahire: Dârü’l-Menhâc, 1. Basım, 1426/2005.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed b. Abdullah el-Yemenî. es-Seylü'l-Cerrârü'l-Mütedaffiku Alâ Hadâiki'l-Ezhâr. Dârü İbn Hazm, 1. Basım.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâü Ulûmi'd-Dîn. Beyrut: Dârü’l-Ma'rife.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Camila-Ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dârü’l-Kütüb el-Mısrî, 2. Basım, 1384/1964.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ahkâmü’s-Sultâniyye. Kahire: Dârü’l-Hadîs.
• Mahdûm, Mustafa. el-Itrü’l-Verdî Şerhu Lâmiyyeti İbnü’l-Verdî fî’l-Hikemi ve’l-Ahlâk. Dârü Eşbiliyye, 1. Basım, 1999.
• Mervezî, Muhammed b. Nasr eş-Şâfi‘î. Ta‘zîmu Kaderi’s-Salât. Suudi Arabistan: Mektebetü’d-Dâr, 1. Basım, h.1406.
• Menâvî, Muhammed b. İbrahim es-Sülemî. Tâatü’s-Sultân ve İğâsetü’l-Lehvân. Dârü İbn Hazm, h.1420.
• Muhammed Ebu Zehra, İnsan Toplumu İslam'ın Gölgesinde, (Kahire, Dârü'l-Fikr el-Arabi, Baskı yok).
• Vehbe Zuhayli, Dünyada Özgürlük Hakkı, (Beyrut, Darü'l-Fikr el-Muasır, 2005).