İLK DÖNEM HORASAN MELÂMÎLİĞİ’NİN ANTİKÇAĞ YUNAN KİNİZMİ İLE MUKAYESESİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 126 - 140, 31.12.2019

Yunus Arifoğlu

https://doi.org/10.46452/baksoder.632103

Öz

Refahla birlikte yaşanan değişim toplumsal yapıda sınıf
farklılıklarını ortaya çıkarmıştır. Bu durum çatışmaya
sebep vermiştir. Çatışmanın bir tarafında siyasal olmayan akımlar yer almıştır.
Bunlar pasif denilebilecek bir direniş tarzıyla karşı duruş ortaya koymuşlardır.
Bu akımlar kendilerine özgü itiraz
biçimleri geliştirmişlerdir. İslam medeniyetinde bu akımlar tasavvufun içinde
ortaya çıkmıştır. İnsanın kendisini tanıma ve
hakikate ulaşma yolu olan tasavvuf, kimi zaman da bir toplumsal itiraz olarak
ortaya çıkmıştır. Bunlar toplumdaki gidişatı beğenmediklerinde ve refah
toplumunun odak noktası olan dünyevileşmeye dikkat çekmek
istediklerinde toplumun gidişatına karşı ve ona aykırı yaşam biçimleriyle
rahatsızlıklarını belirtmişlerdir. Melâmîliğin ortaya çıktığı Horasan bölgesinde
de önemli ölçüde bir
refah meydana gelmişti. Antik Yunan’da ticaretle gelen zenginleşme ve refah
toplumunda Kinikler ortaya çıkmıştı. Tıpkı Kinikler gibi Melâmîler de toplumsal
düzenden rahatsızlardı. Formel düzene alışılmadık
biçimde itiraz ediyorlardı. Refah toplumlarının dengeye
ulaşmasında sarkaç işlevi görmüşlerdi.
Bu makalede Horasan’da varlık bulan Melâmîlik ve Antik Yunan’da ortaya çıkan
Kinizm birkaç yönden mukayese edilmiştir. Bunun yanı sıra Kinizmin akabinde
ortaya çıkan Stoacılık ve Hint mistizmine etkileri
oranında değinilmiştir. Çalışmada kronolojik bir sıra takip edilmemiştir. Bu
makalede dönemin kaynaklarının yanı sıra modern araştırmalar da dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Melâmîlik, Felsefe, Horasan, Antik Yunanistan, Kinizm

COMPARISON OF EARLY KHURĀSĀN MALĀMATİYYA WITH ANCIENT GREEK CYNISM

Öz

The change experienced with increased prosperity revealed class
differences in the social structure. This caused a conflict. On one side of the
conflict were apolitical movements. They showed passive resistance. These
currents developed their own form of objection. In Islamic civilization, these
movements emerged within Sufism. Sufism, which is a means of recognizing oneself
and of reaching the truth, has sometimes emerged as a sort of social objection.
They wanted to draw attention to worldliness when they did not like the
societal trends. They showed that with their contradictory lives. There was in
fact considerable prosperity in the Khorasan region, where melamism emerged. In
ancient Greece, a welfare society was formed thanks to commerce. The Cynics
were born in such an environment. Like the Cynics, the Melamis were annoyed by
the current social order. They opposed the order in an unusual way. They served
as a pendulum for the balance of welfare societies. In this article, Melamism
and Cynicism are compared. Stoicism and Indian mysticism are also mentioned.
These are discussed in proportion to their impact. In the study, the
chronological order in which the currents emerged is not followed. In this
article, in addition to the sources of the period, modern research is also
taken into account.

Anahtar Kelimeler

Ṣūfism, Malāmatiyya, Philosohpy, Khurāsān, Ancient Greek

Kaynakça

• Antoloji, (2019). Hacı Bayram Veli Şiirleri, Erişim: 24 Ağus, https://www.antoloji.com/sen-seni-bil-sen-seni-siiri.
• Arberry, A. J. (1990). “Mysticism”, The Cambrige History of İslam. 5: 605-610. New York: Cambridge University.
• Arifoğlu, Y. (2018). Abbasiler Döneminde Horasan’ın İktisadi Durumu (8-10. Yüzyıllar). Doktora Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Aybakan, B. (2010). “Sübkî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 11-13. İstanbul: TDV.
• Ebü’l-Alâ A. (1950). İslâm Tarihinde İlk Melâmet. trc. Ömer Rıza Doğrul, İstanbul: İnkılâp.
• Arslantaş, N. (2005). Emeviler Döneminde Yahudiler. İstanbul: Gökkubbe.
• Azamat, N. (2004). “Melâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 24-25. Ankara: TDV.
• Barthold, W. (1940). İslam Medeniyeti Tarihi. trc. M. Fuat Köprülü, İstanbul: Kanaat.
• Bolat, A. (2003). Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melametilik. İstanbul: İnsan.
• Brun, J. (2018). Stoa Felsefesi, trc. Medar Atıcı. İstanbul: İletişim.
• Brockelmann, C. (1982). History of the İslamic Peoples. trc. Joel Carmichael- Moshe Perlmann-Lund Humphries, London: Routledge.
• Çiçek, Y. (1997). “Harîrîzâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 192-193. İstanbul: TDV.
• Demirci, M. (1998). “Herevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 220-221. İstanbul: TDV.
• Eliade, M. (2012). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 1, Taş Devrinden Eleusis Mysterialarına. trc. Ali Berktay, İstanbul: Kabalcı.
• Ferîdüddin Attâr. (1984). Tezkiretü’l-Evliya. haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: İlim ve Kültür.
• Frye, R. N. (1963). The Heritage of Persia. New York: World Publishing Company.
• Fuzûlî. (2013). Fuzûlî Dîvânı. haz. Mehmet Kanar, İstanbul: Dergah.
• Gölpınarlı, A. (1931). Melamilik ve Melamiler. İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
• Hargûşî, Abdülmelik b. Muhammed. (1990). Tehẕîbü’l-Esrâr. haz. İrfan Gündüz. İstanbul: Fotokopi Nüshası.
• Harîrîzâde, Kemâleddin Efendi. (1982). Tibyânü Vesâʾili’l-Haḳāʾiḳ. haz. Yakup Çiçek, İstanbul: İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü.
• Herevî, Ebû Âsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. (1964). Kitâbu Tabakati’l-Fukahai’ş-Şafiiyye. thk. E.J. Brill, Leiden: Leiden.
• Hücvirî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. (2010). Keşfu’l-Mahcûb. trc. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh.
• İstahrî, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed el-Farisî. (1967). Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik. nşr. M. J. de Goeje. Leiden: Brill.
• Kavas, İ. (2017). “Oğuz Kağan Destanındaki İktidar Yapısı”. Tarih ve Gelecek Dergisi 3/1: 183-192. DOI: 10.21551/jhf.299831.
• Kaya, K. (2016). Hint Felsefesinin Temelleri. Ankara: Doğubatı.
• Kuşeyri, Abdülkerîm b. Hevâzin. (2005). Kuşeyri Risalesi. trc. Hoca Sadeddin Efendi, İstanbul: Yasin.
• Luck, G. (2011). Köpeklerin Bilgeliği. trc. Oğuz Özügül, İstanbul: Say.
• Makdisî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed. (1992). Ahsenu’t-Tekâsîm fi Marifeti’l-Ekâlim. ed. Fuat Sezgin. Frankfurt: Tarihu’l-Ulumu’l-Arabiye.
• Mazaharî, A. (1972). Ortaçağda Müslümanlar’ın Yaşayışları. trc. Bahriye Uçok, Ankara: Varlık.
• Kara, M. (2011). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh.
• Senaca. (2018). İnziva Üzerine. trc. Cengiz Çevik, İstanbul: İş Bankası.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. (1964). Tabakatü'ş-Şafiiyyeti'l-Kübra. thk. Mahmûd Muhammed Tanahi-Abdülfettah Muhammed, Kahire: Matbaatu İsa el-Babi.
• Sülemi, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed. (1977). Risâletü’l-Melâmetiyye. trc. Süleyman Ateş, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Sviri, S. (2003). “İlk Dönem Tasavvuf Kültüründe Melâmetiyye Hareketi ve Hakîm Tirmizî”. trc. Salih Çift, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırmalar Dergisi 11: 445-468.
• http://www.tasavvufdergisi.net/Makaleler/1602315224_11_16_2003_IV_11_SVIRIS.pdf.
• Subhan, J. A. (1970). Sufism, Its Saints and Shrınes. New York: Noble Ofset.
• Şahinoğlu, N. (1991). “Attar Feridün”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 95-98. İstanbul: TDV.
• Uludağ, S. (1997). “Harguşî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 167-168. İstanbul: TDV.
• Uludağ, S. (1998). “Hücvirî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 458-460. İstanbul: TDV.
• Uludağ, S. (2002). “Kuşeyrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 473-475. İstanbul: TDV.
• Uludağ, S. (2010). “Sülemî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 53-55. İstanbul: TDV.
• Vatandaş, C. (1991). Vahiyden Kültüre. İstanbul: Pınar.
• Wachowski, Lilly-Wachowski, Lana. Matrix. 1999. https://www.imdb.com/title/tt0133093.
• Yunus Emre. (2013). Yunus Emre Dîvânı. haz. Selim Yağmur, İstanbul: Dergâh.