Hemodiyaliz Hastalarında Sağlıkta Kadercilik Anlayışı İle Hastalık Algısı Arasındaki İlişki: Karşılaştırmalı Bir Çalışma

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 10 - 17, 28.02.2022

Zülfünaz Özer Gülcan Bahçecioğlu Turan Damla Öztürk

https://doi.org/10.53424/balikesirsbd.959613

Cited By: 1

Öz

Amaç: Bu çalışma, iki farklı ilde yaşayan hemodiyaliz hastalarının sağlıkta kadercilik anlayışı ile hastalık algılarını karşılaştırmak ve aralarındaki ilişkiyi incelemek amacıyla yapılmıştır.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı, kesitsel tipte olan çalışma, Şubat 2021 tarihinde İstanbul’da (2 diyaliz merkezi) ve Elazığ’da (1 diyaliz merkezi) bulunan diyaliz merkezlerinde araştırmayı kabul eden 200 hasta gerçekleştirilmiştir. Veriler “Tanıtıcı Özellikler Formu’’, “Sağlıkta Kadercilik Ölçeği (SKÖ)” ve “Kısa Hastalık Algısı Ölçeği (KHAÖ)” kullanılarak toplanmıştır.
Bulgular: SKÖ’nün toplam ortalamasının 56.14±15.22; KHAÖ’nün toplam ortalamasının 29.7±10.97; alt boyutlarının toplam puan ortalaması ise kişisel kontrol 4.3±2.92, tedavi kontrolü 6.61±2.27, uyum 5.33±3.51, sonuçlar 8.02±1.81, süre 7.84±2.32, hastalık anlaşılırlığı 6.08±2.52, endişe 7.21±2.85 ve duygusal temsil 7.41±2.6 olduğu saptanmıştır. SKÖ ile KHAÖ ve alt boyutları olan uyum, süre, endişe ve duygusal temsili arasında pozitif yönde ve zayıf düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. SKÖ ile KHAÖ ve alt boyutlarının illere göre puan ortalamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık bulunmuştur.
Sonuç: Hastaların hastalık algısının olumsuz ve sağlıkta kadercilik eğilimlerinin orta düzeyde olduğu bulunmuştur. Hastaların sağlık kadercilik anlayışı artıkça hastalık algısı olumsuzlaşmaktadır. Elazığ’da yaşayan hastaların sağlık kadercilik anlayışının yüksek, hastalık algısının da olumsuz olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Algı, Hasta, Hastalık, Hemodiyaliz, Kadercilik

The Relationship Between Perception of Fatality in Health and Disease Perception in Hemodialysis Patients: A Comparative Study

Öz

ABSTRACT
Aim: This study was done to compare and investigate the relation between health fatalism conception and illness perception of hemodialysis patents living in two different cities.
Materials and Methods: This descriptive, cross-sectional study was done on February 2021 in İstanbul (2 dialysis centers) and Elazığ (1 dialysis center) with 200 patients who accepted to participate in the study. Data were collected by “Introductory Specifications Form”, “Health Fatalism Scale (HFS)”, “Brief Illness Perception Scale (IPQ-B)”.
Results: Mean total score for HFS was 56.14±15.22; while mean total score was 29.7±10.97 for IPQ-B and mean scores for subscales were as follows: 4.3±2.92 for personal control, 6.61±2.27 for treatment control, 5.33±3.51 for adherence, 8.02±1.81 for consequences, 7.84±2.32 for timeline, 6.08±2.52 for understanding, 7.21±2.85 for concern and 7.41±2.6 for emotional representation. There was a positive and weak significant correlation between HFS and IPQ-B subscales adherence, timeline, concern and emotional representation. A statistically significant difference was found between mean scores of HFS and IPQ-B subscales within different cities.
Conclusion: Patients were determined to have negative illness perception and moderate level of health fatalism. As the health fatalism conception increases, illness perception gets more negative. Patients living in Elazığ were found to have high health fatalism conception and negative disease perception.

Anahtar Kelimeler

Fatalism, Hemodialysis, Illness, Perception, Patient

Kaynakça

• Akkuş, H. T. K. (2019). Türkiye’de iş kazaları ve kader anlayışı üzerine tipolojik bir araştırma: iş kazaları ve kader ölçeği. Turkish Stud Relig Stud, 14(4), 591-602. https://doi.org/10.29228/turkishstudies.37839
• Al-Amer, R., Ramjan, L., Glew, P., Randall, S., & Salamonson, Y. (2016). Self-efficacy, depression, and self-care activities in adult Jordanians with type 2 diabetes: the role of illness perception. Issues in mental health nursing, 37(10), 744-755. https://doi.org/10.1080/01612840.2016.1208692
• Alim, K., & Bozkur, B. (2017). Kadercilik eğilimi ile özyeterlik inancı ve savunma mekanizmaları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 18(1), 124-145. https://doi.org/10.12984/egeefd.328379
• Arıkan, Z., Kuruoğlu, A. Ç., Beler, N., Nursen, O., Ekim, N. N., Köktürk, O., & Levet, E. (2000). Tüberküloz Olgularında Hastalığın Algılanması Ve Kişilik Özellikleri. Kriz Dergisi, 8(2), 39-45. https://doi.org/10.1501/kriz_0000000159
• Bobov, G., & Capik, C. (2020). The reliability and validity of the religious health fatalism scale in Turkish language. Journal of religion and health, 59(2), 1080-1095. https://doi.org/10.1007/s10943-018-0731-y
• Broadbent, E., Petrie, K. J., Main, J., & Weinman, J. (2006). The brief illness perception questionnaire. Journal of psychosomatic research, 60(6), 631-637. https://doi.org/10.1016/j.jpsychores.2005.10.020
• Cengiz, D. U., & Sarıtaş, S. Ç. The Effect of Illness Perception on Hopelessness Level of Patients Receiving Hemodialysis. Turkish Journal of Nephrology, 28,(4),257-262. https://doi.org/10.5152/turkjnephrol.2019.3477
• Chilcot, J., Wellsted, D., & Farrington, K. (2011). Illness perceptions predict survival in haemodialysis patients. American journal of nephrology, 33(4), 358-363. https://doi.org/10.1159/000326752
• Clarke, A. L., Yates, T., Smith, A. C., & Chilcot, J. (2016). Patient's perceptions of chronic kidney disease and their association with psychosocial and clinical outcomes: a narrative review. Clinical Kidney Journal, 9(3), 494-502. https://doi.org/10.1093/ckj/sfw014
• Dayapoglu, N., Ayyıldız, N. İ., & Şeker, D. (2021). Determination of health fatalism and the factors affecting health fatalism in patients with epilepsy in the North of Turkey. Epilepsy & Behavior, 115, 107641. https://doi.org/10.1016/j.yebeh.2020.107641
• Franklin, M. D., Schlundt, D. G., & Wallston, K. A. (2008). Development and validation of a religious health fatalism measure for the African-American faith community. Journal of Health Psychology, 13(3), 323-335. https://doi.org/10.1177/1359105307088137
• Jansen, D. L., Heijmans, M. J., Rijken, M., Spreeuwenberg, P., Grootendorst, D. C., Dekker, F. W., . . . Groenewegen, P. P. (2013). Illness perceptions and treatment perceptions of patients with chronic kidney disease: different phases, different perceptions? British journal of health psychology, 18(2), 244-262. https://doi.org/10.1111/bjhp.12002
• Jayanti, A., Foden, P., Wearden, A., & Mitra, S. (2016). Illness beliefs in end stage renal disease and associations with self-care modality choice. Plos one, 11(7), e0154299. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0154299
• Kahyaoğlu Süt, H. (2017). Jinekolojik cerrahi operasyon öncesi hastaların hastalık algıları üzerine etkili faktörler. Bakırköy Tıp Dergisi, 13(2), 83-90. https://doi.org/10.5350/btdmjb201713205
• Kim, S., Kim, E., & Ryu, E. (2019). Illness Perceptions, Self-Care Management, and Clinical Outcomes According to Age-Group in Korean Hemodialysis Patients. International journal of environmental research and public health, 16(22), 4459. https://doi.org/10.3390/ijerph16224459
• Kiyak, E., Erkal, E., Demir, S., Demirkiran, B. C., Uren, Y., & Erguney, S. (2021). Evaluation of attitudes toward epilepsy and health fatalism in northeastern Turkey. Epilepsy & Behavior, 115, 107495. https://doi.org/10.1016/j.yebeh.2020.107495
• Kuh, Z., & Erdem, R. (2019). Fatalizm Eğiliminin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Üzerine Etkisi. SDÜ Sağlık Yönetimi Dergisi, 1(1), 1-16. https://doi.org/10.37989/gumussagbil.907711
• Küçükkaya, B., & Erçel, Ö. Jinekolojık Kanserli Hastalarda Hastalık Algısının Öz-Bakım Gücüne Etkisi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 35(3), 137-145.
• Lange, L. J., & Piette, J. D. (2006). Personal models for diabetes in context and patients’ health status. Journal of behavioral medicine, 29(3), 239. https://doi.org/10.1007/s10865-006-9049-4
• Molaei-Zardanjani, M., Savabi-Esfahani, M., & Taleghani, F. (2019). Fatalism in breast cancer and performing mammography on women with or without a family history of breast cancer. BMC women's health, 19(1), 1-5. https://doi.org/10.1186/s12905-019-0810-6
• Mollaoglu, M., Candan, F., & Mollaoglu, M. (2016). Illness perception and hopelessness in hemodialysis. Archives of Clinical Nephrology, 2(1), 044-048. https://doi.org/10.17352/acn.000014
• Nageeb, S., Vu, M., Malik, S., Quinn, M. T., Cursio, J., & Padela, A. I. (2018). Adapting a religious health fatalism measure for use in Muslim populations. Plos one, 13(11), e0206898.
• Okanlı, A., & Karabulutlu, E. Y. (2011). Hemodiyaliz hastalarında hastalık algısının değerlendirilmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 14(4), 25-31. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0206898
• Öztürk, R. (2011). İslam Düşüncesinde Kaderci Anlayışın Sosyal ve Kültürel Temelleri. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi, 9(1), 127-156.
• Rakhshan, M., Mirshekari, F., & Dehghanrad, F. (2020). The Relationship between Illness Perception and Self-Care Behaviors among Hemodialysis Patients. Iranian Journal of Psychiatry, 15(2), 150.
• Ruiu, G. (2013). The origin of fatalistic tendencies: An empirical investigation. Economics & Sociology, 6(2), 103-125. https://doi.org/10.14254/2071-789X.2013/6-2/10
• San Diego, E. R. N., & Merz, E. L. (2020). Diabetes knowledge, fatalism and type 2 diabetes-preventive behavior in an ethnically diverse sample of college students. Journal of American College Health, 1-10. https://doi.org/10.1080/07448481.2020.1751175
• Sezen, A. (2014). Diyaliz hemşireliği. In S. A (Ed.), Böbrek Yetmezliği (pp. 113-142). İstanbul: Nobel tıp kitabevleri.
• Seyahi, N., Ateş, K., & Süleymanlar, G. (2021). Current Status of Renal Replacement Therapy in Turkey: A Summary of the 2019 Turkish Society of Nephrology Registry Report. Turkish journal of nephrology (Online), 30(2), 105-111. https://doi.org/10.5152/turkjnephrol.2021.21436
• Topbaş, E. (2015). Kronik böbrek hastalığının önemi, evreleri ve evrelere özgü bakımı. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 10(1), 53-59.
• Unger, J. B., Ritt-Olson, A., Teran, L., Huang, T., Hoffman, B. R., & Palmer, P. (2002). Cultural values and substance use in a multiethnic sample of California adolescents. Addiction Research & Theory, 10(3), 257-279. https://doi.org/10.1080/16066350211869
• Yildirim, N. K., Okanli, A., Karabulutlu, E. Y., Karahisar, F., & Özkan, S. (2013). Effects of illness perception on anxiety and depressive symptoms in hemodialysis patients: a multi-center study. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 14(3), 252. https://doi.org/10.1080/10.5455/apd.40629
• Yılmaz, M. (2015). Diyaliz Tedavisi Alan Hasta ve Ailesinin Bakımında Transkültürel Hemşirelik Yaklaşımı. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 10(1), 32-39.
• Yılmaz, M., & Özaltın, G. (2011). The sexual behaviors of patients receiving peritoneal dialysis treatment. Sexuality and Disability, 29(1), 21-32. https://doi.org/10.1007/s11195-011-9199-3
• Yılmaz, N. (2018). Doğu Anadolu’yu Konu Edinen Romanlarda “Bireysel Ve Toplumsal Geri Kalmışlığın İzleri” Ne Yönelik Bir İnceleme.Electronic Turkish Studies, 13(5), 689-708.