The Mediating Role Of Self-Care Ability In The Effect Of Quality Of Life On Health Literacy

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 69 - 75, 28.02.2022

Mahmut Akbolat , Mustafa Amarat , Pelinsu Buket Doğanyiğit

https://doi.org/10.53424/balikesirsbd.976062

Cited By: 2

Öz

Objective: This study aims to determine the mediating role of health literacy in the quality of life of self-care ability. Materials and Methods: The study is cross-sectional and was conducted with patients who received service from the internal medicine and cardiology outpatient clinics of Sakarya Training and Research Hospital between January and February 2019. Data were obtained with the participation of 300 individuals. Health Literacy Scale, Self-Care Strength Scale and Quality of Life Scale were used as data collection tools. The data were analyzed in SPSS 22.0 and SPSS Macro program, and regression and moderator effect analysis were used. Results: As a result of the research, there is a positive, moderate relationship between health literacy and self-care (r=0.350), health literacy and quality of life (r=0.296), and self-care and quality of life (r=0.498) (p<0.01). In addition, both health literacy (β=0.181) and self-care power (β=0.580) positively affect quality of life. Finally, self-care power plays a mediating role in the effect of health literacy on quality of life (β=0.205) and strengthens the positive effect of health literacy on quality of life (β=0.386). Conclusion: Health literacy has a direct effect on quality of life and an indirect effect with the mediator role of self-care. As a result of these findings, it is suggested that individuals with chronic diseases should be aware of the effects of health literacy and self-care power on their quality of life and consider the factors related to quality of life in their activities.

Anahtar Kelimeler

Health Literacy, Quality of Life, Self-Care Ability, Health Literacy, Quality of Life, Self-Care Ability

Sağlık Okuryazarlığının Yaşam Kalitesine Etkisinde Özbakım Gücünün Aracı Rolü

Öz

Amaç: Bu çalışma, sağlık okuryazarlığının yaşam kalitesinde öz bakım gücünün aracı rolünü belirlemeyi amaçlamaktadır. Gereç ve Yöntem: Araştırma kesitsel tipte olup Ocak - Şubat 2019 tarihleri arasında Sakarya Eğitim ve Araştırma Hastanesi dahiliye ve kardiyoloji polikliniklerinden hizmet alan hastalar ile gerçekleştirilmiştir. Veriler, 300 bireyin katılımıyla elde edilmiştir. Veri toplama aracı olarak Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği, Özbakım Gücü Ölçeği ve Yaşam Kalitesi Ölçeği kullanılmıştır. Veriler SPSS 22.0 ve SPSS Macro programında çözümlenmiş regresyon ve moderator etki analizi kullanılmıştır. Bulgular: Araştırma sonucunda sağlık okuryazarlığı ile öz bakım (r=0.350), sağlık okuryazarlığı ile yaşam kalitesi (r=0.296) ve öz bakım ile yaşam kalitesi (r=0.498) arasında pozitif yönlü, orta seviyede ilişki bulunmaktadır (p<0.01). Ayrıca hem sağlık okuryazarlığı (β=0.181) hem de özbakım gücü (β=0.580) yaşam kalitesini olumlu olarak etkilemektedir. Son olarak, sağlık okuryazarlığının yaşam kalitesine olan etkisinde özbakım gücü aracı rol oynamaktadır (β=0.205) ve sağlık okuryazarlığının yaşam kalitesine olan olumlu etkisini güçlendirmektedir (β=0.386). Sonuç: Sağlık okuryazarlığının yaşam kalitesi üzerinde doğrudan ve öz bakımın aracı rolüyle birlikte dolaylı etkisi bulunmaktadır. Bu bulgular sonucunda kronik hastalığı olan bireylerin sağlık okuryazarlığı ve öz-bakım gücünün yaşam kalitesi üzerindeki etkilerinin farkında olmaları ve gerçekleştireceği faaliyetlerde yaşam kalitesi ile ilişkili faktörleri göz önünde bulundurmaları önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Okuryazarlığı, Yaşam Kalitesi, Özbakım Gücü

Kaynakça

• Ağralı, H. & I. Akyar. (2018).Diyabetli Erişkin Hastalarda Sağlık Okuryazarlığı: Ölçek Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 9(3), 314-321.
• Alemdar, H. & S. Ç. Pakyüz (2015). Hemodiyaliz Hastalarında Özbakım Gücünün Yaşam Kalitesine Etkisinin Değerlendirilmesi. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 2, 19-30.
• Aras, Z. ve A. B. Temel. (2017). Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği ’nin Türkçe Formunun Geçerlik ve Güvenirliğinin Değerlendirilmesi. Florence Nightingale Heşirelik Dergisi, 25.2, 85-94.
• Arıkan, A. (2020). Sağlık Okuryazarlığı Düzeyinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Üzerindeki Etkisi: Üniversite Öğrencileri Arasında Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi: Hacetepe Üniversite:Ankara.
• Arpacı, F. (2008). Ankara’da Huzurevlerinde Yaşayan Yaşlıların Yaşam Kalitesinin İncelenmesi.Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1, 1-13.
• Aslantekin, F. & M. Yumrutaş. (2014).Sağlık Okuryazarlığı ve Ölçümü. TAF Preventive Medicine Bulletin, 13(4), 327-334. Avdal, E. Ü. & S. Kızılcı. (2010). Diyabet ve Özbakım Eksikliği Hemşirelik Teorisinin Kavram Analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 3(3), 164-168.
• Baker, D. W. (2006). The Meaning And The Measure of Health Literacy. Journal of General Internal Medicine, 21(8), 878-883. Bilir, N., H. Özcebe, S. A. Vaizoğlu, D. Aslan, N. Subaşı & T. G. Telatar (2005). Van İlinde 15 Yaş Üzeri Erkeklerde SF-36 ile Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Journal of Medical Science, 25, 663-668.
• Chen, A. M. H., K. S. Yehle, N. M. Albert, K. F. Ferraro, H. L. Mason, M. M. Murawski & K. S. Plake. (2014). Relationships Between Health Literacy And Heart Failure Knowldege, Self- Efficacy And Self-Care Adherence. Research İn Social And Administrative Pharmacy, 10, 378-386.
• Chica, D. A.G., Z. Mnisi, J. Avery, K. Duszynski, J. Doust. P. Tideman, A. Murphy, J. Burgess, J. Beilby & N. Stocks. (2016). Effect of Health Literacy on Quality of Life Amongst Patients With Ischaemic Heart Disease In Australian General Practice. PLOS ONE, 1-15.
• Chua, R. R., J. Cleator, M. Campbell & B. Lim. (2018). The Association Between Quality of Life And Self-Care In Singaporeans Living With Psoriasis. Dermatological Nursing. 17(2), 18-26
• Couture, E. M., M. C. Chouinard, M. Fortin & C. Hudon. (2017). The Relationship Between Health Literacy And Quality of Life Among Frequent Users of Health Care Services: A Cross-Sectional Study. Health And Quality of Life Outcomes. 15(137), 1-6.
• Çakır, M., B. Piyal & S. Aycan. (2015). Hekimlerde Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Yaşam Kalitesi: Tıp Fakültesi Tabanlı Kesitsel Bir Çalışma. Ankara Med J. 15.4, 209-219.
• Çimen, Z. & A. B. Temel. (2017). Kronik Hastalığı Olan Yaşlı Bireylerde Sağlık Okuryazarlığı ve Sağlık Algısı İlişkisi ve Sağlık Okuryazarlığını Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 33(3), 105-125.
• Çopurlar, C. K. & M. Kartal, (2016). Sağlık Okuryazarlığı Nedir? Nasıl Değerlendirilir? Neden Önemli? Turkisch Journal Of Family Medicine And Primary Care. 10(1), 42-47.
• Deliktaş, A., Ö. Körükçü & K. Kukulu. (2016). Reflectıons Of Health Literracy On Women Health. The 2016 WEI International Academic Conference Proceedings. Rome. 22-26.
• Dinçer, A. & Ş. Kurşun. (2017). Üniversite Öğrencilerinin Sağlık Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 26(1), 20-26.
• Ehmann, A. T., Groene, O., Rieger, M. A., & Siegel, A. (2020). The Relationship between Health Literacy, Quality of Life, and Subjective Health: Results of a Cross-Sectional Study in a Rural Region in Germany. International journal of environmental research and public health, 17(5), 1683.
• Ergin, A., C. Hatipoğlu, A. İ. Bozkurt, M. Bostancı, B. M. Atak, S. Kısaoğlu, S. Parasız, H. Kaygısız, A. Çınarlık & E. Karasu. (2011). Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Yaşam Doyumu ve Öz-bakım Gücü Düzeyleri ve Etkileyen Faktörler. Pamukkale Tıp Dergisi. 4(3), 144-151.
• Ergün, S. A., E. Yılmaz, Z. Dağdeviren & Ş. Dinçer. (2009). Mesleki Eğitim ve Çıraklık Merkezinde Eğitim Gören Ergenlerin Öz Bakım Gücünün İncelenmesi. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 10. 3, 29-36.
• Eriş, H. M. ve D. Anıl. (2016). Üniversite Öğrencilerinin Yaşam Kalitesi Düzeylerinin Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 31. 3, 491-504.
• Eroğlu, N. ve N.K. Oflaz. (2017). Türkiye’de Yerleşik Bireylerin Sağlık Okuryazarlık Düzeylerinin Genel Sağlık Harcamaları Üzerindeki Etkisi. İşletme ve Finans Çalışmaları Dergisi, 6(2), 44-59.
• Eser, E., T. Lağarlı, H. Baydur, V. Akkurt, H. Akkuş, E. Arslan, E. Cengiz, G. Çiftçioğlu, H. Işık, H. Karabacak, T. Özkapu, E. Özyıldırım, H. Soybaş & O. Vural. (2010). EUROHIS (WHOQOL-8.Tr) Türkçe Sürümünün Türk Toplumundaki Psikometrik Özellikleri. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi. 8(3), 136-152.
• Eyüboğlu, E. & P. J. Schulz. (2015). Validation Of Turkish Health Literacy Measures. Health Promotion International. 1-8. Genç, A., Ü. Şener, H. Karabacak & K. Üçok. (2011). Kadın ve Erkek Genç Erişkinler Arasında Fiziksel Aktivite ve Yaşam Kalitesi Farklılıklarının Araştırılması. Kocatepe Tıp Dergisi, 12, 145-150.
• Ilgaz, A. & S. Gözüm. (2016).Tamamlayıcı Sağlık Yaklaşımlarının Güvenilir Kullanımı İçin Sağlık Okuryazarlığın Önemi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 9(2), 67-77.
• Ishikawa H. & E. Yano (2008). Patient Health Literacy And Participation In The Health Care Process. Journal Compilation Blackwell Publishing Ltd. Health Expectation, 11, 113-122.
• Jabeen, R., M. U. Rehman, S. Masood, H. Mahmood & S. F. Mashhadi. (2018). Assessment of Functıonal Health Lıteracy Among Adolescents of Model Schools of Islamabad. Pakistan Armed Forces Medical Journal. 68(3), 545-49.
• Jovanic, M., M. Zdravkovix, D. Stanisavljevic & A. J. Vranes. (2018). Exploring the Importance of Health Literacy for the Quality of Life İn Patients With Heart Failure. International Journal of Environmental Research And Public Health, 15(8), 1-13.
• Kahya, Y. (2020). Gençlerin Yaşam Kalitesi Ve Gelecek Beklentileri. Business & Management Studies: An International Journal, 8(1), 950-968.
• Korsbakke, L., E. Haesum., L. Ehlers & O.K. Hejlesen. (2016). Influence of Health Literacy on Outcomes Using Telehomecare Technology: A Systematic Review. Health Education Journal, 75(1), 72-83.
• Lee, E. H., Y. W. Lee & S. H. Moon. (2016). A Structural Equation Model Linking Health Literacy To Self-Efficacy, Self-Care Activities, And Health-Related Quality of Life In Patients With Type 2 Diabetes. Asian Nursing Research, 10, 82-87.
• Liu, Y. B., L. L. Xue, H. P. Xue & P. Hou.(2018). Health Literacy, Self-Care Agency, Health Status and Social Support Among Elderly Chinese Nursing Home Residents. Health Education Journal. 77(3), 303-311.
• Mercan, M. B. (2019). Bankacılık sektöründe çalışanların sosyodemografik özellikleri ve evden çalışıp çalışmama durumuna göre iş doyumu, örgütsel bağlılık ve yaşam kalitesi açısından durumlarının değerlendirilmesi (Master's thesis, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Mohamadian, H., Bazarghani, A., Latifi, S. M., & Moradgholi, A. (2019). Effect of Motivational Interviewing on Hypertension, self-care and Quality of Life of Rural Aged People: Application of Health Belief Model. J Educ Community Health, 6(2), 95-101.
• Nguyen, B. T., T. E. Khoury, N. Pathmanathan, P. Loder & G. Ctercteko. (2018). Health Literacy And Quality of Life Following Rectal Resections for Cancer. International Surgery Journal. 5(10). 3186-3191.
• Orlow, M. K. & M. S. Wolf. (2010). Promoting Health Literacy Research to Reduce Health Disparities. Journal of Health Communication, 15, 34-41.
• Osborn, C. Y., S. S. Bains & L. E. Egede. (2010). Health Literacy, Diabetes Self-Care And Glycemic Control İn Adults With Type 2 Diabetes. Diabetes Technology And Therapeutics.12(11) 913-919.
• Ölmez, E. H. & O. B. Barkan. (2015).Sağlık Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi ve Hasta Hekim İlişkisinin Değerlendirilmesi. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi. 4(8) 121-127.
• Öntürk, Y. (2019). Akademisyenlere Yönelik Mobbing Davranışları İle İş Yaşam Kalitesi İlişkisinin İncelenmesi. Social Sciences, 14(6), 3321-3340.
• Özdelikara, A., Taştan, A., & Atasayar, B. Ş. Kronik Hastalıklarda Öz Bakım Yönetimi Ve Uyumun Değerlendirilmesi. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(1), 42-49.
• Özkaraman, A., Uzgör, F., Düğüm, Ö., & Peker, Ş. Kanserde Saglık Okur-Yazarlığının Öz Yeterlilik Ve Yasam Kalitesine Etkisi. March 2018 Conference: 7. Turk Tibbi Onkoloji Kongresi.
• Öztürk, Y., Kiraç, R., & Kavuncu, B. (2018, October). Sağlık Okuryazarlığı ve Öz Yeterlilik Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. In Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi 2nd International Social and Educational Science Symposium.
• Pehlivan, S., S. Ersoy., Y. Ugan & Ç. Fdıloğlu. (2015). Romatoid Artritli Hastalarda Özbakım ve Etkileyen Faktörler. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 31(1), 27-38.
• Ran, M., L, Peng, Q. Liu, M. Pender, F. He & H. Wang. (2018). The Association Between Quality of Life and Health Literacy Among Junior Middle School Students: A Cross-Sectional Study. BMC Public Health, 18(1183), 1-10.
• RobatSarpooshi, D., M. Mahdizadeh, H. S. Alizadeh, M. Haddadi, H. Robatsarpooshi & N. Peyman. (2020). The Relationship Between Health Literacy Level and Self-Care Behaviors in Patients with Diabetes. Patient Related Outcome Measures, 11, 129-135.
• Runk, L., J. Durham, V. Vongxay & V. Sychareun. (2017). Measuring Health Literacy İn University Students in Vientiane, Lao PDR. Health Promotion International, 32, 360–368.
• Sağlık Bakanlığı (2018). Ankara İli Sincan İlçesi Birinci Basamak Personelinde Sağlık Okuryazarlığı ile İlgili Eğitim Programı Geliştirilmesi. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1085 Pasifik Tanıtım Medya.
• Sezer, A. & H. Kadıoğlu. (2014).Yetişkin Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği’ nin Geliştirilmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 17(3), 165-170.
• Sezgin, D. (2013). Sağlık Okuryazarlığını Anlamak. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 3, 73-92.
• Shayan, N. A. (2018). Diyabetli Olan ve Olmayan Hemodiyaliz Hastalarının Sağlık Okuryazarlığı ve Yaşam Kalitelerinin Değerlendirilmesi.
• Sorensen K, Van den Broucke S, Fullam J, Doyle G, Pelikan J, Slonska Z ve H. Brand. (2012). Health Literacy And Public Health: A Systematic Review And İntegration Of Defi nitions And Models. BMC Public Health, 12(80), 1-13.
• Sungur, M. A., & Gamsızkan, Z. (2020). Düzce Üniversitesi’nde öğrenim gören öğrencilerin sağlık okur yazarlık düzeyi: Kesitsel bir çalışma. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, 24(2), 117-125.
• Şahinöz, T., Şahinöz, S., & Kıvanç, A. (2018). Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinin Sağlık Okuryazarlığı Düzeyleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 71-79.
• Taş, T. A. & N. Akış. (2016). Sağlık Okuryazarlığı. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 24. 3, 119-124.
• Toplu, E. (2019). Fitness merkezlerine gelen erkek yetişkinlerde sağlıklı yaşam biçimi davranışı ve yaşam kalitesinin incelenmesi (Master's thesis, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
• Tsai, T., S. D. Lee., Y. Tsai & K. N. Kuo. (2010).Methodology And Validation of Health Literacy Scale Development in Taiwan. Journal Of Health Communication, 16(1), 50-61.
• Türkoğlu, Ç. (2016). Sağlık Okuryazarlığı ile Özbakım Gücü Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Isparta İli Örneği.
• Yıldırım A., R. A. Hacıhasanoğlu, N. Bakar & N. Demir. (2013). Effect of Anxiety And Depression On Self- Care Agency And Quality of Life In Hospitalized Patients With Chronic Obstructive Pulmonary Disease: A Questionnaire Survey. International Journal Of Nursing Practice. 19, 14-22.
• Yıldırım, D. İ., Yıldırım, A., & Eryılmaz, M. A. (2019). Sağlık çalışanlarında fiziksel aktivite ile yaşam kalitesi ilişkisi. Cukurova Medical Journal, 44(2), 325-333. ,
• Yılmaz, F. & Ç. Çağlayan. (2016). Yaşlılarda Sağlıklı Yaşam Tarzının Yaşam Kalitesi Üzerine Etkileri. Türk Aile Hekimliği Dergisi, 20(4), 129-140.
• Yoshida, K. & K. Kanda. (2016). Relationship Between Self-Care Agency And Quality of Life Among Cancer Patients Undergoing Outpatient Chemotherapy. The Kitakanto Medical Journal, 66, 271-277.
• Zaben, K. & A. Khalil. (2019). Health Literacy, Self-Care Behavior And Quality of life In Acute Coronary Syndrome Patients: An Integrative Review. Open Journal of Nursing, 9, 383-395.
• Zheng, M., H. Jin, N. Shi, C. Duan, D. Wang, X. Yu & X. Li. (2018). The Relationship Between Health Literacy And Quality of Life: A systematic Review And Meta-Analysis. Health And Quality of Life Outcomes, 16(201), 1-10.
• Van der Heide, I., Poureslami, I., Mitic, W., Shum, J., Rootman, I., & FitzGerald, J. M. (2018). Health literacy in chronic disease management: a matter of interaction. Journal of Clinical Epidemiology, 102, 134-138.Puhl, R. M., & Heuer, C. A. (2010). Obesity stigma: important considerations for public health. Am J Public Health, 100(6), 1019-1028.
• Puhl, R. M., Luedicke, J., & Grilo, C. M. (2014). Obesity bias in training: attitudes, beliefs, and observations among advanced trainees in professional health disciplines. Obesity, 22(4), 1008-1015.
• Sert, H., Seven, A., Çetinkaya, S., Pelin, M., & Aygın, D. (2016). Evaluation of obesity prejudice levels of school of health students. Online Journal of Turkish Health Sciences, 1(4), 9-17.
• Sikorski, C., Luppa, M., Glaesmer, H., Brähler, E., König, H.-H., & Riedel-Heller, S. G. (2013). Attitudes of health care professionals towards female obese patients. Obesity facts, 6(6), 512-522.
• Soto, L., Armendariz-Anguiano, A. L., Bacardí-Gascón, M., & Jiménez Cruz, A. (2014). Beliefs, attitudes and phobias among Mexican medical and psychology students towards people with obesity. Nutr Hosp, 30(1), 37-41.
• Stein, J., Luppa, M., Ruzanska, U., Sikorski, C., König, H.-H., & Riedel-Heller, S. G. (2014). Measuring negative attitudes towards overweight and obesity in the german population–psychometric properties and reference values for the german short version of the fat phobia scale (FPS). PLoS One, 9(12), e114641.
• Şimşek, A., & Karaca Sivrikaya, S. (2016). Obesity and Stigma. Journal of Diabetes, Obesity and Hypertension in Nursing Forum, 8(2), 72-76.
• Uluöz, E. (2016). Comparison of students' levels of attitude towards obese individuals according to class variable and some variables. Int J Sport, Exer & Train Sci, 2(4), 124-136.
• Usta, E., & Akyolcu, N. (2014). Evaluation of surgical nurses' knowledge and applications about overweight / obese patient care. Florence Nightingale Nursing Journal, 22, 1-7.
• Welborn, S. E. (2013). Comparison of obesity bias, attitudes, and beliefs among undergraduate dietetic students, dietetic interns, and practicing registered dietitians. (Doctoral thesis), East Tennessee State University.
• Wells, J. C. (2012). Obesity as malnutrition: the role of capitalism in the obesity global epidemic. Am. J. Hum. Biol, 24(3), 261-276.