Hıdırellez Geleneğindeki Cadı İnancı: Balkanlar ve Anadolu Örneği

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 25 - 38, 31.01.2020

Esra Çam

Öz

Baharın gelişi asırlardır avcı, toplayıcı ve tarımla uğraşan toplumlarda önemli görülmüş bahar kutlamaları yapılarak neşeli ile baharın gelişi karşılanmıştır. Daha sonraki dönemlerde toplumların medeniyet daireleri değişse bile bahar kutlamaları gelenek halinde günümüze değin süre gelmiştir. Türk Dünyası’nın dört bir yanında da baharın gelişi kutlanmakta ve kültürel bellekte varlığını sürdürmektedir. Türkler arasında baharın gelişinin kutlandığı Hıdırellez Bayramı pek çok inanç, ritüel ve geleneklerin yaşatıldığı bir kutlamadır. Örneğin; evin bereketinin artması, kısmetin açılması, ev sahibi olunması, iş bulunması, sağlıklı olunması, zengin olunması, başarılı olunması, yılın bol mahsullü ve bereketli geçmesi gibi pek çok dileğin gerçekleşmesi için dualar edilir, uygulamalar yapılır ve bir yıl boyunca bu dileklerin gerçekleşmesi beklenir. Uğursuzluk getireceğini düşünülen pek çok uygulamadan da sakınılır. Hıdırellez ile ilgili bu inanışlar ritüeller, anlatılar sayesinde diri tutulmakta ve böylece gelenek olarak sürmektedir. Balkanlarda yaşayan Türkler arasında da Hıdırellez geleneğinin yaşadığı, yaşatıldığı görülmektedir. Bereketin artması, dileklerin gerçekleşmesi için pek çok uygulamalar yapıldığı gibi aynı zamanda cadılardan korunmak amacıyla da bir takım inançların olduğu, pratiklerin yapıldığı da görülmektedir. Çalışmamızda Balkanlarda Bulgaristan, Moldava ve Makedonya’da yaşayan Türklerin ve Anadolu’daki Hıdırellez Bayramındaki cadı inanışı ile ilgili örneklere yer verilecektir. Türklerdeki Hıdırellez geleneğinin pek çok kaynaktan beslendiği ve de geleneğin sürdürülmesinde efsane, memorat ve pratiklerin önemi değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hıdırellez, inanç, cadı

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan. Türkiye’de Doğumla ilgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Ankara: Sevinç Matbaası, 1974. Amuca Kabilesi. (https://trakyatarihi.blogspot.com/2018/03/amuca-kabilesi-ve-babagan-koluna-bagli.html) (Erişim Tarihi: 06.10.2019). Artun, Erman . Tekirdağ’da Hıdırellez Geleneği. https://docplayer.biz.tr/15105422-Turk-halk-kulturunde-hidrellez-prof-dr-erman-artun.html (Erişim Tarihi: 06.10.2019). Asmannn, Jan. Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. İstanbul: Ayrıntı, 2018. Aycibin, Zeynep. “Osmanlı Devleti’nde Cadılar Üzerine Bir Değerlendirme”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 24 (2008):55-69. Boratav, Pertev Naili. Türk Mitolojisi Oğuzların - Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. İstanbul: Bilgesu, 2012. Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: BilgeSu, 2013. Çay, Abdulhaluk. Hıdırellez Kültür-Bahar Bayramı. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990. Çobanoğlu, Özkul. Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnanışları. Ankara: Akçağ, 2003. Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara, Aydın Kitabevi, 2010. Duvarcı, Ayşe. “Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar” . Bilig 32 (2005): 125-144. Ekici, Metin. “Bergama Yöresi Hıdırellez Geleneklerinde Toplum ve Çevre Bilinci”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi V, I (2005): 53-60. Eliade, Mircea. Dinsel İnanışlar ve Düşünceler Tarihi. Taş Devrinden Eleusis Mysteria'larına. İstanbul: Kabalcı, 2003. Engin, Refik. Amuca Kabilesinde Hıdırellez Geleneklerimiz. www.refikengin.com › zip (Erişim Tarihi: 06.10.2019) Ergun, Metin. “Manas Üçlemesinde Ad Verme Geleneği ve Bu Geleneğin Türk Kültürü İçindeki Yeri”. Manas 1000 Bişkek Bildirileri (Bişkek, 26-31 Ağustos 1995), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı ,1997. Eyüpoğlu, İsmet Zeki. Anadolu İnanışları Anadolu Mitologisi İnanç- Söylence Bağlantısı. İstanbul: Geçit, 1987. Gömeç. Saadettin. Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet. 2003. http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/2281/2962.pdf (Erişim Tarihi: 09.09.2019) Güngör, Harun ve Argunşah, Mustafa. Gagauz Türkleri Tarih-Dil-Folklor ve Halk Edebiyatı. Ankara: Türk Kültür Bakanlığı, 2002. Hançerlioğlu, Orhan. Dünya İnanışları Sözlüğü. İstanbul: Phoenix, 2010. Işık, Neşe. Doğu Karadeniz Efsanelerini Derleme ve Araştırma (Trabzon, Rize ve Artvin Efsaneleri).(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,1998. Kalafat, Yaşar. Doğu Anadolu’da Eski Türk İnanışlarının İzleri. Ankara: Berikan,2010. Kalafat, Yaşar ve Hakan Ulutin. “Karşılaştırmalı Gacal-Gerlova-Çıtak-Tozluk Türkleri Halk İnanışları”. Kültür Evreni.26 (2015): 32-49. Küçük, Abonoz. “Doğu Karadeniz Yöresi Doğum Sonrası İnanış ve Uygulamalarında Cadı/Obur”. Karadeniz 3,12 (2011).123-136. Ocak, Ahmet Yaşar. İslam- Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1999. Özkan, İbrahim. Bulgaristan Türkleri Halk Edebiyatı Üzerine Bir Araştırma.(Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008. Özkan, İbrahim. “Bulgaristan Türklerinde Nevruz ve Hıdırellez Bayramı”. VII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (Gaziantep 27 Haziran-1 Temmuz 2006), 2016. Sarı, Eren .Efsane Yaratıklar. Antalya: NoktaE- Book Puplishing, 2016. Sızan, Esra. Kırklareli’de Boşnak Halk Kültürü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016. Tetik, Gaffar. “2000’ e 5 kala Pişmiş tavuğun başına gelmedi horozların başına gelenler...” https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=16553 (Erişim Tarihi: 07.10.2019). Turner, Victor. Ritüeller Yapı ve Anti-Yapı. İstanbul: İthaki, 2018. Uca, Alaattin. “Türk Toplumunda Hıdırellez II”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 35 (2007): 251-284. Uğurlu, Serdar. “Makedonya-Valondova Hıdrellez Adetlerinden “Yeşillenme”, “Kısmet Kapama” ve “Martufal Çekme” Adetleri” TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 3,5 (2015): 37-66. Yaltırık, Mehmet Berk. “Türk Kültüründe Hortlak-Cadı İnanışları”.Tarih Okulu Dergisi, 6, XVI (2013): 187-232