Bulgaristan Türklerinde Bir Fıkra Tipi: Çarıklı Filozof/Gerenli

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 16, 31.07.2020

İbrahim Özkan

https://doi.org/10.47139/btdea.746051

Cited By: 5

Öz

ÖZET
İnsanın kendini ifade etme yollarından biri de mizahtır. Mizahın keskin dili tarihin her döneminde başta yöneticiler olmak üzere pek çok kişiyi rahatsız etmiştir. Doğrudan dile getirilemeyen kimi duygular, kimi düşünceler, kimi toplumsal eleştiriler toplumu temsilen, tipler araçlığıyla dile getirilir. Doğrudan söylenilemeyenler bu tiplere söylettirilir. Toplum bu tiplere hoşgörüyle yaklaşır. Bu tiplere fıkra-tipi adı verilir. Bulgaristan Türkleri arasında da fıkra-tipleri vardır. Bu tiplerden biri de bu çalışmanın konusu olan Çarıklı Filozof/Gerenli’dir. Gerenli’nin ölümünden çok sonra Gerenli’ye ait anlatmalar derlenip Muharrem Tahsinof tarafından yazıya geçirilmiştir. Yazıya geçirilen anlatma sayısı 147’dir. Bu çalışmadaki asıl amacımız Bulgaristan Türkleri arasından bir fıkra tipi olarak ortaya çıkmış Gerenli’yi tanıtmaktır. Gerenli’ye ait anlatmalardan yola çıkarak Gerenli hakkında genel bir değerlendirmede bulunmaktır. Gerenli’nin bir fıkra-tipi olarak köydeşlerini temsil etme yönünü göstermektir. Çünkü Gerenli’nin iğneli sözleri, attığı taşların ağırlığı ve yaptığı şakalar muhatabına göre değişmektedir. İnsanlara yukarıdan bakan, zenginliğiyle övünen bir ağaya söylediği söz ile masum karısına ya da kendisi gibi olanlara söyledikleri arasında fark vardır. Kahramanları arasında muhtar, ağa, tahsildar, korucu ya da olumsuz özellikleri ile toplumda sivrilmiş kişilere karşı yaptığı şaka ve sözleri en iğneli olanlarıdır. Gerenli’yi de toplumda sivrilten bu özelliği olmuştur.
Anahtar Kelimeler: Mizah, Bulgaristan Türkleri, fıkra, şaka, Çarıklı Filozof/Gerenli

Anahtar Kelimeler

Mizah, Bulgaristan Türkleri, fıkra, şaka

Kaynakça

• Bahtin, Mihail. Rabelais ve Dünyası. Çev. Çiçek Öztek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2005. Bergson, Henri. Gülme Komiğin anlamı Üzerine Deneme. Çev. Yaşar Avunç. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2011. Boratav, Pertev Naili, Nasreddin Hoca, İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2007. Con, Sabri Mehmet. Ağlarken Gülmek Fıkralar ve Özlü Sözler. Razgrad: ET Poligraf Yayınları, 2003. Crampton, R. J. Bulgaristan Tarihi. Çev. Nuray Ekici. İstanbul: JeoPolitika Yayınları, 2007. Eker, Gülin Öğüt. İnsan Kültür Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014. Özkan, İbrahim. Bulgaristan Türkleri Halk Edebiyatı Üzerine Bir Araştırma. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir, 2008. Tahsinof, M. Çarıklı Filozof, Sofya: Narodna Prosteva, 1965. Turan, Ömer. “Geçmişten Günümüze Bulgaristan Türkleri.” Balkan Türkleri Balkanlar’da Türk Varlığı. Derleyen: Erhan Türbedar. Ankara: ASAM Yayınları, 2003. 18-43. Yıldırım, Dursun. Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.