Bulgaristan’daki Türklerin Romanı (1912-2021)

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 245 - 276, 31.07.2021

Atıf Akgün

https://doi.org/10.47139/balted.959579

Öz

Modern zamanların yaygın edebî türü roman, birçok hususiyeti yanında millî edebiyatların teşekkülünden itibaren herhangi bir dildeki edebî üretimin niteliğini de belirleyen önemli bir ölçüt olur. Edebiyatta ileri toplumlarda roman türünün nitelikli seviyeyi az veya çok takip ettiği görülür. Bu husus Türk dilinin ve edebiyatının azınlık durumunda kaldığı bölgelerde de aynı perspektife sahip olur. Balkanlardaki ve daha özelinde Bulgaristan’daki Türklerin dil ve edebiyat faaliyetlerine benzer yaklaşımla bakıldığında ise roman diğer edebî türlerin gölgesinde kalarak varlık gösterir. Bulgaristan Türkleri tarafından yaratılan roman türündeki eserler, bölge Türklüğünün duygu ve düşünce dünyasının önemli bir yansıma alanı olduğu gibi kuşkusuz bölgede gelişen Türk dilli edebiyat faaliyetlerinin niteliği noktasında da fikir verir. Bu çalışma öncelikle bibliyografik bir temele ve sonrasında genel bir durum tespitine dayanır. Bulgaristan’da Türkçe yayımlanan ilk romandan günümüze, söz konusu eserlerin künyeleri, yazarları ve içerikleri hakkında kronolojik ve kuşatıcı bir bilgilendirme yapılmıştır. Bu bağlamda tarihselci ve bütüncül bir yaklaşımla Bulgaristan’daki Türk romanına dair genel bir çerçeve sunulmuştur. Bulgaristan Türklerinin özellikle Türkiye’de yoğunlaşan roman yayınları ise çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan Türkleri, Türk edebiyatı, ana dili, roman, Balkan Türkleri edebiyatı

The Novel of the Turks in Bulgaria (1912-2021)

Öz

The novel, which is the common literary genre of modern times, has been an important criterion that determines the quality of literary production in any language since the formation of national literatures. In advanced societies in literature, it was seen that the novel genre more or less followed the qualified level. This issue had the same perspective in the regions where Turkish language and literature lived as a minority language. The novels created by the Turks of Bulgaria are an important reflection area of the feeling and thought world of the Turkishness of the region, as well as giving an idea about the quality of the Turkish-speaking literature activity developing in the region. This study is based primarily on a bibliographic basis and then on a general due diligence. From the first novel published in Turkish in Bulgaria to the present day, a chronological and comprehensive information has been given about the tags, authors and contents of the works in question. In this context, a general framework of the Turkish novel in Bulgaria has been presented with a historicist and holistic approach.

Anahtar Kelimeler

Turkish literature, Turks of Bulgaria, native language, novel, literature of Balkan Turks

Kaynakça

• Ahmet, V. S. (2011). Şumnu’daki Nüvvap Medresesi’nin Yetiştirdiği Şairler. Sofya Yüksek İslam Enstitüsü Yıllığı, (1), Sofya.
• Akgün, A. (2020). Çağdaş Balkan Türk Edebiyatının İlk Dönem Eserleri I. Şehit Evlatları & Muhacir Mehmedoğlu. Bakü: Gençlik Neşriyat.
• Akgün, A. (2020). Çağdaş Balkan Türk Edebiyatının İlk Dönem Eserleri II. Felaket Günlerim & Türk Gönlü. Bakü: Gençlik Neşriyat.
• Akgün, A. (2021). Totaliter Dönemde Bulgaristan Türk Edebiyatının Filizlendiği ve Soldurulduğu Yer: Narodna Prosveta Yayınevi’nin Türkçe Faaliyetlerinde Bilinmeyenler. [Şaban M. Kalkan ile mülakat]. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 3(1), 141-154.
• Aktaş, Ş. (2013). Anlatma Esasına Bağlı Edebî Metinlerin Tahlili Teori ve Uygulama. Ankara: Kurgan.
• Aliosmanof, H. (1965). Saçılan Kıvılcımlar. Sofya: Narodna Prosveta.
• Atasoy, Z. (2010). Ömer Osman Erendoruk, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Romanları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi.
• Bahtiyar, N. H. (1999). “Ali Kemal” ve “Ethem Ruhi” Maddeleri. Balkanlarda Türk Ünlüleri içinde (Cilt 3), İstanbul: Tuna.
• Bakoğlu, N. Ö. (2006). Azman. Silistre: Tibo Basımevi.
• Balıkçi, E. (2015). Rodopların Kader Yolları. Smolyan: Printa-KOM OOD
• Coşkun, S. (2012). Edebiyat Sosyolojisi Araştırmaları için Bir Yöntem Denemesi. Edebiyat Sosyolojisi, (Köksal Alver, Ed.). Ankara: Hece Yayınları.
• Çavuşev, İ. A. (2004). Gazetecinin Artık Yılı. Sofya: İzdatelstvo Bon.
• Çetin, N. (2009). Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü Kitap.
• Dağlı, H. A. (2019). Güz Titremleri. Veliko Tırnovo: Faber Yayınevi.
• Dağlı, H. A. (2011). Aydınlığın Öksüzleri. Sofya: Propeller Yayınevi.
• Dükakinzade, B. (1922). Muhacir Mehmedoğlu. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Dino, G. (2008). Türk Romanının Doğuşu. İstanbul: Agora Kitaplığı
• Erdi, İ. B. (1999). Bulgaristan Türk Romanında Türk Dünyası. IV. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı Bildirileri, Ankara: İlesam Yayınları.
• Erendoruk, Ö. O. (1995). Buruk Acı. Kırcaali: Yayınevi bilgisi yok.
• Finn, R. P. (2003) Türk Romanı İlk Dönem (1872-1900). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hafız, N. (1992). Bulgaristan’da Yayımlanan Türkçe Kitapların Bibliyografyası (1858-1984). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 35 (1987), 311-365.
• Hafız, N. (2010). Sabri Tata Hayatı ve Eserleri I. Cilt. Prizren: Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2001). Jön Türkler. TDV İslam Ansiklopedisi içinde. (Cilt 23, s. 584-587). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• İrevanlı, S. (2019). Ulu Çınar Bulgaristan Türklerinden yazar İsmail Yakup’la bir söyleşi, Erişim Tarihi: 1 Ocak 2021, https://www.oncevatan.com.tr/roportaj/ulu-cinar-h143647.html.
• İrfan, M. (1912). Kız mı Çiçek mi Yahut Mini Mini Nadire. Filibe: Hurşit Matbaası
• Jorma, A. (2013). Bulgaristan’daki Türk Edebiyatına Bir Bakış, Bakü: MBM Neşriyat.
• Jorma, A. (2018). İlhami Emin ve İshak Raşidov’un Romanlarına Yansıyan Yörük Kimliği. II. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu Tam Metin Kitabı. Ankara: [Yayınevi Bilgisi Yok].
• Kayraklı, F. (2019). Bulgaristan Türklerinin Romanları (20. Yüzyılın Başından 2016’ya) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Kemal, Ali (1925). Alev ve Kül. Dostluk Gazetesi 1926 yılına ait 66., 68., 69. ve 70. sayılar ile 1927 yılına ait 75. sayı.
• Keskioğlu, O. (1985). Bulgaristan’da Türkler (Tarih ve Kültür). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mahir, M. (1913). Bir Türk Kızı Yahut Refia. Filibe: Hurşit Matbaası.
• Memişoğlu, H. (2002). Geçmişten Günümüze Bulgaristan’da Türk Eğitim Tarihi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Mert, M. (2007). Çağdaş Bulgaristan Türkleri Edebiyatının Analitik Bibliyografyası [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi.
• Nuri, H.O. (1937). Aranılan Sevgili. Doğru Yol Gazetesi 1937-1938 yıllarına ait 143-251. sayılar.
• Oktay Erkoç, G. (2021). “Millî / Erkek”, “Gayr-I Millî / Kadın”: Türk Romanında Yabancı Okullar ve Cinsiyetler Üzerine Etkileri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(40), 421-460.
• Özdemir, A. (2016). Yeni Kazak Nesrinde Tahkiyevi Türler Üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(1), 108-127.
• Rıza, A. (1922). Muhacir Muallimin Hikayeleri. Şumnu: Ahali Matbaası.
• Ruhi, E. (1913). Şehit Evlatları. Filibe: Balkan Matbaası.
• Sazyek, H. (2020). Roman Terimleri Sözlüğü (Roman Sanatından Yüz Terim). Ankara: Hece Yayınları.
• Şerifof, A. (1966). Şirin. Sofya: Narodna Prosveta.
• Tatof, S. (1963). Gün Doğarken. Sofya: Narodna Prosveta.
• Tatof, S. (1967). İki Arada. Sofya: Narodna Prosveta.
• Tekin, M. (2020). Roman Sanatı I. Ankara: Ötüken.
• Turan, Ö. (1998). Turkish Minority in Bulgaria (1878-1908). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Türker, M. (2004). Kalem Kılıçlaşınca. İstanbul: Ufuk Ötesi Yayınları.
• Yakubof, İ. (1966). Gece İmtihanı. Sofya: Narodna Prosveta.
• Yakup, İ. (2011). Kestaneler Altında. İstanbul: Akademi Yayınları.
• Yakup, İ. (2016). Ulu Çınar. İstanbul: Akademi Yayınları.
• Yenisoy, H. S. (1997). Balkan Türkleri Edebiyatı. Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi içinde (Cilt 8), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yenisoy, H. S. (2004). Bulgaristan Türk Edebiyatına Bir Bakış. Balkanlarda Türk Kültürü Dergisi, (52), 6-9.