Türkçede “Karadağlıca” Dil Adının Kullanılışına Dair

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 33 - 44, 31.01.2025

Cemre Sena Yıldız

https://doi.org/10.47139/balted.1597073

Öz

Karadağlıca; Balkan coğrafyasında konuşulan, 2007 yılında resmi dil statüsüne sahip olmuş, iki adet yazı sistemi ve iki adet ağzı bulunan bir Güney Slav dilidir. Türkçenin Balkan coğrafyasındaki komşularından biri olmasına rağmen Türkçe konuşurları tarafından pek duyulan bir dil değildir. Bunun sebebi, konuşur sayısının diğer dillere göre az olmasına bağlanabilir. Türkçede bu dilin ismi, dili konuşan etnik kökene (Karadağlı) getirilen {+CA} eki ile kurulmuştur. Ancak Türkçe kaynaklarda bu dilin “Karadağlıca” ve “Karadağca” şeklinde ikili bir kullanımı bulunmaktadır. Bir kaynakta “Karadağça” şeklinde bir kullanımı da görülmüştür. Başka bir çalışmada, terim karmaşasından kaçınmak adına bu dilin “Karadağ dili” olarak adlandırıldığı görülmüştür. Bu çalışmada öncelikle ana hatlarıyla Karadağ’a, Karadağlılara ve Karadağlıcaya dair bilgilere yer verilmiştir. Ardından Karadağlıların dillerini nasıl adlandırdıkları ve başka dillerde bu dilin nasıl adlandırıldığı açıklanmıştır. Çalışmanın en önemli sonucu, yeni kullanıma giren dil adlarında {+CA} yapım ekinin ülke adına değil, o dili konuşan etnik ada getirilmesi gerektiğidir. Ülke adına doğrudan {+CA} eklenerek yapılan adlandırmalar yanlış anlamalara yol açabilir; diğer dilleri kapsam dışı bırakarak çok dilliliği ihlal edebilir ve Türkçenin dil adlandırma yaklaşımıyla da çelişmektedir. Çalışma bu görüşten hareketle, yanlış kullanımların önüne geçmek ve henüz yaygınlaşmadan hatalı şekilden kaçınmak gerektiğini vurgulamak amacıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karadağ, Karadağlılar, Karadağlıca, Karadağlı dili, dil adlandırması

Kaynakça

• Alibekiroğlu, S. (2017). Türkçede Sözcük Türetme Yolları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 16(1), 35-46.
• Anayasa: “Karadağ Cumhuriyeti Anayasası”, Ustav Crne Gore. 19 Oktobar 2007, Podgorica: Ustavotvorna Skupština Republike Crne Gore.
• Dilek, M. Ş. (2022). Türkiye-Karadağ İlişkileri. Geçmişten Günümüze Türkiye-Balkan Ülkeleri İlişkileri içinde, 181-200.
• Gökdağ, B. A. (2012). Balkan Ülkelerinin Anayasalarında Dil Kullanımı ile İlgili Düzenlemeler. Turkish Studies, 7(4), 69-97.
• Gökdayı, H.; Sebzecioğlu, T. (2011). Türkiye Türkçesinde {-CA} Biçimbiriminin Türleri. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 147-172.
• Handžić, A. (2017). Sultan IV. Murad’ın Erdel Prensi I. George Rakoçi’ye Yazdığı Berât. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 6(2), 381-407.
• İğci, A. (2019a). Karadağ Türk Ağzı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• İğci, A. (2019b). Türkçede Kullanılan Dil Adlarının Yapısı. XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 16-18.
• İğci, A. (2020). Güney Slav Resmî Dillerinden Karadağlıcaya Genel Bakış. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 2(2), 17-30.
• Korkmaz, Z. (1959). Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII(3-4), 275-358.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi) [2. baskı]. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köseoğlu, N. A. (2020). Batı Balkan Ülkelerinde Azınlık Hakları. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, 28(1), 147-177.
• Morrison, K. (2009). Montenegro: A Modern History. Bloomsbury Publishing.
• Orhanlı, T. (2020). Karadağ Dilinde Türkçe Unsurlar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Özer, F. (2010). Arşiv Vesikalarına Göre XIX. Yüzyılda Karadağ İsyanları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Özkan, A. (2016). Berlin Antlaşması Sonrasında Karadağ’da Müslüman Emlakı Meselesi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 35(59), 85-114.
• Rastoder, Š. (2017). Montenegro and the Montenegrins in the Yugoslavia-Statehood Loss and Its Renewal. In Yugoslavia from a Historical Perspective, (s. 90-125).
• Temizer, A. (2013). Karadağ’da Öteki Sorunu: Müslümanlar (1878-1913). History Studies, Volume 5 Issue 3, s. 223-240.
• Tosun, İ. (2010). Türkiye Türkçesinde +CA Ekinin Kullanım ve Anlam Çeşitliliği. Turkish Studies.
• Tulun, T. E. (2022). Ortodoks Kilisesi-Karadağlılar ile Sırp Ortodoks Kilisesi Arasında Kilise Çatışması (No. rkvtg). Center for Open Science.
• Urhan, V. C. (2015). Karadağ’da Osmanlı Hâkimiyetinin Zayıflaması (17. ve 18. Yüzyıllar). Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 4(2), 113-135.
• Taranan Kaynaklar:
• 2006 Kaynak-1: Eker, S. (2006). Bosna’da Etno-Linguistik Yapı ve Türk Dili ve Kültürü Üzerine. Millî Folklor, (72), 71-84.
• 2011 Kaynak-1: Türbedar, E. (2011). Balkanlar’da Nüfus Sayımları ve Kimlik Tartışması. TEPAV Değerlendirme Notu. (Mart 2011), 2-6.
• 2012 Kaynak-1: Gökdağ, B. A. (2012). Balkan Ülkelerinin Anayasalarında Dil Kullanımı ile İlgili Düzenlemeler. Turkish Studies, 7(4), 69-97.
• 2015 Kaynak-1: Bayram, M., & Emiroğlu, H. (2015). Hırvat Milliyetçiliğinde Dil Unsurunun Rolü The Role of Language in Croatian Nationalism, Uluslararası Hukuk ve Politika, 11(43), 39-67.
• 2015 Kaynak-2: Tuğluca, M. (2015). Güvenlik Kaygılarının İdari Modernleşmeye Etkisi: Taşlıca'nın İdari Dönüşümü 1851-1912. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (38), 177-218.
• 2018 Kaynak-1: İğci, A. (2018). Batı Rumeli Ağızlarının Sınıflandırılması İçin Görüşler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18(2), 523-534.
• 2019 Kaynak-1: İğci, A. (2019). Karadağ Türk Ağzı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• 2019 Kaynak-2: İğci, A. (2019). Türkiye Türkçesi Coğrafyası İçinde Karadağ Sahası. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(1), 159-182.
• 2019 Kaynak-3: İğci, A. (2019). Türkçede Kullanılan Dil Adlarının Yapısı. XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 16-18.
• 2019 Kaynak-4: İğci, A. (2019). Karadağ Ağızlarında Gelecek Zaman Eki Olarak {˗[A]r}. X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı.
• 2020 Kaynak-1: İğci, A. (2020). Güney Slav Resmî Dillerinden Karadağlıcaya Genel Bakış. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 2(2), 17-30.
• 2020 Kaynak-2: İvosevic İpek, S. (2020). Dil Öğretimi Amaçlı Türkçe-Sırpça Karşılaştırması. International Journal of Language Academy, 8(1), 151-165.
• 2020 Kaynak-3: Cansu, E.; Bahar, M. (2020). Türkiye’de Turist Başına Düşen Rehber Sayılarının Tespiti ve İhtiyaç Analizi. 3. Ulusal Turist Rehberliği Kongresi Bildiri Kitabı, 173-183.
• 2021 Kaynak-1: İğci, A. (2021). Karadağ Topraklarında Türkçe ve Karadağlıca Ağızlarının Etkileşimi “Interaction of Turkish And Montenegrin Dialects In Territory of Montenegro”. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri: 7-8 Kasım 2019, 483-534.
• 2021 Kaynak-2: İğci, A. (2021). Batı Rumeli’yi Osmanlı Türkçesi Geçmişiyle Anlamaya Çalışmak, “Trying to Understand Western Rumelia with Ottoman Turkish Background”. I. Uluslararası Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 20-21
• 2021 Kaynak-3: Sülçevsi, İ.; Memishi, İ. (2021). Kosova Türklerinde Sevimli (Hipokoristik) Adlar. Folklor/Edebiyat, 27(106), 581-596.
• 2022 Kaynak-1: Kanacı, A., Demirarslan, D., & Savçın, E. B. (2022). Karadağ Geleneksel Konut Mimarisine Genel Bir Bakış. Mimarlık ve Yaşam, 7(2), 467-502.
• 2022 Kaynak-2: Özdamar, F. (2022). Kültürün Yolculuğu: Yeni Pazar Boşnak Kültüründe Türk Kültürünün İzleri. Yol Kitabı, 177.
• 2022 Kaynak-3: Dilek, M. Ş. (2022). Türkiye-Karadağ İlişkileri. Geçmişten Günümüze Türkiye-Balkan Ülkeleri İlişkileri içinde, 181-200.
• 2023 Kaynak-1: İğci, A. (2023). Rumeli’de Türkiye Türkçesinin XXI. Yüzyılı, Doğumunun 80. Yılında Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı içinde, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• 2023 Kaynak-2: Yolcu, F. (2023). Kültürlerarası İletişim Yeterliği Bağlamında Uluslararası Öğrencilerin Çok Dilli Becerileri. SSD Journal, 8(41), 15-28.