Kozak Yöresi Çam Fıstığı İşleme Tesislerinin Mevcut Durumu

Yıl 2024, , 86 - 99, 29.02.2024

Coşkun Köse , Taner Okan , Seda Erkan Buğday , Sezgin Özden

https://doi.org/10.24011/barofd.1382225

Öz

Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri (ODOÜ) Sektörü dış ticaret açısından ihracat fazlası veren bir yapıdadır. Ege Bölgesi Türkiye`de ODOÜ üretiminde önemli bir yere sahip olmasının yanında, ihracat merkezi olarak da işlev görmektedir. ODOÜ üretimi, işlenmesi ve pazarlanması bakımından diğer bölgelerimize göre stratejik üstünlüğe sahiptir. Ege Bölgesinde ODOÜ açısından öne çıkan ürünlerden biri olarak çam fıstığı aynı zamanda kırsal alanda üreticiler için gıda ve gelir kaynağıdır. Bu çalışmada Bergama Kozak Yöresinde çam fıstığı işleme tesislerinin mevcut durumları incelenmiştir. Bu kapsamda sekiz adet çam fıstığı işleme tesisi sorumlularıyla yüz yüze görüşme yapılmıştır. Öncelikle çam fıstığı işleme iş akışı üzerinde durulmuş ve iş akışı süreci ortaya konulmuştur. İşletmelere ilişkin genel bilgiler, işletme fonksiyonlarının varlığı, kalite yönetim belgelerinin olup olmadığı, makine varlıkları, hammadde tedarik kanalları, hammadde alınan yöreler ve satışların dağılımı vb. konularda yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verileri özetleyerek mevcut yapıyı ortaya koymak amacıyla kullanılan betimleyici istatistiklerden frekans ve yüzde yönteminden yararlanılmıştır. Çalışmada; Bergama Kozak yöresinde faaliyet gösteren işletmelerin büyük ölçüde KOBİ niteliğinde olduğu ve üretim süreçlerini sadece siparişlere göre planladıkları görülmüştür. Bergama Kozak Yöresinde faaliyet gösteren işleme tesislerinde istihdam edilen çalışan sayısının, ünite sayısının ve kalite belgelerinin ciddi oranda azaldığı görülmüştür. İşleme tesislerinin yeterli hammadde bulamaması durumunun ise devam eden bir sorun olarak ön plana çıktığı görülmüştür. Genel anlamda işletmeler işgücü tedarikinde de sorun yaşamakta ve özellikle işe uygun nitelikte işgücü bulamamaktadır. Bu nedenle nitelikli işgücü yetiştirmek üzere çam fıstığı işleme tesislerinin yöredeki kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapması önerilmektedir. İşletmelerin özellikle kadın işgücünün istihdama katılımını teşvik etmek amacıyla organize edilmesi öncelikli görülmektedir. Ayrıca, işleme farklılıkları nedeniyle oluşabilecek kalite kayıplarının önlenmesi ve katma değeri yüksek ürünlerin geliştirilmesine yönelik çalışmalar bu alanda faaliyet gösteren aktörlerin gelir kayıplarını en aza indirmede bir derece katkı sağlayabilecektir. Üretimdeki düşüşe bağlı olumsuzlukları azaltmada Bergama Kozak çam fıstığı coğrafi işaret korumasının ulusal ve uluslararası düzeyde bilinilirliğinin artırılmasına yönelik girişimlerde bulunulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

İş akışı, odun dışı orman ürünleri, çam kozalağı, fıstık çamı, Kozak Yaylası

Destekleyen Kurum

İzmir Büyükşehir Belediyesi ve Türkiye Ormancılar Derneği

Teşekkür

Bu çalışma 5. Uluslarası Odundışı Orman Ürünleri Sempozyumu'nda 8690 abstract nolu bildiri olarak sunulmuştur. Çalışmada, “İzmir Büyükşehir Belediyesi ve Türkiye Ormancılar Derneği tarafından ortaklaşa yürütülmekte olan “İzmir İli Bergama İlçesi Kozak Bölgesinde Fıstıkçamı Ormanlarında Kozalak Verimindeki Azalmaların Araştırılması” başlıklı proje kapsamında Sosyoekonomik Çalışma Grubu tarafından üretilen veri setinden yararlanılmıştır. Bu araştırma projesini destekleyen İzmir Büyükşehir Belediyesi ile Türkiye Ormancılar Derneğine teşekkür ederiz. Çalışmaya katılımlarından dolayı tüm çam fıstığı işleme tesisi temsilcilerine ayrıca teşekkür ederiz. Arazi çalışmalarındaki katkılarından dolayı Orman Mühendisi Hüseyin Çelik ve Mustafa Tonay'a şükranlarımızı sunarız.

Present Status of Pine Nuts Processing Facilities in the Kozak Region

Öz

Non-wood forest products (NWFPs) in Türkiye are in important place that gives export surplus in terms of international trade. In addition, the Aegean Region also functions as an export center. NWFPs has a strate-gic advantage over the other regions in terms of production, processing, and marketing. Pine nuts are also an important source of food and income for producers in rural areas. Kozak Basin is the most important pine nut production and trade center in Türkiye due to having many processing facilities. In this study, the current situation of the pine nut processing facilities in the Bergama Kozak Region was examined. In this context, face-to-face interviews were held with the managers of eight pine nut processing facilities. First of all, the pine nut processing workflow was emphasized, and the workflow process was revealed. Interviews were held on subjects such as general information about the enterprises, the existence of business func-tions, the existence of quality management documents, machinery assets, raw material supply channels, raw material purchase regions and distribution of sales. Frequency and percentage methods, which are descriptive statistics, were used to summarise the data obtained and to reveal the current structure. The enterprises operating in Bergama Kozak region are mostly SMEs and the production processes were planned only according to orders has been observed in the study. It has been observed that the number of employees employed by the processing facilities operating in the Bergama Kozak Region, the number of units in the enterprises, and the quality certificates have decreased significantly. Besides that, the lack of sufficient raw materials for processing has also come to the fore a s an ongoing problem. In general, busi-nesses have problems in the supply of labour and finding suitable workforce especially for the job. For this reason, it is recommended that pine nut processing facilities cooperate with local institutions and organisations in order to train qualified workforce. The organization of enterprises in order to encourage the participation of women workforce in employment should be prioritised. In addition, it is seen as a priority issue to organize enterprises specially to encourage the participation of female workforce in em-ployment. Efforts to prevent quality losses that may occur due to processing differences and to develop products with high added value will contribute to some extent against income losses of actors operating in this field. In order to reduce the negativities due to the decrease in production, attempts should be made to increase the national and international awareness of the geographical indication protection of Bergama Kozak pine nut.

Anahtar Kelimeler

Workflow, non-timber forest products, pinecone, stone pine, Kozak Plateu

Kaynakça

• Akyol, A., Orucu, O. K. (2019). Investigation and evaluation of stone pine (Pinus pinea L.) current and future potential distribution under climate change in Turkey. Cerne, 25(4): 415-423.
• Alp, A. (2013). “Çam Fıstığında Düşen Rekolte Kozak Üzümünü Öne Çıkardı. Erişim adresi: https://www.dunya.com/sektorler/tarim/cam-fistiginda-dusen-rekolte-kozak-uzumunu-one-cikardi-haberi-218405. Erişim Tarihi: 24.10.2023.
• Altunel, T. (2012). Odun Dışı Orman Ürünlerinin Toplayıcı/Üretici Açısından Sosyoekonomik Önemi, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 2012, 62(1):85-99.
• Anonim (2021). İzmir İli Bergama İlçesi Kozak Bölgesinde Fıstıkçamı Ormanlarında Kozalak Verimindeki Azalmaların Araştırılması Projesi Sosyoekonomik Araştırmalar Çalışma Grubu, Basılmamış Sonuç Raporu.
• Awan, H. U. M., Pettenella, D. (2017). Pine nuts: a review of recent sanitary conditions and market development. Forests, 8(10): 367.
• Başar, H, Bilgin, F, Arslan, M. (2020). Ege Bölgesi odun dışı orman ürünleri sanayinin mevcut durumu. Ormancılık Araştırma Dergisi, 8 (1): 69-79. DOI: 10.17568/ogmoad.758590.
• Batur, M. (2015). Kozak Yöresi Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) ormanlarında fıstık verimi ile artım ve bazı meteorolojik olaylar arasındaki ilişkiler. Ormancılık Araştırma Dergisi, 1(2A): 29-34.
• Bezirgan, M., Kömür, T. (2020). Konaklama Arz Yapısı Bakımından Turistik Destinasyonlarda Dış Çevre Analizi: Ayvalık Örneği. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (1): 295-311. DOI: 10.32709/akusosbil.531518.
• Bilgin., F. (1996). Orman Tali Ürünlerinden Çamfıstığının (Fıstıkçamı) İzmir-Bergama İlçesi Kozak Yöresi Tarım İşletmelerinde Üretim, Değerlendirme ve Pazarlamasının İyileştirilmesi Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 105 s.
• Bilgin, F., Ay, Z. (1997). Ege Bölgesinde Çamfıstığı İşletmeciliği Üzerine Araştırmalar, Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları Teknik Bülten No: 8, Bakanlık Yayın No: 45, Enstitü Yayın No: 8, 37 s., İzmir.
• Bozkurt, A. Y., Yaltırık, F., Özdönmez, M. (1982). Türkiye’de Orman Yan Ürünleri (Tanımı, Üretim Tekniği, Kullanma Yeri, İhracatı), İÜ Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 2845/302, 190 s.
• Calama, R., Gordo, J., Mutke, S., Conde, M., Madrigal, G., Garriga, E., Arias, M. J., Piqué, M., Gandía, R., Montero, G., Pardos, M. (2020). Decline in commercial pine nut and kernel yield in Mediterranean stone pine (Pinus pinea L.) in Spain. iForest 13: 251-260.- DOI: 10.3832/ifor3180-013.
• Çetin, T. (2003). Doğal Ortam-Ekonomik Faaliyet İlişkisine Bir Örnek: Kozak Yöresi (Bergama), G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23,1: 23-46.
• Çukur H. (1994). Ege Bölgesinde Fıstıkçamı (Pinus pinea) Topluluklarının Yetişme Ortamı Doğal Potansiyeli Bölge ve Ülke Ekonomisine Olan Katkıları, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Semineri, Erişim adresi: https://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12397/512/8-4.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Daşdemir, İ. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Nobel Akademik Yayıncılık, ISBN: 9786053204428, 218 s.
• Duran, Ş. (1996). Bergama-Kozak Yaylasında Fıstıkçamı Yetiştiriciliği Yapan Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Eliçin, G. (1981). Fıstıkçamı (Pinus pinea L.)’nin yayılışı hakkında bazı görüşler. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 31(1): 90-92.
• Eltez, R. Z., Kaplanoğlu, R., Meriç, M. K., Eltez, S. (2014). Bergama Kozak Yaylası Çam Fıstığı İşleme Tesislerinin Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 51 (1): 31-40.
• Fırat, F. (1943). Fıstıkçamı Ormanlarımızda Meyve ve Odun verimi Bakımından Araştırmalar ve Bu Ormanların Amenajman Esasları. Ankara Yük. Ziraat Enst. Sayı 141 Ankara.
• Geray, A. U., Şafak, İ. (2007). Ege Bölgesi Odun Dışı Bitkisel Orman Ürünleri Yönetimindeki Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Ormancılık Eğitiminin 150. Yılında Orman Kaynaklarının İşlevleri Kapsamında Darboğazlar, Çözüm Önerileri ve Öncelikler Sempozyumu, 17-19 Ekim 2007, İstanbul, s:467-482.
• Göksu, E., Adanacıoğlu, H. (2018). Türkiye’de odun dışı orman ürünlerinde doğrudan pazarlama. Turkish Journal of Forestry, 19 (2): 210-218. DOI: 10.18182/tjf.414125
• Güleç, A., Tolunay, A. (2021). The Contribution of Umbrella Pinus Forests (Pinus pinea L.) to Village Legal Entities and Local Economy: The Case of Gediz Basin. International Scientific and Vocational Studies Journal, 5(1): 19-33.
• Kang, H. M., Choi, S. I., Sato, N., Kim, H. (2012). Study on Korean pine nut processors. J. Fac. Agr., Kyushu Univ., 57 (2): 489–498. https://doi.org/10.5109/25211.
• Kılcı M. (2013). Effects of nutrients on cone losses of stone pine (Pinus pinea L.) in Kozak Basin. Mediterranean stone pine for agroforestry. Mediterranean Stone Pine for Agroforestry. S. Mutke, M. Piqué, R. Calama (eds). Zaragoza: CIHEAM / FAO / INIA / IRTA / CESEFOR / CTFC. 2013, 115 p. (Options Méditerranéennes, Series A: Mediterranean Seminars, No. 105) (pp. 21-28), ISSN: 1016-121-X ISBN: 2-85352-508-2
• Kılcı, M., Akbin, G., Sayman, M. (2014). Fıstık Çamı (Pinus pinea L.), Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Yayın No:74, ISBN: 9786054610594, 229 s.
• Korkmaz, M., Duman, E. A. (2019). Türkiye’de bazı odun dışı orman ürünlerinin dış ticaretine yönelik değerlendirmeler. Turkish Journal of Forestry 20(4), 401-410.
• Kurt, R., Karayılmazlar, S., İmren, E., Çabuk, Y. (2016a). Türkiye ormancılık sektöründe odun dışı orman ürünleri: ihracat analizi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 18(2):158-167.
• Kurt, R., Karayılmazlar, S., Çabuk, Y. (2016b). Important non-wood forest products in Turkey: An econometric analysis. Engineering, Technology & Applied Science Research, 6(6): 1245-1248.
• Mutke, S.; Gordo, J.; Gil, L. (2005). Variability of Mediterranean Stone pine cone production: Yield loss as response to climate change. Agric. For. Meteorol., 132, 263–272.
• Mutke, S., Pastor, A., & Picardo, A. (2013). Toward a traceability of European pine nuts “from forest to fork”. Mediterranean Stone Pine for Agroforestry. S. Mutke, M. Piqué, R. Calama (eds). Zaragoza: CIHEAM / FAO / INIA / IRTA / CESEFOR / CTFC. 2013, 115 p. (Options Méditerranéennes, Series A: Mediterranean Seminars, No. 105) (pp. 105-109), ISSN: 1016-121-X ISBN: 2-85352-508-2.
• Okan, T., Köse, C. (2021). Orman ürünleri açısından fikri mülkiyet haklarından faydalanma olanakları. Ekoloji ve Ekonomi Ekseninde Türkiye’de Ormanlar ve Ormancılık, Sonçağ Akademi, 273-304.
• Özden, S. (2019). Pine Nuts Production and Current Problems in Turkey. 1. International Congress on Economic and Administrative Sciences, Tam Metin Kitabı, 9.127-135, 2-4 May 2019, Şırnak.
• Özden S, Okan T, Buğday S.E, Köse C. (2022). Perspectives of Farmers on the Decline in Pinus pinea Nut Yield and the Sustainability of the Production: A Case Study in Kozak Basin in Western Turkey. Agriculture, 12(7):1070. https://doi.org/10.3390/agriculture12071070.
• Sarıtaş, E. (2019). Odun Dışı Bitkisel Ürünler Üzerine Faaliyet Gösteren Kooperatiflerin İktisadi Kalkınma Üzerindeki Etkilerinin Ölçülmesi ve Bu Ürünlerin Pazarlama Dağıtım Kanallarının Belirlenmesi (Kozak Bucağı Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Örneği), KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• Sarıtaş, E., Türker, M. F. (2021). Çam fıstığı pazarlamasında dağıtım kanallarının ve gelir dağılımının belirlenmesi (Bergama-Kozak örneği). Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 22(1), 52-59.
• Sülüşoğlu, M. (2004). The management of villagers owned stone pine (Pinus pinea L.) plantations in Kozak Region, Turkey: A case study. FAO, Working Paper, 48 p., March, Ankara, Turkey. Erişim [http://www.fao.org/3/j4821e/j4821e00.htm].
• Şafak, İ. Okan, T. (2004). Kekik, Defne ve Çamfıstığının Üretimi ve Pazarlaması. DOA Dergisi, DOA Yayın No:34, 10: 101-129, Tarsus.
• TÜİK, (2022). Türkiye İstatistik Kurumu. KOBİ İstatistikleri Raporu (2009-2019), Erişim tarihi: 27.07.2022. Erişim adresi: https://www.tuik.gov.tr/indir/duyuru/kobi-istatistikleri-raporu.pdf