Tarihi Beyşehir Eşrefoğlu Camisi Bazı Ahşap Sütunlarında Tür Teşhisi

Yıl 2020, , 841 - 851, 15.12.2020

Bilgin İçel

https://doi.org/10.24011/barofd.754189

Öz

ICOMOS (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi), tarihi varlıklara ait ahşap parçaları değiştirmek için aynı ağaç türlerinin kullanılması gerektiği ilkesini belirlemiştir. 2011 yılından bu yana UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesinde yer alan Eşrefoğlu Camisi, mimari özellikleri ve malzemeleri ile büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, 700 yılı aşkın süredir kullanımda olan bazı yapısal taşıyıcı sütunların ağaç türleri belirlenmiştir. Enine, radyal ve teğet kesitlerde anatomik özellikler incelenmiştir. Tür tanımlaması için, bir türe özgün olan bazı anatomik özellikler teşhis aşamasında uzmanlara büyük kolaylık sağlamaktadır. Mikroskobik kesitlerde yapılan tüm incelemelere bağlı olarak, özellikle dişli torus yapısı, incelenen ahşap örneklerinin Gymnospermae’lerden Pinaceae familyası, sedir (Cedrus) cinsine ait olduğunu göstermiştir. Bu çalışmada ilgili zamandaki tedarik ve taşıma imkanları, yakın orman alanlarındaki Toros sediri doğal yayılışı göz önünde bulundurularak, incelenen malzemenin ağaç türünün Cedrus libani A. Rich. (Toros sediri) olduğu kanaatine varılmıştır. Bu sonucun camide sadece araştırılan sütunlar için geçerli olduğunu vurgulamak önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eşrefoğlu Camii, Toros sediri, Odun Anatomisi

Teşekkür

Bu çalışmanın verilerinin elde edilmesi sırasında yardım ve destekleri olan Vakıflar Genel Müdürlüğü, Konya İl Müdürlüğü yetkililerine, Eşrefoğlu Camisinde uzun yıllar imam-hatiplik görevini yürütmüş olan ve çalışmalarım süresince yardımlarını gördüğüm, yapı hakkında kitap yazma seviyesindeki bilgisi ve yapıyı koruma konusundaki hassasiyeti ile özellikle takdir ve teşekkür edilmesi gereken İsmail Efe’ye, laboratuvar çalışmalarının bazı kısımlarının yürütüldüğü uzun bir dönem görev yaptığım Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi yetkililerine, çalışmanın diğer kısımlarının yürütüldüğü Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ilgili birimlerine, bu çalışmanın ortaya çıkmasındaki katkıları için teşekkür ederim. Ek Şekil1deki harita çizimi Dr.Öğr.Üyesi Akın Kıraç tarafından yapılmıştır. Şekilsel düzenlemelerde Alperen Güller’in yardımı olmuştur. Kendilerine teşekkür ederim.

Identification of Wood species for some of Column Members of Historic Beyşehir Eşrefoğlu Mosque

Öz

ICOMOS (International Council on Monuments and Sites), charted a principle that the same wood species should be used for substituting old members of historic assets. Eşrefoğlu mosque which is placed in UNESCO World Heritage Temporary List since 2011, has a great importance with its architectural properties and materials. In this study, some structural column members of over 700 years age of use, were investigated to identify their wood species. Anatomical features in transverse, radial and tangential sections were investigated. For species identification, some of anatomical characteristics that are unique of a species is very helpful for wood experts. Depending on all observations from sections, particularly scalloped tori shown that the investigated wood samples were belonged to the genus Cedar (Cedrus). The samples were identified as Cedrus libani A. Rich. (Taurus cedar) considering the supply and transportation possibilities at the relevant time and the stand type in the nearby forest lands. However, it is very important to emphasize that the results are valid only for the anatomically investigated columns not for the others in the mosque.

Anahtar Kelimeler

Eşrefoğlu mosque, Taurus cedar, wood anatomy, wood identification

Kaynakça

• Akkanat C., (2009). Ahşabın secdeye daveti: Beyşehir Eşrefoğlu Camii, Diyanet Aylık Dergisi, Sayı:221, sayfa:54-57.
• Çetinaslan M., (2013). Hünkâr Mahfillerinin Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Osmanlı Dönemi Örnekleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29:61-74.
• Doh C.H., (2000). ICOMOS Charter of International Wood Committee; principles for the preservation of historic timber structures, Preservation Science Journal, 9(1):53-55.
• Doğu D., (2001). Odun teşhisinin genel özellikleri, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü DOA Dergisi, 7:83-96.
• Erakan A., (2010). Tarihi ahşap sütunlu camilerin sonlu elemanlar analizi ile taşıyıcı sistem performansının Belirlenmesi, SDU International Journal of Technologic Sciences, Vol. 2, No 1:41-54.
• Esteban L.G., de Palacios P.d.P., Casasus A.G., Fernandez F.G., (2004). Characterisation of the xylem of 352 conifers, Forest Systems, 13(3): 452–478.
• Hajar L., Francois L., Khater C., Jomaa I., Deque M., Cheddadi R., (2010). Cedrus libani (A. Rich) distribution in Lebanon: Past, present and future, Comptes Rendus Biologies, 333:622-630.
• Hwang K., Park B.-S., Park J.-H., Chong S.-H. (n.d.), (2009). Identification of Wood Used for Column Members of Historic Korean Timber Structures, Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 8(2), 525–529.
• IAWA Committee (2004). IAWA list of microscopic features for softwood identification by an IAWA Committee. (Eds. Richter, H.G., Grosser, D., Heinz, I. & Gasson, P.E.) IAWA Journal, 25, pp.1-70.
• Koçu N., (2014). Tarihi Beyşehir Eşrefoğlu Camii’nde Geleneksel Yapı Malzemeleri ve Onarım Çalışmalarının Değerlendirilmesi, Artium, Cilt 2, Sayı 1, 58-69 ISSN : 2147-6683.
• Kweonhwan H., Beyung-Su P., Jung-Hwan P., Song-Ho C., (2009) Identification of Wood Used for Column Members of Historic Korean Timber Structures, Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 8 (2): 525-529, DOI: 10.3130/jaabe.8.525.
• Macchioni N., Bernabei M., (2018). Identifying the Wood of Historic Artefacts: Basic Information or Simply a Curiosity? Glob J Arch & Anthropol, 6(1): GJAA.MS.ID.555677.
• Önge Y., (1975). Selçuklularda ve Beyliklerde Ahşap Tavanlar, Vakıflar Dergisi, Sayı VII, Ankara.
• Timar M.C., Gurau L., Porojan M., (2012). Wood species identifıcation, a challenge of scientific conservation, Internatıonal Journal of Conservation Science, Volume 3, Issue 1, January-March: 11-22.
• Uysal Z., (2014). 18. Yüzyıldan Ahşap Direkli İki Cami, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/10 Fall 2014, p. 1107-1123.
• Yaman B., (2007). Anatomy of Lebanon cedar (Cedrus libani A. Rich.) wood with indented growth rings, Acta Biologica Cracovensia-Series Botanica, 49(1): 19-23.
• Yaman B., (2019). Akseki Sarıhacılar köyü cami ahşap teşhisi, Bartın University International Journal of Natural and Applied Sciences, 2 (1): 44-49.
• Brancaccio F., (2016). 18. Yüzyıla Ait Güney İtalya Mimarisinde Kerestenin Geleneksel Kullanımı: Çatı Yapılarının Restorasyonu/ Traditional Use of Timber in XVIII Century South Italian Architectures Restoration of Roof Structures, Symposium on restoration and conservation of traditional timber structures 4, 26-27 Nisan 2016, İstanbul.
• Yeğin M., (2008). Geleneksel yapıların restorasyonunda malzeme, teknoloji ve tekniklerin araştırılması geliştirilmesi, Üniversite-Sanayi İşbirliği Merkezleri Platformu (USİMP) Üniversite Sanayi İşbirliği Ulusal Kongresi, 26 – 27 Haziran 2008, Adana.
• Çavuş E., (2018). Selçuklu dönemi çini mozaik bezemelerinin seramik formlar üzerine aktarımı Eşrefoğlu Seyfettin Süleyman Bey Külliyesi, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü (http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02846.pdf).
• Özkan,K., (2003). Beyşehir Gölü Havzasının Yetişme Ortamı Özellikleri ve Sınıflandırılması, Doktora tezi, İ.Ü. Fen Bilimleri Ens. Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, İstanbul.
• Akkemik Ü., Yaman B., (2012). Wood Anatomy of Eastern Mediterranean Species, 310 pp., illus., Kessel Publishing House, ISBN 978-3-941300-59-0.
• Boydak M., Çalıkoğlu M., (2008). Toros Sedirinin Biyolojisi ve Silvi Kültürü, OGEM-VAKFI Yayınları, Ankara.
• Bozkurt Y., Erdin N., (2000). Odun Anatomisi, İstanbul Üniversitesi orman Fakültesi,346 s., ISBN:975-404-592-5.
• Efe İ., (2012). Eşrefoğlu Camii ve Külliyesi Beyşehir Dokuz Yayınları, ISBN:9786054737000.
• Fahn A., Werker E. & Baas P. (1986). Wood anatomy and identification of trees and shrubs from Israel and adjacent regions Jerusalem. Israel Academy of Sciences and Humanities, 221p.
• Hoadley R.B., (1990). Identifying wood: accurate results with simple tools. Taunton Press, Newtown, Connecticut. ISBN 0-942391-04-7.
• Merev N., (2003). Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı, KTÜ Orman Fakültesi Yayın No. 210, Fakülte Yayın No. 32, Trabzon.
• UNI 11118 (Cultural Heritage - Wooden Artefacts ; Criteria for the identification of wooden species).
• URL1:UNESCO:http://www.unesco.org.tr/Pages/125/122/UNESCO-D%C3%BCnya-Miras%C4%B1- Listesi (17.06.2020).
• URL2: https://islamansiklopedisi.org.tr/esrefoglu-camii (10.06.2020).
• URL3: http://www.haberkonya.com/esrefoglu-cami-hakkinda-genel-bilgi-21618h.htm (Son erişim Tarihi: 12.06.2020)
• Croatto G., Turrini U., (2014). Restoration of historical timber structures – Criteria, innovative solutions and case studies, Restoration of historical timber structures P.B. Lourenço, J.M. Branco e H.S. Sousa (eds.) (http://www.hms.civil.uminho.pt/events/intervir_madeira/119_136.pdf) (05.05.2020).
• Zvyagintseva V., (2017). Ahşap Restorasyonu, Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi (https://www.academia.edu/33210838/Ah%C5%9Fap_Restorasyonu) (17.06.2020).
• Schoch W., Heller I., Schweingruber F.H., Kienast F., (2004). Wood anatomy of central European species. (www.woodanatomy.ch) (05.05.2020).