Orman Fonksiyon Önceliklerinin Belirlenmesi: Çelikhan Plan Ünitesi Örneği

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 1, 202 - 216, 15.04.2021

Nuri Bozali

https://doi.org/10.24011/barofd.822982

Öz

Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de hızlı nüfus artışı doğal kaynaklardan beklentiyi artırmakta ve çeşitlendirmektedir. İnsanların ormanlardan beklentilerinin çeşitlenmesi ve artması ormanların topluma sunmuş olduğu ekolojik ve sosyo-kültürel fonksiyonları ön plana çıkarmaktadır. Orman amenajman planlarının yapılmasında çok önemli bir altlık olarak değerlendirilen ve ormanların topluma sağladığı faydaları gösteren orman fonksiyon haritalarının oluşturulması son derece önem arz etmektedir. Bu amaçla Çelikhan plan ünitesi örneğinde toprak koruma, su üretimi, estetik ve rekreasyon fonksiyonlarına ayrılacak alanlar ölçüt ve göstergelere göre belirlenerek her bir fonksiyon için ayrı ayrı haritalar oluşturulmuştur. Bu çalışmada toprak koruma fonksiyonunu belirlemek için kullanılan eğim parametresine ilaveten anakaya grupları ile meşcere yapısı, kök sistemi ve kapalılık biçimi gibi yeni parametreler bir arada kullanılarak toprak koruma fonksiyonu erozyon risk grupları oluşturulmuştur. Tüm fonksiyonlar farklı renkler kullanılarak veya taranarak tek bir harita üzerinde birleştirilmiş ve bütün fonksiyonlar meşcere tipleri haritası ile çakıştırılarak plan ünitesinde tek ve çok fonksiyonlu alanlar belirlenmiştir. Bu amaçla plan ünitesindeki her bölme ve bölmeciğin göreceği fonksiyon ya da fonksiyon grupları belirlenerek haritalandırılması yapılmıştır. Plan ünitesi içerisindeki konumsal orman fonksiyonları ile bireysel ve kurumsal talebe konu olan estetik ve rekreasyon fonksiyonları ayrıldıktan sonra erozyon riskinin az ve eğimin düşük olduğu alanlar üretim fonksiyonuna ayrılmıştır. Orman fonksiyon haritasına göre; I. fonksiyonların dağılımına göre toprak koruma, su üretimi, odun üretimi, rekreasyon, estetik ve ormansız alanlar sırasıyla %9,61, %9,27, %0,31, %0,04, %0,46 ve %61,54’ ünü oluşturmaktadır. Orman fonksiyonların belirlenmesinde katılımcı yaklaşım kullanılarak orman kaynaklarının planlanması ve yönetilmesi ile sürdürülebilir ormancılık işletmeciliğine katkı sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Toprak koruma, Su üretimi, Estetik, Rekreasyon, Orman fonksiyonu

Teşekkür

Katkılarından dolayı Orman Genel Müdürlüğü ve Orman İdaresi ve Planlama Dairesi Başkanlığına, akademisyenlere ve işletme mühendislerine çok teşekkür ederim.

Determination of Forest Function Priorities: A Case of Çelikhan Planning Unit

Öz

The rapid population growth in our country, as in the whole world, increases and diversifies expectations from natural resources. The diversification and increase of people's expectations from forests bring the ecological and socio-cultural functions that forests offer to the society. It is extremely important to produce forest value maps that are considered as a very important base in the preparation of forest management plans and show the benefits of forests to society. For this purpose, the areas to be allocated to soil conservation, water production, aesthetics and recreation functions in the example of Çelikhan plan unit were determined according to criteria and indicators, and separate maps were created for each function. In this study, in addition to the slope parameter used to determine the soil conservation function, soil conservation function erosion risk groups were formed by using bedrock groups and new parameters such as stand structure, root system and canopy shape. All functions were combined on a single map by using different colors or by scanning, and single and multi-functional areas were determined in the plan unit by overlapping all functions with the stand types map. For this purpose, the function or function groups that will be seen by each compartment and division in the plan unit were determined and mapped. The spatial forest functions in the plan unit and the aesthetic and recreational functions subject to individual and institutional demands were separated, and then the areas with low erosion risk and low slope were allocated to production functions. According to the forest function map; according to the distribution of I. functions, soil conservation, water production, wood production, recreation, aesthetics and deforested areas constitute 9.61%, 9.27%, 0.31%, 0.04%, 0.46% and 61.54%, respectively. Contribution will be made to sustainable forestry management by using a participatory approach in determining forest functions, planning and managing forest resources.

Anahtar Kelimeler

Soil protection, Water production, Aesthetic value, Recreation, Forest function

Kaynakça

• Anonim (1986). MTA Genel Müdürlüğü, 1/100 000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, Malatya - İ27 Paftası, Ankara.
• Anonim (2002). Orman Fonksiyonları, Fonksiyonel Alanların Belirlenmesinde Kullanılacak Kriterler ve Uygulanacak Silvikültürel İlkeler, TC Orman Bakanlığı OGM Silvikültür Dairesi Başkanlığı, Ankara, Tamim No: 6273, Tasnif No: 1961, 34.
• Asan, Ü. (1990). Orman Kaynaklarının Çok Amaçlı Kullanımı ve Fonksiyonel Planlama. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, Cilt: 40, Sayı: 3, Sayfa: 67-84, İstanbul.
• Asan, Ü. (1992). Orman Amenajmanında Fonksiyonel Planlama ve Türkiye’deki Uygulamalar. Ormancılığımızda Orman Amenajmanının Dünü,Bugünü ve Geleceğine İlişkin Genel Görüşme, Bildiriler Kitabı, Sayfa: 181-196, Ankara.
• Asan, Ü. (1995). Orman Kaynaklarının Rasyonel Kullanımı ve Ülkemizdeki Durum. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, Cilt: 45, Sayı: 3-4, Sayfa: 15-27, İstanbul.
• Asan, Ü. (1999). Orman Fonksiyonlarının Haritalanması ve İşletme Sınıfı Ayrımı. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, Cilt: 49, Sayı:1-2-3-4, Sayfa: 19-29, İstanbul.
• Asan, Ü., Ercan, M. (2002). Orman Amenajmanında Yeni Açılımlar ve Uygulamalar (Kerpe Örneği). Orman Amenajmanı’nda Kavramsal Açılımlar ve Yeni Hedefler Sempozyumu - Prof. Dr. Bekir Sıtkı Evcimen’in Anısına (18-19 Nisan 2002, İ.Ü. Orman Fakültesi), Bildiriler Kitabı, Sayfa: 8-22, İstanbul.
• Asan, Ü., Özdemir, İ. (2002). İstanbul Korularında Konumsal Fonksiyonların Belirlenmesi ve Haritalanması. Orman Amenajmanı’nda Kavramsal Açılımlar ve Yeni Hedefler Sempozyumu - Prof. Dr. Bekir Sıtkı Evcimen’in Anısına (18-19 Nisan 2002, İ.Ü. Orman Fakültesi), Bildiriler Kitabı, Sayfa: 67-76, İstanbul.
• Asan, Ü., Yeşil, A. (1993). Orman Amenajmanında Model Plan Düşünceleri ve Son Uygulama Örnekleri. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, Cilt: 43, Sayı: 1-2, Sayfa: 31-44, İstanbul.
• Asan, Ü., Yeşil, A., Destan, S. (1997). The Role of Functional Planning in the Rational Usage of Forest Resources. Proceedings of the XI. World Forestry Congress (13-22 October 1997), 6 pages, Antalya, Turkey.
• Asan, Ü., Yeşil, A., Destan, S., Özdemir, İ., Zengin, H. (2005). Sürdürülebilir Orman İşletmeciliğinin Gerçekleştirilmesinde Fonksiyonel Planların Yeri ve Önemi, Türk Ormancılığında, Uluslararası Süreçte Acil Eyleme Dönüştürülmesi Gereken Konular, Mevzuat ve Yapılanmaya Yansımaları Sempozyumu, Orman Mühendisleri Odası, 22-24 Aralık 2005, Antalya.
• Balcı, A.N. (1996). Toprak Koruması. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayını. İ.Ü. Yayın No: 3947, Orman Fakültesi Yayın No: 439. ISBN: 975-404-423-6.
• Balcı, A.N., Öztan, Y. (1987). Sel Kontrolü. K.T.Ü., Orman Fakültesi Yayın No: 12. Trabzon.
• Balcı, N. (1978). Kurak ve Nemli İklim Koşulları Altında Gelişmiş Bazı Orman Topraklarının Erodibilite Karakteristikleri. İ.Ü. Yayın No: 2402, Orman Fakültesi Yayın No: 248.
• Başkent, E.Z., Mumcu Küçüker, D. (2010). Incorporating water production and carbon sequestration into forest management planning: a case study in Yalnızçam planning unit. Forest Systems: 19, 98-111.
• Baud-Bovy, M., Lawson, F. (1998). Tourism and Recreation Handbook of Planning and Design, Oxford Architectural press, 287 s.
• Bettinger, P., Siry, J., Cieszewski, C., Merry K., L., Zengin, H., Yeşil, A. (2013). Forest management ıssues of southern united states and comparisons with Turkey. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 37:83-96
• Bozali, N. (2013). Koruma ve Hizmet Amaçlı İşletilen Ormanların Optimal Kuruluşunun Belirlenmesi: Odayeri Planlama Ünitesi Örneği. Doktora Tezi (yayımlanmamış), İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bozali, N. (2020). Assessment of the soil protection function of forest ecosystems using GIS-based Multi-Criteria Decision Analysis: A case study in Adıyaman, Turkey. Global Ecology and Conservation (Under Review)
• Butler, R., Hall, C. M., Jenkins, J. (1998). Tourism and Recreation in Rural Areas, John Willey & Sons, 274s, New York.
• Daşdemir, İ., Güngör, E. (2010). Çok kriterli ve katılımcı yaklaşımla orman kaynaklarının işlevsel önceliklerinin belirlenmesi: Ulus devlet orman işletmesi örneği. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 17, 11-25.
• Eler, Ü. (2001). Orman Amenajmanı, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi. SDÜ Basımevi. No:17. ISSN:975-7929-36-0. 199 s. Isparta.
• Eraslan, İ. (1982). Orman Amenajmanı. Değiştirme ve İlavelerle Yeniden İşlenmiş Dördüncü baskı. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayını. İ.Ü. Yayın No: 3010. Orman Fakültesi Yayın No: 318 Geray, A. U., Şafak, İ., Yılmaz, E., Kiracıoğlu, Ö., Başar, H. (2007). İzmir İlinde Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi. Eğe Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Yayın No: 46, Teknik Bülten No:35, 137 s., İzmir.
• Ji, J., Kokutse, N., Genet, M., Fourcaud, T., Zhang, Z. (2012). Effect of spatial variation of tree root characteristics on slope stability: A case study on Black Locust (Robinia pseudoacacia) and Arborvitae (Platycladus orientalis) stands on the Loess Plateau, China. Catena, 92, 139–154.
• Kahveci, G. (1999). Orman Fonksiyon Haritaları, Orman Mühendisliği Dergisi, Sayı 4, s. 8.
• Karahalil, U. (2003). Toprak Koruma ve Odun Üretimi Fonksiyonlarının Doğrusal Programlama ile Modellenmesi. Yüksek Lisans Tezi (yayımlanmamış), K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Keleş, S. (2003). Ormanların Su ve Odun Üretimi Fonksiyonlarının Doğrusal Programlama Tekniği ile Optimizasyonu (Karanlıkdere Planlama Birimi Örneği). Yüksek Lisans Tezi, (yayımlanmamış), K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Keleş, S., Kadıoğulları, A.İ., Başkent, E.Z. (2005). Tamsayılı programlama tekniği ile ormanların çok amaçlı planlanması, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 21(1-2), S. 223-234.
• Köse, S. (1986). Orman İşletmelerinin Planlanmasında Yöneylem Araştırma Yöntemlerinden Yararlanma Olanakları. Doktora Tezi (yayımlanmamış), KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 126 s., Trabzon.
• Köse, S., Mısır, M., Yolasığmaz, H.A. (1998). Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Orman Fonksiyon Haritalarının Hazırlanması. Cumhuriyetin 75. Yılında Ormancılığımız Sempozyumu, Bildiri Kitabı, İÜ Yayın No: 4187,Orman Fakültesi Yayın No: 458, s. 267-275., İstanbul.
• Kucuker, D., Başkent, E.Z. (2017). Impact of forest management intensity on mushroom occurrence and yield with a simulation-based decision support system. Forest Ecology And Management , 389, 240-248.
• Mısır, M. (2001). Çok Amaçlı Orman Amenajman Planlarının Coğrafi Bilgi Sistemlerine Dayalı Olarak Amaç Programlama Yöntemiyle Düzenlenmesi (Ormanüstü Planlama Birimi Örneği İle). Doktora Tezi (yayınlanmamış), KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 155 s., Trabzon.
• Mısır, M. (2005). Çok amaçlı planlamanın kavramsal çatısı ve örnek uygulama , Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi, Cilt. 6, s 17-27.
• Mısır, M., Başkent, E.Z. (2002). Çok Amaçlı Orman Amenajman Planlarının Amaç Programlama Yöntemi ile Düzenlenmesi. Orman Amenajmanı’nda Kavramsal Açılımlar ve Yeni Hedefler Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, İÜ Orman Fakültesi, İstanbul.
• Özdemir, İ., Asan, Ü., Özkan, U.Y. (2005). Konumsal orman fonksiyonlarının haritalanmasının önemi ve sayısal arazi modelinden yararlanma olanakları, SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9-1, s 1-7.
• Özhan, S. (2004). Havza Amenajmanı. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayını. İ.Ü. Yayın No: 4510. Orman Fakltesi Yayın No: 481. Şafak, İ. (2009). Orman mühendisleri açısından Ege Bölgesi’ndeki önemli orman işlevleri. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 1. Ulusal Batı Karadeniz Ormancılık Kongresi Bildiriler Kitabı 2009, Özel Sayı, ISSN:1302- 0943, Cilt:II, s:626-632.
• Yılmaz, E. Keleş, H., Koçak, Z. (2010). Mersin İlinde Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü, Teknik Bülten no:35, 260 s. Yolasığmaz, H.A. (1998). Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Orman Fonksiyon Haritalarının Hazırlanması. Yüksek Lisans Tezi (yayımlanmamış), KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 97 s., Trabzon.
• Zengin, H. (2009). Orman Kaynaklarından Fonksiyonel Yaklaşım ile Çok Amaçlı Faydalanmanın Optimizasyonu, Doktora Tezi (yayımlanmamış), İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Zengin, H., Yeşil, A., Asan, Ü., Bettinger, P., Cieszewski, C., Siry, J. (2013). Evolution of Modern Forest Management Planning in the Republic of Turkey. Journal of Forestry: 111-4